36? CEMENT 3 20 22 Hogere percentages hergebruik dankzij innovatieve recyclingmethoden Door innovatieve recyclingmethoden ontstaan betere kwaliteiten fijn en grof betongranulaat, waardoor hogere percentages hergebruik van betongranulaat in nieuw beton zijn toegestaan, zonder dat de rekenregels wijzigen. In CROW-CUR Aanbeveling 127 is een aanpak gekozen waarbij aan de hand van de waterabsorptie, onafhankelijk van de specifieke recyclingmethode en nog in de toekomst te ontwikkelen recyclingmethoden, een maximaal vervangingspercentage is vast te stellen. Nieuwe regelgeving om hoogwaardiger hergebruik betongranulaat toe te staan CEMENT 3 2022 ?37 Hergebruik van bewerkt beton- puin als toeslagmateriaal in beton vindt nog maar beperkt plaats, ook in Nederland. De geza- menlijke ambitie om de betonketen verder te verduurzamen ? zoals vastgelegd in het Betonakkoord ? is 100% hoogwaardig herge- bruik van vrijkomend beton als toeslagma- teriaal in nieuw beton. Hergebruik mag ech- ter niet ten koste gaan van de kwaliteit van het beton. Immers, een kortere levensduur komt de duurzaamheid van het beton niet ten goede. Bij hergebruik van betongranulaat wordt de kwaliteit van het beton negatief beïnvloed door cementsteen in het granu- laat. Met de opkomst van innovatieve recy- clingmethoden kunnen fijne en grove beton- granulaten worden geproduceerd met een lager gehalte aan cementsteen. Met deze re- cyclingmethoden kunnen de eigenschappen van beton met betongranulaten beter zijn dan die van beton met betongranulaten verkregen met traditionele recyclingmetho- den. Het zou ideaal zijn als we uit beton- puin weer het oorspronkelijke zand en grind kunnen terugwinnen en van de verwijderde cementsteen een nieuwe vulstof of bindmid- del kunnen maken, waardoor het beton een gesloten kringloop krijgt en de grondstoffen hoogwaardig worden hergebruikt. Met de in ontwikkeling zijnde innovatieve recycling- methoden zetten we goede stappen op weg naar dit ideale beeld. In Betoniek Vakblad is een overzicht van innovatieve recyclingme- thoden gegeven [1]. In Nederland worden twee van deze innovatieve recyclingmetho- den reeds op praktijkschaal toegepast bij het recyclen van betonpuin: de Smart Libe- rator (door Smart Circular Products) en de C2CA Technology (door GBN en TU Delft). Beide innovatieve recyclingmethoden zijn nader beschreven in [1]. CROW-onderzoek De invloed van de kwaliteit van het fijne en grove betongranulaat, verkregen met inno- vatieve recyclingmethoden, op de construc- tieve eigenschappen en de duurzaamheid (levensduur) van beton, is onderzocht door CROW-werkgroep N1482 'Nieuwe recycling- methoden voor toeslagmaterialen'. Dit heeft geleid tot nieuwe regelgeving: CROW-CUR Aanbeveling 127 'Beton met betongranulaat als fijn en/of grof toeslagmateriaal'. Doelstel- ling van het onderzoek was het bepalen van de maximaal mogelijke vervangingspercen- tages waarbij nog geen aanpassingen van constructieve rekenregels nodig zijn. In het onderzoek zijn fijn en grof be- tongranulaat vervaardigd met de Smart Liberator en met de C2CA Technology in het onderzoek betrokken. Deze betongranulaten, evenals het toegepaste zand en grind, zijn gekarakteriseerd op de relevante eigenschap- pen genoemd in NEN-EN 12620 / NEN 5905. De verkregen resultaten zijn terug te vinden in het achtergrondrapport, dat onderdeel is van CROW-CUR Aanbeveling 127 [2]. Met deze toeslagmaterialen zijn 19 betonmengsels vervaardigd: 18 mengsels met verschillende percentages vervanging zand en grind en 1 referentiemengsel. Het zand is oplopend tot 60%V/V vervangen door fijn betongranulaat en het grind is oplopend tot 100%V/V vervangen door grof betongra- nulaat. In alle betonmengsels is 340 kg/m³ CEM l 42,5 N toegepast en bedroeg de effec- tieve water-cementfactor (wcf ) steeds 0,50. Met een superplastificeerder (Cretoplast SL-01) is de verwerkbaarheid van de verse betonspecie ingesteld op een zetmaat van circa 150 mm. De samenstellingen van de onderzochte betonmengsels zijn weerge- geven in tabel 1. Van elk beton zijn de volgende eigen- schappen onderzocht: Betonspecie: zetmaat, schudmaat, volumieke massa en luchtgehalte (NEN-EN 12350-serie); Druksterkte na 2, 7, 28 en 91 dagen verhar- den (NEN-EN 12390-3); Splijttreksterkte na 28 en 91 dagen verhar- den (NEN-EN 12390-6); E-modulus (conform CUR-rapport 94-12) na 28 dagen verharden; Krimp en kruip (conform CUR-rapport 94-12); Chloridemigratiecoëfficiënt na 28 dagen verharden (conform NT build 492); Carbonatatie na 28, 90, 180 en 365 dagen (conform NEN-EN 12390-10); Waterindringing onder druk (conform NEN-EN 12390-8). ING. MARK VERBATEN Senior Specialist Civiele Techniek ABT IR. AD VAN LEEST Coördinator Asfalt, Betonconstructies, Geotechniek, Waterbouw CROW DR.IR. GERT VAN DER WEGEN Directeur SGS Intron auteurs 38? CEMENT 3 20 22 Waterabsoprptie 24\) uur (%m/m) \f5-T\bO\f7-T\bO Betonpuin 4-40 Betonpuin 0-4 \f6-SGS \f12-SGS \f1-SGS \f6-T\bO \f1-T\bO\f10-T\bO \f10-SGS \f8-SGS \f8-T\bO \f7-SGS 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2.000 2.100 = betonpuin = GB\b = SCP = referentiezand/-g\)rind) 2.200 2.300 2.400 2.500 2.600 2.700 Korreldichtheid rd(kg/m³) 1  Relatie waterabsorptie en volumieke massa onderzochte toeslagmaterialen CROW-WERKGROEPLEDEN Mark Verbaten (ABT, voorzitter) Ad van Leest (CROW, secretaris en begeleider) Peter Broere (BRBS Recycling) Sonja Fennis (RWS-GPO) Harry Hofman (GBN) Vincent Jansen (Rutte Groep/BMR) Marc Ottelé (Heijmans/Bouwend Nederland) Koos Schenk (Rutte Groep/Smart- Crusher) Ludwig Temme (Gemeente Amersfoort) John Thoonen (K3Delta/Cascade) Edwin Vermeulen (Betonhuis) Siska Valcke (TNO, rapporteur) Gert van der Wegen (SGS INTRON, rapporteur) 1 Tabel 1.?Mengselsamenstellingen mengselcode M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10 REFSCP SCP SCP SCP SCP SCP SCP SCP SCP vervanging zand-grind 0-0 20-0 40-0 60-0 20-25 40-50 20-100 40-100 0-50 0-75 CEM I 42,5 N (kg/m³)340 340 340 340 340 340 340 340 340 340 water effectief (kg/m³)170 170 170 170 170 170 170 170 170 170 water absorptie (kg/m³)8,814,520,326,018,428,130,235,916,6 20,5 ref 16-22 (M11) (%V/V)16,8 16,8 16,8 16,8 12,68,4008,44,2 ref 8-16 (M10) (%V/V)25,8 25,8 25,8 25,8 19,35 12,90012,96,45 ref 4-8 (M9) (%V/V)1 7,4 1 7,4 1 7,4 1 7,4 13,058,7008,74,35 ref 0-5 (M8) (%V/V) 40 32 24163224322440 40 SCP 4-22 (M1) (%V/V)0000153060 60 3045 SCP 0-4 (M12) (%V/V)08162481681600 GBN 4-22 (M6) (%V/V)0000000000 GBN 0-4 (M7) (%V/V)0000000000 superplast. (kg/m³) 0,480,761,11,20,412,542,20,711,2 mengselcode M11 M12 M13 M14 M15 M16 M17 M18 M19 SCPGBN GBN GBN GBN GBN GBN GBN GBN vervanging zand-grind 0-100 20-0 40-0 60-0 20-25 40-50 0-25 0-50 0-75 CEM I 42,5 N (kg/m³)340 340 340 340 340 340 340 340 340 water effectief (kg/m³)170 170 170 170 170 170 170 170 170 water absorptie (kg/m³)24,41 7,125,533,825,141,5 16,8 24,832,9 ref 16-22 (M11) (%V/V)016,8 16,8 16,8 12,68,412,68,44,2 ref 8-16 (M10) (%V/V)025,8 25,8 25,8 19,35 12,9 19,35 12,9 6,45 ref 4-8 (M9) (%V/V)01 7,4 1 7,4 1 7,4 13,058,713,058,74,35 ref 0-5 (M8) (%V/V) 40 32 2416322440 40 40 SCP 4-22 (M1) (%V/V)6000000000 SCP 0-4 (M12) (%V/V)000000000 GBN 4-22 (M6) (%V/V)00001530 15 3045 GBN 0-4 (M7) (%V/V)081624816000 superplast. (kg/m³) 1,80,57 0,00 0,00 0,57 1,71,31,54,2 * REF = referentie (geen betongranulaten); SCP = Smart Liberator; GBN = C2CA Technology betongranulaten CEMENT 3 2022 ?39 0 10 20 30 40 50 60 1 10 100 Druksterkte MPa Ouderdom (dagen) Druksterkte-ontwikkeling: Vervanging fijn M1 (ref) M2 (20-0) M3 (40-0) M4 (60-0) M12 (20-0) M13 (40-0) M14 (60-0) 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 0 100 200300 Krimp in ? Tijd in dagen na start meting Krimp in ? - Vervanging fijn en referentie (M1) M1 (ref) M2 (20-0) M3 (40-0) M4 (60-0) M12 (20-0) M13 (40-0) M14 (60-0) 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 0 100 200300 Krimp in ? Tijd in dagen na start meting Krimp in ? - Vervanging grof en referentie (M1) M1 (ref) M9 (0-50) M10 (0-75) M11 (0-100) M17 (0-25) M18 (0-50) M19 (0-75) 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 0 100 200300 Krimp in ? Tijd in dagen na start meting Krimp in ? - Vervanging fijn+grof en referentie (M1) M1 (ref) M5 (20-25) M6 (40-50) M7 (20-100) M8 (40-100) M15 (20-25) M16 (40-50) 0 10 20 30 40 50 60 1 10 100 Druksterkte MPa Ouderdom (dagen) Druksterkte-ontwikkeling: Vervanging grof M1 (ref) M9 (0-50) M10 (0-75) M11 (0-100) M17 (0-25) M18 (0-50) M19 (0-75) 0 10 20 30 40 50 60 1 10 100 Druksterkte MPa Ouderdom (dagen) Druksterkte-ontwikkeling: Vervanging fijn+grof M1 (ref) M5 (20-25) M6 (40-50) M7 (20-100) M8 (40-100) M15 (20-25) M16 (40-50) 2b 2a 2c 3a 3c 3b 2 Druksterkteontwikkeling bij vervanging fijn (a) grof (b) en fijn + grof (c) 3 Uitdrogingskrimp als functie van de tijd bij vervanging fijn (a) grof (b) en fijn + grof (c) 40? CEMENT 3 20 22 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 0 14 28 Massaverlies cum. [kg/m 2] Test cycli Vorstdooizout-bestandheid M1 (ref) M6 (40-50) M9 (0-50) M11 (0-100) M14 (60-0) M15 (20-25) M16 (40-50) 5 6 4 4 Correlatie krimp beton en totale hoeveelheid geabsorbeerd water door daarin aanwezige betongranulaten 5 Chloridemigratiecoëfficiënt onderzochte betonmengsels 6 Cumulatief massaverlies vorstdooizoutproef Bij hergebruik van betongra - nulaat wordt de kwaliteit van het beton negatief beïnvloed door cementsteen in het granulaat CEMENT 3 2022 ?41 Resultaten onderzoek Het CROW-onderzoek is te uitgebreid om alle resultaten in dit artikel weer te geven en te bespreken. Daarom wordt hier volstaan met de beschouwing van de bevindingen die belangrijk zijn voor de inhoud van de opge- stelde CROW-CUR Aanbeveling 127. Alle ver- kregen onderzoeksresultaten zijn in detail weergegeven in het achtergrondrapport [2]. Relatie waterabsorptie en volumieke massa toeslagmaterialen? Er blijkt een duidelijke relatie te bestaan tussen de waterabsorptie en de volumieke massa van de gebruikte toe- slagmaterialen, zoals weergegeven in figuur 1. De waterabsorptie is een maat voor de hoe- veelheid en porositeit van het aanwezige cementsteen in het betongranulaat. Sterkteontwikkeling en E-modulus? De ont- wikkeling van de druksterkte is weergegeven in figuur 2 voor respectievelijk vervanging van enkel fijn, enkel grof en fijn + grof. Over het algemeen ligt de druksterkte van de mengsels met betongranulaten op hetzelfde niveau als het referentiebeton, behalve bij 40%V/V en 60%V/V vervanging van zand door fijn betongranulaat. Bij deze mengsels is een afwijkend sterkteniveau gemeten van circa 15% lager. Krimp en kruip? De invloed van het toepas- sen van betongranulaten op de eigenschap- pen van beton blijkt het grootst te zijn voor uitdrogingskrimp. De invloed op het kruip- gedrag is beduidend minder (zie [2]). De krimp van de betonmengsels als functie van de uitdrogingstijd is weergegeven in figuur 3 voor respectievelijk vervanging van enkel fijn, enkel grof en fijn + grof. Er blijkt een duidelijke correlatie te zijn tussen de gemeten krimp na één jaar en de totale hoeveelheid geabsorbeerd water (in kg per m³ beton) door de betongranu- 7 7  Smart Liberator, een slimme betonbreker, waarmee niet alleen zand en grind, maar ook gereageerd en niet-gereageerd cement zijn vrij te maken, foto: New Horizon In de nieuwe CROW-CUR Aanbeveling 127 is een aanpak gekozen waarbij aan de hand van de waterabsorptie een maximaal vervangings- percentage is vast te stellen 42? CEMENT 3 20 22 MAXIMALE HOEVEELHEID TOE TE PASSEN FIJN EN/OF GROF BETONGRANULAAT De maximaal toegestane hoeveelheid van een specifiek fijn en/of grof betongranulaat die mag worden toegepast in beton, moet worden berekend uit het criterium voor de totale hoeveelheid geabsorbeerd water door het in het beton aanwezige specifieke fijne en grove betongranulaat. Deze totale hoeveelheid geabsor- beerd water door het fijne en grove betongranulaat in het beton (T in kg/m³) wordt berekend met de volgende formule: T = M fBG x A fBG + M gBG x A gBG Waarin: MfBG = droge massa van fijne betongranulaat per kuub beton (kg/m³); M gBG = droge massa van grove betongranulaat per kuub beton (kg/m³); AfBG= waterabsorptie na 24 uur, bepaald volgens NEN-EN 1097-6, van het fijne betongranulaat (%m/m); A gBG= waterabsorptie na 24 uur, bepaald volgens NEN-EN 1097-6, van het grove betongranulaat (%m/m). Bij toepassing in ongewapend en gewapend beton geldt: ? toegepast in krimp- of kruipgevoelige constructies mag T maxi- maal 22,5 kg/m³ bedragen; ? toegepast in constructies waarbij krimp en kruip geen relevante rol spelen, mag T maximaal 30 kg/m³ bedragen. Bij toepassing in voorgespannen beton moet T in alle gevallen kleiner of gelijk aan 22,5 kg/m³ zijn. Het vervangingspercentage fijn toeslagmateriaal door fijn beton- granulaat mag niet groter zijn dan 60%V/V, ook niet wanneer met bovenstaande formule een hoger vervangingspercentage wordt berekend. Voor het vervangingspercentage grof toeslagmateriaal door grof betongranulaat geldt geen generieke beperking. Ter verduidelijking zijn hieronder enkele rekenvoorbeelden aange- geven. Voorbeeld 1 Hoeveel grind 4-32 mm kan worden vervangen door traditioneel grof betongranulaat 4-32 mm met een waterabsorptie na 24 uur van 6,0 %m/m en een droge korreldichtheid van 2260 kg/m³? Het criterium voor krimp- of kruipgevoelige constructies van gewa- pend beton van 22,5 kg/m³ geabsorbeerd water door het beton- granulaat, komt overeen met 22,5 / 0,06 = 375 kg/m³ betongranu- laat. Dit is in dit voorbeeld dus de maximaal toegestane hoeveel- heid van dit specifieke grove betongranulaat in het beton volgens deze Aanbeveling. Deze hoeveelheid correspondeert met ongeveer 37%V/V vervanging van het grind (volume betongranulaat = 375 kg/m³ / 2,26 kg/l = 166 l/m³; volume grind = ca. 1200 kg/m³ / 2,65 kg/l = 450 l/m³). Dit is een lager vervangingspercentage dan toegestaan in CUR-Aanbeveling 112. Voorbeeld 2 Hoeveel grind 4-32 mm kan worden vervangen door innovatief grof betongranulaat 4-32 mm met een waterabsorptie na 24 uur van 3,0 %m/m en een droge korreldichtheid van 2450 kg/m³? Hetzelfde criterium van 22,5 kg/m³ geabsorbeerd water door het betongranulaat, komt overeen met 22,5 / 0,03 = 750 kg/m³ beton- granulaat. Dit is in dit voorbeeld dus de maximaal toegestane hoeveelheid van dit specifieke grove betongranulaat in het beton volgens deze Aanbeveling. Deze hoeveelheid correspondeert met ongeveer 68%V/V vervanging van het grind (volume betongranulaat = 750 kg/m³ / 2,45 kg/l = 306 l/m³; volume grind = ca. 1200 kg/m³ / 2,65 kg/l = 450 l/m³). Dit is een beduidend hoger ver¬vangingspercentage dan toege- staan in CUR-Aanbeveling 112. Voor krimp en kruip ongevoelige betonconstructies geldt het crite- rium van 30 kg/m³ geabsorbeerd water door het betongranulaat, hetgeen overeenkomt met 30 / 0,03 = 1000 kg/m³ betongranulaat en ongeveer 90%V/V vervanging van het grind. Om 100% van het grind te vervangen door innovatief grof beton- granulaat moet de waterabsorptie er van geringer zijn dan 2,0 %m/m (bij T = 22,5 kg/m³) of 2,7 %m/m (bij T = 30 kg/m³). Voorbeeld 3 Hoeveel zand 0-4 mm kan worden vervangen door innovatief fijn betongranulaat 0-4 mm met een waterabsorptie na 24 uur van 4,5 %m/m en een droge korreldichtheid van 2360 kg/m³? Het criterium van 22,5 kg/m³ geabsorbeerd water door het beton- granulaat, komt overeen met 22,5 / 0,045 = 500 kg/m³ fijn beton- granulaat. Deze hoeveelheid correspondeert met 94%V/V vervanging van het zand (volume fijn betongranulaat = 500 kg/m³ / 2,36 kg/l = 212 l/m³; volume zand = ca. 600 kg/m³ / 2,65 kg/l = 225 l/m³). Dit is een hoger vervangingspercentage fijn toeslagmateriaal dan generiek toegestaan in deze Aanbeveling, waardoor maximaal 60%V/V van het fijne toeslagmateriaal mag worden vervangen door fijn beton- granulaat, dat wil zeggen 0,60 x 225 x 2,36 = 319 kg/m³ fijn beton- granulaat. Voorbeeld 4 Hoeveel innovatief fijn betongranulaat 0-4 mm (waterabsorptie na 24 uur van 4,5 %m/m en een droge korrel¬dichtheid van 2360 kg/m³) kan worden toegepast indien tevens 50%V/V van grind 4-32 mm door innovatief grof betongranulaat 4-32 mm (water absorpt ie na 24 uur van 3,0 %m/m en een droge korreldichtheid van 2450 kg/m³) wordt vervangen in een krimpgevoelige betonconstructie? Bij 50%V/V vervanging grind (450 l/m³; zie voorbeeld 1) bedraagt de hoeveelheid grof betongranulaat: CEMENT 3 2022 ?43 laten die in dat beton zijn toegepast. Dit is getoond in figuur 4.Deze goede correlatie mocht worden verwacht, omdat de hoeveelheid geabsorbeerd water een maat is voor de hoeveelheid en porositeit van de cementsteen in het beton- granulaat en de extra krimp van het beton met betongranulaat ten opzichte van het referentiebeton wordt bepaald door die cementsteen in het betongranulaat. Duurzaamheid (levensduur) ? Uit de verkre- gen resultaten van de onderzochte eigen- schappen blijkt dat mag worden gesteld dat de prestaties op het gebied van levensduur van het beton met fijn en/of grof betongra- nulaat vergelijkbaar is met die van het refe- rentiebeton. Dit is ter illustratie getoond voor de chloridemigratiecoëfficiënt en de vorstdooizoutbestandheid in respectievelijk figuur 5 en 6. De toepassing van betongranulaten conform CROW-CUR Aanbeveling 127 heeft dus geen nadelige invloed op de levensduur van de betonconstructie. CROW-CUR Aanbeveling 127 De goede correlatie tussen de waterabsorp- tie en het gehalte aan cementsteen in het granulaat maakt het mogelijk om een kwali- tatieve beoordeling van het gebroken granu- laat uit te voeren. Dit ook zonder dat de specifieke breekmethode bekend is. Deze correlatie vormt de basis van CROW-CUR Aanbeveling 127. Op basis van CROW-CUR Aanbeveling 127 kan de maximale hoeveelheid toe te pas- sen specifieke fijne en/of grove betongranu- laat worden berekend. Bij toepassing van deze berekende hoeveelheden (of minder) veranderen de eigenschappen van het daar- mee vervaardigd beton zo weinig, dat deze binnen de spreidingsband van overeenkom- stig beton met harde, dichte toeslagmateria- len vallen. Daardoor is NEN-EN 1992-1-1 on- gewijzigd van toepassing en is de technische duurzaamheid (weerstand tegen aantastings- mechanismen) gewaarborgd. Omdat waterabsorptie een parameter is die algemeen toepasbaar is om de techni- sche kwaliteit van het betongranulaat te bepalen, is het ook mogelijk betongranulaat dat is gebroken met traditionele methoden toe te passen conform deze CROW-CUR Aanbeveling 127. Door het hogere gehalte aan cementsteen in dat granulaat zullen de toegestane vervangingspercentages evenwel lager uit vallen. Met eventueel nieuwe, meer effectievere, breekmethoden kan in de toe- komst met de kwalitatieve beoordeling op basis van de waterabsorptie juist een hoger vervangingspercentage worden bereikt. Er is in het uitgevoerde onderzoek niet spe- cifiek rekening gehouden met het effect van cementsteen op de vermoeiingseigenschap- pen. Betonconstructies waarvoor een ver- moeiingstoets moet worden uitgevoerd vallen daarmee buiten het kader van deze aanbeveling. Verder is ook de invloed van hogere vervangingspercentages fijn en/of grof be- tongranulaat op de dwarskrachtcapaciteit niet onderzocht. Beton geproduceerd vol- gens de richtlijnen van deze aanbeveling verschilt op voor dwarskrachtcapaciteit belangrijke parameters zoals druksterkte, treksterkte en korrelgradering, niet wezen- lijk van beton geproduceerd met regulier toeslagmateriaal. Er is dan ook geen reden om aan te nemen dat de dwarskrachtcapa- citeit significant nadelig wordt beïnvloed. 0,5 x 450 l/m³ = 225 l/m³ = 225 x 2,45 kg/l = 551 kg/m³. Bij een waterabsorptie van 3,0 %m/m komt dit overeen met een hoeveel- heid absorptiewater van 0,03 x 551 = 17 kg/m³. Dan resteert voor het fijne betongranulaat een hoeveelheid absorptiewater van 22,5 ? 17 = 5,5 kg/m³, hetgeen bij een waterabsorptie van 4,5 %m/m correspondeert met 122 kg/m³ of te wel (122 / 2,36 kg/l =) 52 l/m³ fijn betongranulaat. Dit is (52 / 225 x 100% =) 23% vervanging van het fijn toeslagmateriaal. In dit voorbeeld van een krimpgevoelige betonconstructie kan dus 50%V/V van het grove en 23%V/V van het fijne toeslagmateriaal worden vervangen door de betreffende fracties betongranulaat, hetgeen overeenkomt met een gehalte van respectievelijk 551 kg/m³ en 122 kg/m³ beton. 44? CEMENT 3 20 22 Dit kon echter bij het opstellen van deze aanbeveling niet met onderzoeksresultaten worden onderbouwd. Als de dwarskrachtweerstand wordt ontleend aan de dwarskrachtwapening is er echter geen bijdrage van het beton en zijn de rekenregels in deze aanbeveling onverkort toepasbaar. Relatie met andere Aanbevelingen en normen Voor het vervangen van grof toeslagmateri- aal door traditioneel gebroken betongranu- laat bestond al CUR-Aanbeveling 112 en deze is nog altijd toepasbaar. Deze aanbeveling is van toepassing is op druksterkteklassen C12/15 t/m C50/60. Tot 50%V/V vervanging van het grove toeslagmateriaal door dit type betongranulaat zijn de constructieve reken- regels ongewijzigd van toepassing en zijn alle milieuklassen toegestaan. Bij vervan- gingspercentages tussen 50%V/V en 100%V/V moeten correctiefactoren worden toegepast op de E-modulus, de krimp en de kruip van het beton. Tevens is dan toepassing in milieu - klassen XD en XS niet toegestaan. In NEN 8005, de Nederlandse invulling van de Europese betonnorm NEN-EN 206, is op basis van de goede ervaringen opgedaan met CUR-Aanbeveling 112 het maximale ver- vangingspercentage van grof toeslagmateri- aal door betongranulaat van type A1 verruimd naar 50%V/V in milieuklasse X0 en 30%V/V in de overige milieuklassen. In CUR-Aanbeveling 106 is de toepas- sing van de fijne fracties uit traditioneel ge- broken beton- en menggranulaten als fijn toeslagmateriaal voor beton geregeld. Deze CUR-Aanbeveling betreft de druksterkte- klassen C12/15 t/m C35/45 en alle milieu- klassen. Het gehalte primair zand dat mag worden vervangen door fijne fracties beton- en menggranulaten bedraagt maximaal 50%V/V voor ongewapend beton, gewapend beton, voorgespannen beton met niet-hech- tende spanelementen en voorgespannen beton met hechtende nagerekte spanele- menten. In geval van voorgespannen beton met hechtende voorgerekte spanelementen mag het vervangingspercentage maximaal 20%V/V bedragen. In beide gevallen moeten correctiefactoren worden toegepast op de E-modulus, de spanning-rekrelatie, de krimp en de kruip van het beton. In beide voorgenoemde gevallen mag naast de aangegeven maximale vervanging van het primair zand door fijne fracties beton- en menggranulaten tevens maximaal 20%V/V van het primair grind worden ver- vangen door beton- of menggranulaat dat voldoet aan NEN-EN 12620 + NEN 5905. CROW-CUR Aanbeveling 127 betreft aanvul- lende regelgeving ten opzichte van CUR- Aanbevelingen 106 en 112. Die laatste twee blijven geldig. Er zijn dus twee opties waar je uit kunt kiezen: ofwel CUR-Aanbeveling 106/112 ofwel CROW-CUR Aanbeveling 127. Een nadeel van het gebruik van de aanbevelingen 106 en 112 is dat de constructeur vaak moet rekenen met correctiefactoren voor de con- structieve eigenschappen (bij vervanging door grof toeslagmateriaal boven de 50%V/V en bij fijne fractie in alle gevallen). In de ont- werpfase is vaak nog niet bekend of bij de bouw ook daadwerkelijk gebruik zal worden gemaakt van de mogelijkheden van CUR- Aanbevelingen 106 en 112, waardoor eigen- lijk twee ontwerpen zouden moeten worden gemaakt. Dit is vaak ongewenst en daardoor wordt er minder gebruikgemaakt van deze mogelijkheid. Ervaringen in de praktijk Met deze CROW-CUR Aanbeveling wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan één van de doelstellingen van het Betonakkoord: 100% hoogwaardig hergebruik van betonreststromen in 2030. Uiteraard moeten we met deze nieuwe regelgeving nog ervaringen in de praktijk opbouwen, maar daar kunnen we morgen al mee aan de slag gaan. Marktpartijen worden dan ook nadrukkelijk gevraagd om de opge- dane ervaringen aan CROW terug te koppelen, zodat we die kunnen evalueren en indien nodig kunnen aanpassen/uitbreiden. LITERATUUR 1?Van der Wegen, 'Een overzicht van innovatieve recyclingmethoden', Betoniek Vakblad, 1 (2020) p. 12-16. 2?CROW-CUR Aanbeveling 127, 'Beton met betongranulaat als fijn en/of grof toeslagmateriaal', (2021) p .1-92. Met de volgens CROW-CUR Aanbeveling 127 berekende maximale hoe- veelheid fijne en/of grove betongranulaat, veranderen de eigenschappen van het beton zo weinig dat NEN-EN 1992-1-1 ongewijzigd van toepassing is CEMENT 3 2022 ?45