62 beton in beeld Tektoniek Het project de Zwarte Silo, staat uitgebreid beschreven en geïllustreerd op www.tektoniek.nl. Tektoniek is het kennisnetwerk voor architectuur in beton. Via lezingen, projectbezoeken, work- shops, expertmeetings en online communicatie wordt informatie, inspiratie en ondersteuning geboden aan (toekomstige) architecten, constructief ontwerpers, bouwkundig adviseurs en producenten. Daarbij gaat het altijd om de relatie tussen vormgeving, constructie en maak - baarheid. De Zwarte Silo 6 2018 63 De Zwarte Silo Een vegetarische saté of een flinke hotdog eten in een graan­ silo? Dat kan in het Havenkwartier in Deventer. De Zwarte Silo is van leegstaand, industrieel monument veranderd in een levendige foodhal. De originele, betonnen constructie en acht­ hoekige trechters, waarin vroeger granen, bonen en zaden werden opgeslagen, zijn nog prominent aanwezig. Met knap restauratiewerk is de authentieke, betonnen structuur behou­ den en is de gevel in oude luister hersteld. 1 Barbara Heijl WijS architectuur Kunstig gerestaureerde betonnen graansilo voor eten in stijl 1 De Zwarte Silo is van leegstaand, industrieel monument veranderd in een levendige foodhal foto: Tim van de Velde De Zwarte Silo 6 2018 64 beton in beeld lichtgrijs. De bijnaam, Zwarte Silo, kreeg het gebouw nadat er tussen 1947 en 1965 een asfalt-teerlaag is aangebracht op de gevel. Waarschijnlijk was dit vanwege de ontstane corrosie- schade. In de jaren 70 werden de zuid- en westgevel nogmaals voorzien van een laag gespoten teer-bitumen. De asfalt-teerlaag leek op korte termijn een goede oplossing. Op lange termijn bleek de laag echter te verharden, raakte hij los van de onder- grond en brokkelde af (foto 5). Daardoor kon vocht in het beton dringen en ontstond op veel plaatsen schade (foto 6).   Restauratie gevel In de eerste decennia van de twintigste eeuw werd in het beton- mengsel vaak een grof toeslagmateriaal gebruikt, met grindnes- ten tot gevolg. Ook was de dekkingsdikte van het beton op de Voorgeschiedenis In 1923 is de betonnen graansilo gebouwd ten zuidoosten van het middeleeuwse stadscentrum (foto 3). Hier werden onder andere granen opgeslagen en verhandeld. Het gebouw staat gedeeltelijk in het water op betonnen palen. De 23 m hoge silo heeft aan weerszijden bijgebouwen van één bouwlaag hoog, oorspronkelijk de pakhuizen en kantoorruimte (fig. 4). Tot 1990 functioneerde het complex als graansilo. In 2012 kreeg het karakteristieke bouwwerk de status van gemeentelijk monument.   Zwart De silo bestaat uit een casco van traditioneel in het werk gestort beton. Vlak na de bouw is over het beton een laag cementpleister aangebracht. Oorspronkelijk was de silo dan ook cementkleurig, 2 3 4 De Zwarte Silo 6 2018 65 ? PROJECTGEGEVENS project De Zwarte Silo, Deventer opdrachtgever BOEi, Nationale Maatschappij tot Restaureren & Herbestemmen van Cultureel Erfgoed, Amersfoort gebruiker Fooddock architect Wenink Holtkamp architecten, Eindhoven constructeur Vianen bouwadvies, Nuenen aannemer Hanzebouw, Zwolle en Bouwbedrijf Hoffman, Zutphen betonrestauratie Vogel, Zwijndrecht bruto vloeroppervlak begane grond 870 m 2 periode ontwerp: 2012; start bouw: 2014; oplevering: 2015 wapening vaak niet afdoende. Er werd bovendien veel water toegevoegd aan de betonmortel, waardoor het beton poreus werd. Deze factoren vormden samen de voornaamste oorzaak van de betonschade aan de gevel. Om te kunnen restaureren, is eerst de zwarte laag verwijderd en zijn holle plekken openge- hakt. Vervolgens is het oppervlak gestraald met heel fijn grit. Na het verwijderen van roest, is de wapening behandeld met een passiverende coating. Daarna is een betonreparatiemortel aangebracht. Polymeren in de mortel maken dat er minder vocht nodig is bij de verwerking en bevorderen de hechting. Het beton was erg poreus, daarom is een zwarte laag kristal- cement-graniet (kcg) opgespoten. In de natte mortel is boven- dien fijn grit gespoten om het beeld van de oude asfalt-teerlaag zo goed mogelijk te benaderen (foto 7 en 8).   Behoud van beton In het voormalig zoutpakhuis naast de silo (foto 8), was de vloer van binnenuit aangetast, door chloriden afkomstig uit het zout. Onder de vloer was voor chorideschade kenmerkende donkerbruine roestuitbloei zichtbaar. Een betontechnologisch laboratorium heeft de schade opgenomen. De vlakke vloer en betonnen kinderbinten waren onherstelbaar beschadigd en zijn vervangen door een nieuwe staalplaatbetonvloer. Verder is de oorspronkelijke randbalkconstructie behouden door deze kathodisch te beschermen. De originele wapening van de oude betonnen ringbalk en de paalfundering zijn blootgelegd en verbonden met opofferingszink. Het onedeler metaal zink oxideert in plaats van het wapeningsijzer. Op deze manier kon zo veel mogelijk van de oude betonstructuur bewaard blijven. ?    2 De originele, betonnen constructie en acht- hoekige trechters zijn nog prominent aanwezig foto: Tim van de Velde3 De Zwarte Silo, een kleine 100 jaar geleden foto: Archief Gemeente Deventer4 Doorsnede Zwarte Silobron: BOEi5 De asfalt-teerlaag op de gevel, waaraan de Zwarte Silo zijn bijnaam heeft te danken, brokkelde na verloop van tijd af foto: BOEi6 Schade aan de gevelfoto: BOEi7 In de natte mortel is fijn grit gespoten om het beeld van de oude asfalt- teerlaag zo goed mogelijk te benaderen foto: Tim van de Velde8 De gerestaureerde silo met links het voormalig zoutpakhuis foto: Tim van de Velde 5 6 7 8 De Zwarte Silo 6 2018