54 beton in beeld 1 Van graansilo tot museum 3 2018 55 Van graansilo tot museum Een monumentale, betonnen graansilo in het havengebied van Kaapstad in Zuid- Afrika is getransformeerd van een kozijnloos pakhuis naar een spectaculair museum voor moderne Afrikaanse kunst, Zeitz MOCAA. De binnenzijde van het gebouw was gevuld met betonnen opslagkokers. Uit deze kokers is een fabelachtig, bolvormig atrium gehakt, dat nu aansluit op negen verdiepingen galerieruimte (foto 1, 2 en 3). Barbara Heijl WijS architectuur 1 Zeitz MOCAA was gevuld met betonnen opslagkokers, deze zijn tot een atrium gehakt en sluiten op fabelachtige wijze aan op de negen verdiepingen in het museum.Bron: Heatherwick Studio, Iwan Baan Spectaculair atrium gehakt uit de oude betonnen constructie Van graansilo tot museum 3 2018 56 beton in beeld 2, 3 Uit de kokers is een bolvormig atrium gehakt. Bron: Heatherwick Studio, Iwan Baan 4 Plattegrond derde verdiepingBron: Heatherwick Studio, Iwan Baan 5 Doorsnede van het nieuwe museum. Bron: Heatherwick Studio 6 Het complex bestaat uit twee delen. Bron: Heatherwick Studio, Iwan Baan 2 3 4 Van graansilo tot museum 3 2018 57 Van opslag naar expo Het oorspronkelijke complex uit 1920 bestond uit twee bouw - delen; de sorteertoren enerzijds en anderzijds een ruimte met 42 betonnen kokers. Het atrium van 27 m hoog, tot circa 4 m onder het hoogste punt, is gehakt uit een deel van de kokers. Om 6500 m² tentoonstellingsruimte te maken, zijn de overige kokers binnenin verwijderd (fig. 4). Op de zes bovenste verdiepingen in de toren is een hotel geves - tigd (fig. 5). Hier is de gevel gestript tot op het raster van stalen liggers en kolommen bekleed met beton (foto 6).   Gevelrondingen Het was technisch gezien zeer uitdagend om het ontwerp te realiseren. Veel van de betonnen kokers waren in slechte staat. Bovendien verleenden de kokers hun stabiliteit aan de onder - linge aaneenschakeling. Er kon dus niet lukraak worden gestart met slopen, zonder het risico dat het geheel als een kaartenhuis in elkaar zou zakken. Daarom is ervoor gekozen beide bouwde - len een nieuwe hoofddraagconstructie te geven. Nieuwe trap - penhuizen en liftschachten zijn uitgevoerd als betonnen kernen voor de stabiliteit van het gebouw. De historische draagcon - structie is nu slechts zelfdragend.   Aan de binnenzijde van de gevel is een tweede laag gewapend beton toegevoegd, verbonden met stalen ankers aan de histori - sche gevel. Het nieuwe betonnen binnenspouwblad volgt de curves van de buitenwand (fig. 7). Met de kokers nog intact, is eerst purschuim aangebracht. Vervolgens is vlechtwerk van stalen wapening, verankerd aan het bestaande beton, aange - bracht. Daarna is de bekisting gebouwd, van gebogen multi - plex, gefixeerd met stalen beugels en staven. De bekisting werd meerdere malen hergebruikt.   Er is gekozen voor een traditionele betonsamenstelling. Het betonmengsel werd tien verdiepingen omhoog gepompt, om het te kunnen storten in de kokers. Het is gegoten in lagen van 3 m en is verdicht met een trilnaald. Na het uitharden zijn delen van de oude kokers gesloopt.   Atrium Het maken van het atrium vormde de grootste uitdaging. Het broze beton van de bestaande kokers had maar een dikte van 170 mm. Voordat zij gedeeltelijk zijn gesloopt, zijn verstevi - gende binnenkokers aangebracht. In een aantal kokers werd de Tektoniek Het project Zeitz MOCAA Kaapstad, staat uitgebreid beschreven en geïllustreerd op www.tektoniek.nl . Tektoniek is het kennisnetwerk voor architectuur in beton. Via lezingen, projectbezoeken, workshops, expert meetings en online communicatie wordt informatie, inspiratie en ondersteu - ning geboden aan (toekomstige) architecten, constructief ontwerpers, bouwkundig adviseurs en producenten. Daarbij gaat het altijd om de relatie tussen vormgeving, constructie en maak - baarheid. Het gebouw heeft onlangs de prestigieuze prijs 'Best Cultural Building Of The Year 2017' gewon - nen van de Arch Daily Building Of The Year Award. 5 6 Van graansilo tot museum 3 2018 58 beton in beeld   Na het uitharden van de binnenkokers zijn de oude kokers gedeeltelijk verwijderd. Het nieuwe beton bakende de snijlijn af. Het is nu onzichtbaar, maar het nieuwe beton in het atrium vormt een geheel. Het werkt daarom constructief gezien als een gewelfde boog. Met de binnenkoker samen is de doorsnede van een kokerwand in het atrium nu 420 mm.   Door onconventioneel gebruik van de historische structuur is een buitengewoon gebouw ontstaan. ?   ? PROJECTGEGEVENS project: Zeitz MOCAA Kaapstad, Zuid Afrika opdrachtgever: Victoria & Alfred Waterfront Holdings (Pty) gebruiker: Zeitz MOCAA, Museum of Contemporary Art Africa architect: Heatherwick Studio, Londen, lokale architect VDMMA, RBA en JPA, Kaapstad constructeur: Arup Londen en Sutherland, Kaapstad aannemer: WBHO, Johannesburg uitvoering beton: Afrisam, Kaapstad totaal vloeroppervlak: 9500m² periode: ontwerp: 2012; start bouw: 2014; oplevering: 2017 bekisting vanaf de bodem opgebouwd. Echter, bij vier kokers moest de bekisting bovenin worden gebouwd. Boven het hoogste punt in het atrium zit namelijk nog maar ongeveer 4 m beton. Voor deze vier binnenkokers was ook een bodembekis - ting nodig. Omdat het atrium organisch is van vorm, was het bodemvlak van de kist meervoudig gekromd. De bekisting bestaat uit gelamineerd hout, verstevigd met houten ribben, stalen beugels en stangen (foto 8). Voordat het betonmengsel werd gegoten, zijn sparingen gemaakt in de bestaande kokers, zodat het beton doorvloeide naar de aanpalende kokers. 7 De bekisting van een binnenkoker van het atrium Bron: Arup & Sutherland8 Doorsnede van de bekisting Bron: Navigator Films 40mminsulation 250 mm RCre-sleeve walls 40mminsulation Y12 rebar(typical) existing bin walls existing bin walls wall ties providing out of plane restraint only wall ties providing out of plane restraint only 40 mmsaw cut joint 8 7 Van graansilo tot museum 3 2018