PERMANENTE WONINGEN in systeembouwmet bouwelementen INVACUUMBETONvolgens NederL Octrooi No. 42826I. InleidingIn Nederland zijn villa's en midd-enstandswoningen in hoofd-zaak steeds in baksteen ge-bouwd. Zij geven aan onze steden,dorpen en landschappen hetspecifieke karakter, dat wij allenkennen en waarderen. Baksteenis in ons land geliefd en voldoetuitstekend door haar goedeeigenschappen; zij heeft bewe-zen de eeuwen te kunnen trot-seren.Na de vorige oorlog zijn doorde woningnood proeven geno-men met betonnen woningen,die in doorsnede? niet erg hebbenvoldaan. Dit is begrijpelijk: menmoest niet alleen wennen aande nieuwe aanblik, maar eeneeuwenlange ervaring in bak-steenbouw is niet plotseling omte toveren in een van beton-woningbouw, die bovendien uitnood is geboren. Deze toestandis ongunstig voor het bereikenvan een goed resultaat.Aan architect, fabrikant en aan-nemer zijn toen te hoge eisengesteld; voor het overschakelenop een in wezen geheel verschil-lend bouwmateriaal zijn tijd,rustige bezinning en veelge?xperimenteer noodzakelijk.Eerst door mislukkingen kanmen het juiste inzicht verkrij-gen; zijn de gemaakte fouten ende naar voren tredende gebre-ken bekend, dan zal het eerstmogelijk zijn naar betere resul-taten te streven. Zowel in onsland en Engeland als in Amerikaen andere landen bouwt menthans betonnen woningen vol-gens verschillende nieuwe in-zichten.Wij bezochten enige oude com-plexen, die tegenvielen; de hui-foto 1. achterzijde van villa in betonbouw, systeem Trip, met elementen in vacuumbeton 227zen zijn nog wel bewoond, maarzij zouden in normale tijdenmoeilijk te verhuren zijn. Dui-delijk bleek ook, dat de buurtachteruit was gegaan en dat dehuren zeer laag waren. Tochtroffen wij verschillende beton-woningen aan van omstreeks1920, die zich uitstekend hebbengehouden en waarover de bewo-ners, op onze vraag ernaar, geenklachten uitten! Hieruit blijktdus, dat het wel degelijk moge-lijk was een goed bewoonbarebetonwoning te bouwen.Bij het ontwerpen en in fabri-cage brengen van systeemwo-ningen in beton zal alleen dooreen goede samenwerking vaneen bekwaam architect en eenkundig betontechnicus eenbevredigend resultaat kunnenworden bereikt. De eerste zalechter behalve de aestheticaook het materiaal beton goedmoeten beheersen, terwijl delaatste behalve het juist con-structief denken ook de modernefabricage en montage eigen.moet zijn.Op deze wijze zal een architec-tonisch en economisch verant-woord resultaat kunnen wordenbereikt. Toch zal het noodzake-lijk blijken, dat men eerst doorhet verrichten van research, hetnemen van laboratoriumproevenen het bouwen van proefwonin-gen onder contr?le tot een alge-meen aanvaardbare oplossingfoto 2avoorzijde van dezelfde villa te Driebergenin vacuumbetonbouwvan betonwoningen zal geraken.In de eerste plaats zouden wijhiertoe de bouwprijs willen noe-men als practisch de alles be-heersende factor. Zolang die nietten minste gelijk is aan de bouw-prijs in baksteen, zal de vraagnaar betonwoningen, zoals dezevoorheen zijn gebouwd, nietgroot worden. Bij montagebouwvoor permanente woningen zalverder veel aandacht moetenworden besteed aan het uiter-lijk, de duurzaamheid en hetvoork?men van onderhouds-kosten. De prijs zal in hoofdzaakworden bepaald door het aantalverschillende onderdelen, opdatdeze in stalen vormen in massakunnen worden gemaakt. Ver-der zal van grote invloed zijn,dat de opbouw zo rationeel ensnel mogelijk kan geschieden.Alleen door ernstige studie, velesystematische proefnemingen endoor in ,,groter verband" tewerkte gaan wegens de kosten, zalhet mogelijk zijn naast de bak-steenbouw een tweede wijze vanbouwen tot algemene toepassingte brengen.Als volgende essenti?le.eis geldt:een zo groot mogelijke vrijheidvoor de architect, zodat dezezijn persoonlijke inzichten ge-heel kan toepassen.Gewoon beton, al of niet gewa-pend, is door zijn eigenschappenvoor woningbouw minder ge-schikt. Een woning dient nu een-maal behalve economisch enaesthetisch verantwoord ook be-haaglijk en hygi?nisch te zijn enaan de goede smaak te zijn aan-gepast. Isolatie tegen geluid enkoude (warmte), condensafie,tocht- en vochtvrijheid zijn en-kele punten, die de speciale aan-dacht vragen. Evenals goedebaksteen en mortel is gewoonbeton moeilijk spijkerbaar, zo-dat ook dit punt van belang is.foto 2bachterzijde van deze villa uit tegenge-stelde richting gezien als op foto 1foto 3trappenhuis in zelfde villa met raamele-menten met ingeschokte glazen tegelsII. Systeembouw Trip metelementen in vacuumbetonHet bouwsysteem Trip voorpermanente woningen met ele-menten van vacuumbeton blijkteen gelukkige ,,greep" te zijn,waaraan veel moeite en kostenzijn besteed om zo goed mogelijkaan de moderne eisen te vol-doen.De elementen bestaan uit tweesoorten, n.l.: die voor de buiten-en die voor de binnenwand;de eersten kunnen zijn: de fun-deringsbanden (fig. 4), de stij-fig. 5tweedelige vloerdoosvan gewapend lichtbetonIen, de dichte wandelementen(fig. 6, 8 en 9) en die met eenbovenlicht (foto 2a, b en fig. 8),de raam- en deurelementen(foto 1 en 2a, b en fig. 6, 8 en 9)en de kokerbalken;de laatsten kunnen zijn de dich-te wandelementen (foto 3 en 7en fig. 6), de binnendeur-kozij-foto 7.deel van de slaapkamerDe ranke deurkozijnen zijn van vacuumbeton.De verdiepinghoge binnenwand-elementen metvellingksnten zijn van gewapend lichtbeton enlijnen met de vloerdozen (zie plafond), waar-door een sesthetisch geheel wordt verkregen.De wanden zijn overal goed spijkerbaar (ziehaakjes in de muur).fig. 4funderingsband vangewapend vacuumbeton230fig. 6aansluiting van de betonnen wandenaan het betonnen raamkozijnnen (foto 7) en de vloerdozen(fig. 5).Alle buitenwandelementen ende binnendeurkozijnen zijn vangewapend vacuumbeton. Va-cuumbeton is: een in een lucht-ledige ruimte geschokt beton.De elementen van vacuumbetonworden in stalen mallen ge-schokt. Op deze wijze wordt eenbeton van z??r hoge kwaliteitverkregen, dat bijzonder sterken volkomen waterdicht is. Deslankheid van de binnendeur-kozijnen (foto 7) valt dan ookzeer op en deze zouden in anderbeton niet zo kunnen wordenuitgevoerd.De vloerdozen (fig. 5) bestaanuit 2 delen. De aansluiting vande wanden aan het raamkozijn(foto 6) en de spijkerbare laagvan de binnenwand (foto 7) zijnzeer goed te zien. Fig. 8--11bevat de plattegronden met ma-ten en twee aanzichten van ge-noemde villa. Bij bestuderingervan blijkt, dat hier een fraaieen practische oplossing is gevon-den, wat helemaal niet wil zeg-gen, dat er geen andere bevre-digende mogelijkheden bestaan.Foto 12 laat b.v. een meer een-voudige uitvoering zien, zoalsdie in de N.O. Polder staat.Op de Jaarbeurs te Utrecht werdin 1946 een gebouwtje van ditsysteem geplaatst ten dienste vande P.T.T. en Van Gend en Loos,dat door het Instituut vanWarmte-economie te Utrecht opthermische eigenschappen werdgetoetst. De k-waarde van dedubbele wanden met spouwbleek 1,56 kcal/m2.h.?C te be-dragen. Deze waarde werd nogverbeterd tot 1,40 door de breed-te van de luchtspouw iets tewijzigen, waardoor de completewand evenveel isoleert als een11/2-steens spouwmuur vanbaksteen. Het laboratorium derWarmtestichting te Utrecht ver-klaarde van hetzelfde gebouw-tje, dat bij een binnen- en bui-tentemperatuur van resp. + 20?C en -- 15 ?C bij een relatievevochtigheid van 70 % weinigkans op condensatie bestaat, zo-dat het systeem voor woning-bouw zeker bruikbaar is.In de indeling van het huis enin de afmetingen van genoemdsysteem is de architect geheelvrij; ook de raam- en deurgroe-peringen heeft hij geheel in zijnhand.De opbouw kan geheel door defabrikant worden uitgevoerd;foto 12dubbele betonwoning,systeem Trip, met uit-bouw voor kantoortjeen schuur van vacuum-beton te Emmeloord(N.O.P.)de woning wordt dan compleeten bewoonbaar opgeleverd. Demontage is eenvoudig en kanin korte tijd plaats vinden; eenterzakekundig monteur kan ditmet ongeschoold personeel ver-richten.De ramen zijn normaal vanstaal; zij worden bij de fabri-cage der elementen tegelijk methet beton onder vacuum vast-geschokt; hierdoor wordt eenblijvend waterdichte verbin-ding bereikt. Foto 3 toont debinnenzijde van een raamele-ment met glazen tegels (voorhet trappenhuis); deze zijn ookingeschokt.Het hang- en sluitwerk van alledeurelementen wordt bijgele-verd, omdat het precies moetpassen in de daarvoor aange-brachte uitsparingen.De leidingen (van gas, water enlicht) kunnen in de vloerdozenen wanden worden weggewerkt;ze zijn dan geheel onzichtbaar.De b u i t e nwandelementenhebben een dikte van slechts2,5 cm en zijn voorzien van eennetwapening; door deze zijn zegemakkelijk monteerbaar.De binnenwandelementen zijnvan gewapend lichtbeton; alstoeslagmateriaal wordt klinker-isoliet of bims gebruikt. Dezewanden zijn poreus, kunnen dusvocht opnemen en afstaan, enzijn spijkerbaar.Foto 1 toont de achterzijde vaneen villa te Bilthoven volgenssysteem Trip gebouwd. Het zaliedereen duidelijk zijn, dat hier-mede vele variaties mogelijk zijnen dat dit bouwwerk aan hogeeisen van smaak voldoet. Hetmiddenstuk heeft een verdie-ping, de erker een gebogenvorm; het balcon is overdekt ende garage ligt lager.Op foto 2a, de voorzijde, valt on-middellijk op, dat de rustiekebakstenen schoorsteen niet de-tonneert doch integendeel eenfijn contrast vormt tegen devlakke blanke buitenwand. Devilla draagt zeer terecht denaam,,l'Est", niet zozeer omdat demuur op het Oosten ligt dan welomdat ze de afkorting voorsteltvan ,,les extr?mes se touchent".Foto 2b laat nog eens de achter-kant uit tegengestelde richtingzien met een bovenlicht op deverdieping.De buiten- en de binnenwandenzijn van verdiepinghoogte, n.l.voor de begane grond 2,80 m envoor de eerste verdieping 2,45 m.De buitenwandelementen zijn95 cm breed en de binnenwand-elementen 47,5 cm (de helft).De verdiepingsvloeren bestaanuit vierkante holle vloerdozen,47,5 47,5 cm bij 20 cm hoog(fig. 5) ; zij zijn aan de onder-kanten voorzien van velling-randen, waardoor het plafondzeer aesthetisch aandoet, even-als de erbij passende binnen-wand (foto 3 en 7).Stucadoorswerk valt niet te ver-richten, daar alle bouwelemen-ten aan de zichtbare zijde zijnafgewerkt.De kleur van buiten- en binnen-wanden en die van plafonds,deurkozijnen en ramen kan, vol-gens opgave van de fabrikant,naar wens worden uitgevoerd.De Stichting tot Rationalisatievan het Bouwen ,,Ratiobouw" inDen Haag heeft haar goedkeu-ring aan dit bouwsysteem ver-leend.G. J. H.HOE EN WAAROM?Vraag 13 (v. U te .): Kunt U mijlitteratuuropgave verstrekken overzwelcement? Wat is dit?Antwoord: Het is portlandcementmet een sulfaat-aluminaatcement eneen stabilisator.Bij de verharding in een vochtigeomgeving zet het uit zonder dat devastheid afneemt. De bindtijd is lan-ger dan van portlandcement klasseA; ook de eindvastheden zijn niethoger. Dit cement heeft juist hetproefstadium verlaten. Er zijn talvan toepassingsmogelijkheden bijgewapend en bij voorgespannen be-ton. Zwelcement in opslag is nietzeer weervast en het is ongeschikt,als het met agressieve stoffen inaanraking komt. Een groot voordeelervan is nog, dat een geringe toe-slag aan normaal portlandcementdit krimpvrij maakt!Zwel- of expansieve cement werdin hoofdzaak ontwikkeld door H.Lossier (Fr.).Voor litteratuur wordt U verwezennaar:Le g?nie civil, 64 (1944), blz. 61--65en 69--71, Le cement expansif, doorLossier;Die Technik, 1946, blz. 2, door Gehler.Structural Engineering, Oct. 1946,door Lossier;Cement and Lime Manufacture, 1947;Bautechnik, 1948, blz. 3--4, doorM?ll;Lichtner u. Jung, Stahlsaitenbeton.Berlin 1948.Cement -- Kalk -- Gips, Aug. 1949,blz. 148--152, Keil u. Gille, Gips-dehnung u. Gipstreiben von Zemen-ten mit Hochofenschlacken.Het uitzetten van dit cement is toete schrijven aan de werking van hetsulfaat-aluminaatcement, dat doorwateropneming bij de verhardingzwelt.Het U.S.-octrooi 2465, 278 geeft aan,dat men expanderend cement kanverkrijgen door toevoeging van cal-ciumsulfaataluminaat, een bepaaldmengsel van kalk, gips en natrium-of calciumaluminaat.Een uitvoerig artikel zal later wor-den geplaatst. G.J.H.Vraag 14 (O. te .): Kunt U onsmededelen wat Pariancement is?Een cli?nt beweert dat het hoog ge-brande gips is en daarom beslist nietwaterdicht kan zijn, maar een be-vriend architect en wij zijn hier nietzeker van.Antwoord: Pariancement wordt ver-vaardigd door gips na het brandente vermengen met borax en daarnabij roodgloeihitte nogmaals te bran-den. Het zo verkregen product ver-ERRATADe gegevens voor het artikel overhet waterreservoir in voorgespan-nen beton te Orl?ans zijn ontleendaan ,,Annales de l'Institut techniquedu B?timent et des Travaux publics,B?ton pr?contraint, No. 11.MEDEDELINGDoor plaatsgebrek moeten verschei-dene artikelen blijven overstaan.ABONNEMENTSGELDENDe abonn?'s worden verzocht hunabonnementsgeld voor 1950 aan deadministratie over te maken:N.V. Uitgeversmaatschappij ,,MetCouragie", Sarphatistraat 54, Am-sterdam-C, postgiro 525812. Na 15Januari wordt over het abonne-mentsgeld gedisponeerd, verhoogdmet 25 et. incassokosten.hardt langzamer dan gewoon gipsen geeft een iets grotere weerstandtegen afslijting.Overigens blijft het natuurlijk eengips; het heeft dus maar een zeer ge-ringe bestendigheid tegen water.U kunt hierover het een en andervinden in:Rauls, Der Gips, uitgave Hertleben'sVerlag, Wien und Leipzig, 1937.. d. L.232
Reacties