Buisleidingen van betondoor B. BrouwerDat beton, in engere zin gewapend beton,steeds meer in het middel-punt derbelangstelling komt te staan als eenmateriaal met onge-kende mogelijkheden,is elk die iets met bouwen te maken heeft,bekend. Er wordt geen bouwwerk meerge-maakt, waar niet in meer of min-deremate gewapend beton wordt toegepast.Vooral zien we dit in de, waterbouwkundeen utiliteitsbouw, waar soms uitaesthetische overwe-gingen of tervoorkoming van grote slijtage,beschadiging of chemische inwerking debetonconstructie met bak- of natuursteenwordt bekleed. De meeste civiel-technische werken worden geheel ofgrotendeels be-neden het maaiveldgemaakt, zodat ze -- eenmaal gereedgekomen -- uit het gezicht raken endaardoor in het algemeen moeilijkbereikbaar zijn voor het verrichten vanonder-houdswerk. Een eerste vereiste isdus voor dergelijke werken, mate-rialentoe te passen welke vrijwel onvergankelijkzijn en gedurende de eerste reeks van jarengeen on-derhoud behoeven. Dat hiervoorbe-ton -- uit constructief oogpunt veel-algewapend beton -- wordt ge-bruikt, is dusop zichzelf een bewijs dat dit materiaalaan bovengenoem-de eisen voldoet.Wanneer een terrein bouwrijp wordtgemaakt, verstaat men daar-onder,benevens het egaliseren van het terrein, deaanleg van wegen en het leggen vanleidingen voor aanvoer van gas en wateren afvoer van huishoud- en regenwater.Be-houdens enkele uitzonderingen wordtals materiaal voor deze buis-leidingengegoten ijzer of beton ge-nomen. Denormale afvoerriolen, geen moerriolenzijnde, staan door-foto 1. normaal eivormig rioolop fundering van 2 battingengaans niet bloot aan een beduidende in- ofuitwendige waterdruk, zodat deze zanderbezwaar van stamp-bet,on kunnen wordengemaakt; voor de transportleidingen voordrinkwater en gas, welke absoluut dichtmoeten zijn en waarop ge-makkelijkaansluitingen moeten kunnen wordengemaakt, terwijl de diameter klein is,wordt meestal geasfalteerd gegoten ijzergenomen. Hierbij zijn de nodigehulpstukken in velerlei soort enafmetingen ver-krijgbaar, hetwelk bijbetonriolen niet het geval is, vandaar datdaar-in op kruisingen en andere verza-melpunten, benevens daartussen opafstanden van 50 tot 80 meter, in-spectieputten worden gemaakt. De naamduidt reeds aan, dat deze die-nen omvandaar uit de riolen te in-specteren enschoon te maken.De rioolbuizen worden gestampt, geschoktof getrild en zijn in de kleine enmiddelgrote maten onge-wapend. Zesluiten in elkaar met vaar- en moereind,zodanig dat daartussen enige ruimte overis voor dichtingsmateriaal. Bestond ditvroeger uitsluitend uit tras-kalkspeeie ofcementmortel, de laatste tijd wordenhiervoor ook bitumineuzedichtingsmaterialen ge-bruikt alsmoffenkit e.d. De wer-kende lengte is 1,00meter. De af-metingen van de buizen metronde doorlaat van 15 t/m 70 cm diameteren van de eivormige van 30/45 t/m100/150 cm zijn genormaliseerd, resp.volgens N 70 en N 71. Verder heeft mennog de eivormige buizen met speciaalprofiel voor onderhei-ing en deinlaatstukken, resp. opge-nomen op denormaalbladen N 80 en N 72. Deze z.g.inlaatstukken zijn ronde of eivormigebuizen met een ronde inlaatopening in dekruin, waarop een gresbuis of gresbochtkan worden geplaatst.De keuringseisen zijn opgenomen in N370. Deze bestaan in hoofd-zaak uit eenbeoordeling naar het uiterlijk en uit eenbelastingproef op de kruin (schedeldruk).Een buis in het werk ondervindt een tame-lijk gelijkmatige belasting langs de geheleomtrek, daar ze geheel door de grond isomgeven. In vergelij-king hiermede geeftde schedel-drukproef een ongunstigebelasting. Dat deze normen eehter niethoog zijn, bewijst de ervaring; een vol-doend verharde buis heeft een be-duidendhogere breukgrens.Enkele firma's brengen naast degenormaliseerde ook eigen model-len in dehandel, welke zowel klei-ner dan degenormaliseerde (25/37,5 en 35/52,5) alsgroter (120/180) kunnen zijn. Aanbevolenwordt de buiten de normalisatie vallendegrotere maten van een wapening tevoorzien.Bij de toepassing van beton voorrioleringen moet rekening wordengehouden met het feit, dat dit ma-teriaal inonbeschermde toestand door zuren enzouten, die in wate-rige oplossing zuurreageren, wordt aangetast. Het inwoonwijken ge-produceerde rioolwaterzal gewoon-lijk geen schadelijkeinwerking ver-tonen, maar het rioolwaterin in-dustriewyken kan zeer schadelijkzijn. Ook kan de vernieling van het beton,door het uitlogen van de in het cementaanwezige vrije kalk, van de buitenkant afplaats hebben, wanneer de grond, waarinde buis ligt of het grondwater dat de buisomgeeft, agressieve stoffen bevat.Veengrond -- in het algemeen stromendgrondwater waarin veen-zuren aanwezigzijn -- werkt zeer schadelijk op beton in.In algemene zin kan men aantastingvoorkomen door een dicht beton mettenminste 300 kg kalkarme ce-ment perm3te gebruiken en de buizen van binnenen buiten met een daarvoor geschiktbitumen-pre-paraat te bestrijken. Debuizen moe-ten niet in verse toestandworden verwerkt, daar vers beton eerderen in sterkere mate wordt aange-tast danouder en aan de lucht ver-hard beton.Door de buizen geheel met bitumen teimpregneren, wor-den ze zuurvast engeheel water-dicht.Werkt op de buiswand een in- ofuitwendige waterdruk van enige be-tekenis, dan moet een ander systeemworden gekozen. Is de druk gering, dankan eventueel de nor-male betonbuis,zoals boven om-schreven, nog wordengebruikt, wanneer de voegconstructiewordt versterkt. Dit kan b.v. het geval zijn,wanneer de leiding gedeeltelijk of geheelbeneden het grondwater-peil ligt. Is deleiding sleehts ten dele gevuld, dan zal vanbuiten af een geringe druk worden uitge-oefend. Door de voegen te ommet-selen ofdoor deze te omstorten met beton kan debuisleiding toch aan het doelbeantwoorden.Dit omstorten van de voegen kan wordenuitgebreid tot een omstor-ting van degehele leiding. Moet b.v. de leiding eenminder draag-krachtig terreingedeelteoverspan-nen, dan kan men eenroosterwerk of een paalfundering alsondersteu-ning toepassen, doch wanneerde overspanning gering is, dan kan deleiding ook omstort en als een be-tonkoker, eventueel een gewapend-betonkoker, worden uitgevoerd. Ookduikers, welke tegen beschadi-gingmoeten worden beschermd, kan men opdeze wijze uitvoeren, zonodig met eenbinnenvoering van een ander materiaal,zoals gegoten ijzer of asbestcement.Wanneer de te verwachten druk van enigebetekenis is, gaat men over tot detoepassing van speciaal voor dit doelvervaardigde buizen,530zoals de gecentrifugeerde, de schok-entrilbetonbuizen.De eerstgenoemde worden vervaar-digddoor de N.V. Betondak; ze wor-denvoorzien van een langs- enschroefwapening, terwijl de ver-bindingvan de buizen onderling op verschillendemanieren wordt uit-gevoerd. Degebruikelijke is met mof- en spie-einde,terwijl als dich-tingsmateriaal henneptouwen lood-wol of asfaltbitumen kunnenworden gebruikt. De ervaring heeftgeleerd, dat een verbinding methenneptouw en cementmortel te stug is,waar-door -- vooral wanneer de leidingblootgesteld is aan trillingen -- spoedigbeschadiging en lekkage kan optreden.Ook kan als dichting een rubberringworden gebezigd; de afwerking van hetspie-einde is dan anders.Voor speciale gevallen kan -- in-plaatsvan een mof -- een stalen ring, vlak metde buitenkant van de buis, wordenaangebracht, welke om een speciaalbewerkt spie-eind schuift. De dichtinghiervan wordt eveneens met moffenkit eneen rub-berring verkregen. Ook kan aanbeide buizen een stalen ring wordengemaakt welke, aan elkaar gelast, deverbinding vormt. Een dergelijke leidingkan gemakkelijk door een dijklichaamworden geperst, wan-neer de grond vanbinnen uit wordt verwijderd.Het is ook mogelijk de buizen tefabriceren met een aan weerszijdenuitstekende wapening. Door deze van tweebuizen in elkaar te werken, van eenschroefwaperiing te voorzien en met betonte omstorten, kan een versterkte mofworden gevormd. Deze methode is o.a. toete passen voor zinkers, waar door de grotemomenten -- die tijdens het zinken in deverbindingen optreden -- een normaleverbinding te slap en te beweeglijk zouzijn.Eveneens kunnen in de buiseindenschroefhulzen worden gestort, waar-doorhet mogelijk wordt de leiding met stalenof gegoten ijzeren buizen te vervolgen.Bij de normale buizen zijn bochten van11? 15, 22? 30 en 45? en T-stukkenverkrijgbaar. De bochten bestaan uitrechtestukken (delenvan normale buizen),welke op de'knik-punten uit de handworden bijge-werkt. De buizen hebbenvrij af-wijkende inwendige diameters. Debuitendiameter is maatgevend, daar alleeneen buitenmal wordt ge-bruikt; debinnendiameter is dan afhankelijk van dewanddikte er, deze laatste van de druk,welke in de leiding zal optreden.Door de centrifugaalkracht in de snel omzijn lengteas draaiende mal wordt debetonspecie in een gelijk-matig dikke laagtegen de mal ge-slingerd en daar sterkverdicht, ter-wijl het overtollige water --niet noodzakelijk voor de binding --wordt uitgeperst. De binnenkant van debuiswand bestaat uit een dunne huid(ongeveer 1/10 van de wanddikte) vanmortel met een hoog cementgehalte,waardoor een zeer hpge weerstand tegenafslij-ting en een opmerkelijke water-dichtheid wordt verkregen, waar-door hetmogelijk is deze buizen voor hogepersdrukken te gebrui-ken. Debuitendiameters vari?ren van 38 t/m 174cm en de wanddik-ten van 5 t/m 14 cm; dewerkende lengte is voor debuitendiameters D 120 cm 3,60 m, tot enmet D = = 147 cm 3,00 m en verder 2,50m. De ,,Bonnabuis" is eveneens ge-schiktvoor hoge persdrukleidingen. Deze bestaatuit een getrokken sta-len pijp, aan beidezijden omhuld met een laag beton. Debinnenste laag, voor een geringebuisdiameter ongewapend, voormiddelmatige en grote diameters vanlangs- en schroefwapening voorzien,wordt gecentrifugeerd; de buitenste laag,altijd gewapend met langs- enschroefwapening, wordt getrild. Eendergelijke buis is door de plaat-stalenmantel natuurlijk geheel waterdicht,terwijl- de mantel tegen aantastingbeschermd en versterkt wordt door debetonbekleding.De verbindingen van de tot een lengte van5 m en een diameter van 3 m en meer televeren buizen kun-nen gemaakt wordendoor de plaat-stalen mantel als eenmofverbinding uit te voeren en deze tedichten met henneptouw en loodwol,waarna om deze verbinding een meer ofmin-der gewapende betonmanchet kanworden gestort. De wapening hier-van kanbestaan uit een schroef-wapening, maarook weer uit een plaatstalen ring; delaatste heeft echter het bezwaar dat deruimte tussen de mofverbinding en de ringmoeilijk is vol te werken.De plaatstalen mantel van de bui-zen kanook onderling worden ge-last, waarna debetonbuitenmantel ter plaatse van de laswordt aan-gebracht.Bij dit systeem kunnen alle beno-digdevormstukken worden ge-maakt, zij het danook dat de stuk-ken, die meestal nietgecentrifu-geerd kunnen worden, door devele arbeid die er aan verbonden is voorhet maken van de binnenmallen en hetlaswerk aan de plaatstalen man-tel,kostbaar worden.Moerriolen van grote doorsnede worden inhet werk gestort en krij-gen dan een vanhet normale buis-profiel afwijkendedoorsnede, b.v. een elliptisch profiel, eenmuilpro-fiel, enz. Een dergelijke leidingwordt steeds uitgevoerd in gewa-pendbeton. Wordt aantasting van binnen uitgevreesd, dan kan een bekleding metbaksteen of gres-materiaal wordenaangebracht; deze methode is echtertamelijk kostbaar.Een product van beton met een ge-heelandere functie als de persbuis is dedraineerbuis. Deze, tot leidingsamengesteld, heeft ten doel grond-wateraan de bodem te onttrekken, waardoor hetgrondwaterpeil wordt verlaagd. In de 2ehelft van de 18e eeuw werden in Engelandlage ter-reinen gedraineerd door ergreppels door te graven gevuld metrijshout en afgedekt met zoden en aarde.Dit systeem heeft zich langzamer-hand tothet tegenwoordige, de toe-passing vanaarden buisjes, waar het grondwatervoornamelijk via defoto 2. normaal eivormig riool De voegenzijn extra gedicht, voor hetbenedendeel met ter plaatsegestort beton en voor de kruinmet een gemetselde rollaag.ccmofverbindingen moet worden op-genomen, en de poreuze betonbuis-jesontwikkeld.De betondraineerbuizen worden ver-vaardigd in stalen mallen van een betonmet 30% pori?nvolume van het totaal. Desluiting heeft voor de kleine diameters 5,6, 8 en 10 cm plaats door middel van eenmof, voor de grotere diameters 15, 20, 25,30 en 40 cm op dezelfde wijze als degenormaliseerde betonriool-buizen, dusmet sponning. De dich-ting heeft plaatsdoor in de verbin-ding een gepersteturfring te leggen. Deze ring is eveneensporeus, zwelt bij nat worden en vultdaardoor de gehele opening tussen de tweebui-zen. Hierdoor wordt verzanden van deleiding voorkomen.De lengte van de buizen is voor D = = 5en 6 cm 33,5 cm, voor D = 8 en 10 cm 50cm, voor D = 15 cm .60 cm en verder 75cm.foto 3. gegoten ijzeren duikerbuis teomstorten met beton531foto 4. persleiding van Arkelbuizen, ? 50 cmuitwendig, in uitvoeringDe draineerleidingen kunnen even-eens voor infiltratie worden ge-bruikt.Inplaats van onttrekken vangrondwater kan door de leiding ookwater worden toegevoerd, waardoorhet grondwaterpeil wordt verhoogd.Ofschoon niet geheel passend in hetkader van dit artikel, dat trouwensniet op volledigheid aanspraak magmaken, kan iiog de asbest-cement-buis worden genoemd. Alhoewelcement ??n der hoofdbestanddelen is,zijn ze niet uit beton samenge-steld,doch uit cement als bindmid-del enasbestvezel als wapening. De laatstetijd worden deze buizen steeds meertoegepast tengevolge van de hogeprijzen en de moeilijke levertijd vande gegoten rjzeren pij-pen. De meestgebruikelijke uitvoe-ring voorpersleidingen is de reehte pijp,verbonden met overschuif-moffen enrubberringen (de Sim-plex-koppeling), waardoor een be-weeglijke en vlug tot stand te bren-gen verbinding wordt verkregen.Teneinde inwerking van agressievestoffen op het cement te voorkomen,kunnen ze worden geasfalteerd. Zeworden geleverd in diameters van 5tot 100 cm, met een lengte van 4 m eneen proefdruk van 25 kg/cm2.Deze buizen worden zowel voorrioolpersleidingen als voor gas- enwaterleidingen gebruikt. Bovendienzijn ze uitermate gesehikt voor tij-delijke leidingen, daar de pijpen nahet losnemen van de koppelingenweer opnieuw bruikbaar zijn.Een over het algemeen minderekwaliteit asbest-cementpijp wordt alsgrond- en staridleiding in de wo-foto 5. een duiker van normale betonbuizente omstorten met gewapendbetonningbouw toegepast. De voor der-gelijke leidingen benodigde hulp-stukken zijn ook in asbestcement-uitvoering in de handel. De buizenvoor deze doeleinden zijn voorzienvan moffen, terwijl de dichting metasfaltbitumen plaats heeft.BANDENVOOR DE AFGELOPEN JAARGANGEN 1949-1950 EN VOORDE KOMENDE JAARGANGEN 1951-1952Van de administralieElnd September Is door de Administrate een verzoek gerlchtaan de abonn?'s, die het blad tegen de gereduceerde prijsontvangen, om opgave van de onderwijs-Instellingen of mill-taire instanties, waaraan men verbonden Is, bm zodoende hetgereduceerde abonnement te wettlgen. Rulm de helft van detoegezonden antwoordkaarten werd door ons terug ontvangen.Voor zover men aan ons verzoek nog niet voldaan mocht heb-ben, geven wij thans alsnog de gelegenheld de toegezondenantwoordkaart v??r 15 December a.s. aan ons In te zenden.Hebben wij op deze datum Uw berlcht niet ontvangen, dannemen wij aan, dat U hiermede te kennen wilt geven, dat Uniet meer in aanmerklng komt voor het gereduceerde abon-nement en dus voor de Jaargang 1951 het abonnement van f7,50 wenst te ontvangen.De Administrate van ,,Cement" stelt aan de abonn?'s, die hiervangebruik wensen te maken een z.g. verzamelband beschikbaar ad. f3,75 per complete band voor de jaargangen 1949-1950, waarbij GEENverdere kosten voor inbinden noodzakelijk zijn. Deze band is nl.zodanig geconslrueerd, dat men door middel van de bijgeleverdepennen ieder num-mer zelf kan vasthechten. Door het bestellen vaneen band 1949-1950 kunt U de tot nu toe verschenen nummers duszelf inbinden (zie nevenstaande afbeelding).Wenst U tevens de band voor de jaargangen 1951-1952 te ontvangen,dan kunt U telkens, bij verschijning, het nummer direct in de bandplaatsen, waardoor beschadiging of zoek-raken wordt voorkomen.De band 1949-1950 is voorzien van een inhoudsppgave; deinhoudsopgave voor 1951-1952 zal later worden toege-zonden.De banden voor 1949-1950 zomede voor 1951-1952, kun-nen slechtstegen bovenstaande prijs worden geleverd, indien V??R 15DECEMBER a.s. Uw opgave genoteerd is. Na 15 December kan dezeprijs niet meer worden gehandhaafd; men dient dus alsdan met eenprijsverhoging rekening te houden.Bestellingen voor bovenstaande banden schriftelijk te zenden voor15 December a.s., aan de Administratie van het tijd-schrift ,,Cement",Sarphatistraat 54, Amsterdam-C. (Post-giro 525812, ten name van:N.V. Uitg. Mij. ,,Met Couragie" Am-sterdam; stortingen onder opgave:voor band ,,Cement" 1949-50 en/of 1951-52).532
Reacties