Het project La Liberté, aan de westelijke stadsrand van Groningen, bestaat uit twee markante torens van respectievelijk 74 en 38 m hoog. Opvallend zijn vooral de spiegels haaks op de gevel en sprongen inde doorsnede. Ook de overgang van de getunnelde bovenste woonlagen naar de onderste kantoorlagen, die zijn opgebouwd uit kolommen, leverde de constructeur de nodige hoofdbrekens op.
Wonen en werken in`vrijheid'820114Wonen en werkenin`vrijheid'Het project La Libert?, aan de westelijke stadsrandvan Groningen, bestaat uit twee markante torensvan respectievelijk 74 en 38 m hoog. Opvallend zijnvooral de spiegels haaks op de gevel en sprongen inde doorsnede. Ook de overgang van de getunneldebovenste woonlagen naar de onderste kantoorla-gen, die zijn opgebouwd uit kolommen, leverde deconstructeur de nodige hoofdbrekens op.La Libert?: markante torens aan westelijke stadsrand van GroningenWonen en werken in`vrijheid' 82011 51 Op de 3e verdieping is eenloopbrug tussen beidetorens aangebracht. Deopen hoeken zijn duidelijkzichtbaarfoto: Jim Ernst FotografieLa Libert? bevindt zich op de plaats waar de A7 de stad bereikt,tegenover het Gasuniekantoor. Het project maakt deel uit vande door de gemeente Groningen in 2004 gestarte campagne `DeIntense Stad'. Hierbij wordt de stad zo compact mogelijk gehou-den en worden nieuwe invullingen ontworpen op vrijkomendelocaties tussen de bestaande bebouwing. Het feit dat kantorenen woonruimtes in hetzelfde gebouw zijn gecombineerd sluitook goed aan bij deze campagne.OntwerpHet ontwerp van La Libert? is van Dominique Perrault. DezeFranse architect verwierf bekendheid door onder meer zijnontwerp van de Nationale Bibliotheek in Parijs. De uitwerkingvan het ontwerp en de communicatie tussen de ontwerper ende adviseurs, werd verzorgd door het Groningse architectenbu-reau Oving.Vanwege de keuze voor een Franse architect is ook de naamvan het project Frans, gebaseerd op de locatie aan de Laan vande Vrijheid.Onder de beide torens bevindt zich een parkeerkelder voor 177auto's. Dit volgde uit de door de gemeente gestelde eisen. Hetoppervlak van deze kelders is groter dan dat van de torens dieelk een plattegrond van 25 x 25 m hebben. Op de overblijvenderuimte van het kelderdek is een ecopark aangelegd. De kelder-ruimte onder de torens zelf is minder geschikt voor parkeer-plaatsen. Daar bevinden zich de bergingen van de appartemen-ten. De begane grond, de 1e en de 2e verdieping van beidetorens zijn kantoorlagen. De 3e verdieping is een overgangslaagdie onder meer vergaderruimtes bevat. Op de 3e verdieping(11,65 m+) is een loopbrug tussen beide torens aangebracht.De overspanning van deze brug is circa 20 m, de breedte vari-eert van 5 tot 25 m. Vanaf de 4e verdieping zijn er appartemen-ten, steeds vijf stuks per laag. De hoge toren bevat 18 woonla-gen, de lage 6 woonlagen (fig. 4).De appartementen hebben inpandige loggia's, waarbij de gevel-puien ruim open kunnen. Hierdoor hebben de bewoners degewenste buitenruimte. Als de pui gesloten is, loopt de thermi-sche schil door in die pui. Door deze keuze was het niet nodigde loggiavloeren te isoleren of dilateren. Aan de snelwegzijdemoesten `dove' gevels gemaakt worden. De loggia's zijn gebruiktom aan de ventilatie- en geluidseisen te voldoen.Constructie kelderDe hoogste grondwaterstand waarmee moest worden gerekendlag in de buurt van het maaiveld. Er is op een maximaleopwaartse druk op de kelderbodem van circa 30 kN/m? gere-kend. Het eigen gewicht van kelderbodem en dek samen is veelkleiner en het ecopark op de kelder werd pas aangelegd na hetgereed komen van de torens. Daardoor moeten de mortel-schroefpalen (?500 mm) onder de kelder zowel druk als trekkunnen opnemen.Onder de torens, die rondom gedilateerd zijn van de naastgele-gen kelder, liggen funderingsplaten van 1,20 tot 1,50 m dik.Hier zijn geen trekpalen nodig. Onder de lage toren staan palen? 550 mm, onder hoge toren ? 700 mm, lang circa 27 m.1ir. Dick HoogendoornIngenieursbureau Dijkhuis bvWonen en werken in`vrijheid'820116A010016 AprillaanLaanvandeVrijheidLAANVANDEVREDEinrit ParkerenUitblaasParkeergarageVluchttrapVluchttrap+lifttrafoondergrondeseafvalcontainersHOOFDRIOOL501613024369633820454058401830243694710313290149801648424369182942518056305280014980176337000366651737325180133360,02+NAP0,20+NAP(P=0)0,20+NAP(P=0)0,20+NAP(P=0)0,20+NAP(P=0)HOOGEZANDDRACHTEN2 Spiegels zijn blikvangers van La Libert?foto: Jim Ernst Fotografie3 Ligging torens en parkeerkelder4 Doorsnede met uitkraging op 4everdie-ping en sprong op 13e verdieping5 Detail t.p.v. de sprong6 Plattegrond 4e verdieping hoge torenConstructief ontwerp torensDe draagstructuur van kelderbodem tot 4e verdiepingsvloer iseen carr? van twintig betonkolommen (fig. 6). In het middenvan dat carr? is een stijve kern van betonwanden t.b.v. lift- enandere schachten, trappenhuis en verkeersruimtes. Deze kern,die tot het dak doorloopt, meet circa 8 x 10 m.De 1e t.m. de 3e verdiepingsvloeren bestaan uit breedplaatvloe-ren, dik 260 mm. Ter plaatse van de kolommen bevinden zichkolomstroken, breed 750 mm, in hoogte vari?rend van 350 mmtot 750 mm onder de vloer uit.Om esthetische redenen is de dimensionering van de kolommenen de overgangsvloeren gebaseerd op de hoge toren. Hierdoorhebben die bij beide torens dezelfde afmetingen, maar uiteraardwel verschillende wapeningshoeveelheden. De 4e verdiepings-vloer is een 1,20 m dikke betonvloer, om de belasting uit de 18lagen met appartementen over te dragen op de kolommeneronder. De architect wilde ter plaatse van de overgangslaagtussen de 3e en de 4e verdieping een visueel zo groot mogelijkeinsnoering maken. Dus moest het carr? van kolommen zo vermogelijk naar het midden liggen. Om te zorgen dat er door deuitkraging buiten de kolommen geen trekkrachten in decentrale kern zouden optreden, is de uitkraging van hartkolommen tot buitenkant betonvloer berekend op 3,0 m.Ter plaatse van de 4e verdieping gaat de kolommenstructuurover in een draagstructuur van woningscheidende betonwan-den. Deze wanden zijn van 250 mm massief beton en staan inx- en y-richting. Ook de binnenspouwbladen van de buitenge-vels van de appartementen zijn van beton.In overleg met de opdrachtgever is gekozen voor woningschei-dende vloeren van 300 mm massief beton, zodat de massainclusief afwerkvloer tenminste 800 kg/m? bedraagt. HierdoorVlak langs de bouwput staat een appartementengebouw. Deverankering van de damwand moest tussen de funderingspalenvan dit gebouw door, zo ver naar achter dat de groutankersgeen gronddruk op die palen zouden uitoefenen.De totaal toegestane bemalingsduur van de bouwput heeft heelveel creativiteit en (personeels-)inzet van de aannemergevraagd. Overschrijding van de toegestane bemalingstijd zoubetekenen dat over de totale hoeveelheid opgepompt waterbelasting moest worden betaald. Maar uiteindelijke lag debeganegrondvloer (c.q. kelderdek) er precies op tijd in.Alle binnen- en buitenwanden van de kelder en ook de kolom-men zijn in het werk gestort. De kelderbodem is 300 mm dik,met balken hoog 600 mm onder de bodem uitstekend. Hetkelderdek is een 230 mm dikke breedplaatvloer met kolomstro-ken breed 1500 mm, die 400 mm onder de vloer uitsteken.Deze kolomstroken zijn ook in het werk gestort met behulp vanprefab betonnen u-vormige balkbodems. De kolommen in deparkeerkelder zijn bijna allemaal 300 x 600 mm.De kolommen in de kelder onder de torens hebben een door-snede van 750 x 750 mm met een hogere sterkteklasse.Het kelderdek tussen de beide torens is ontworpen op verkeers-klasse 30 ten behoeve van brandweer en verhuiswagens. Voorhet overige kelderdek is gerekend op 10 kN/m? eigen gewichtecotuin plus 4 kN/m? variabele belasting.23Wonen en werken in`vrijheid' 82011 70506070809101112131415161718192021P=0 +3700 +0001020304dak-01 3330 -7400 +11655+15170+18130+21090+24050+27010+29970+32930+35890+38850+41810+45695+48655+51615+54575+57535+60495+63455+66415+69375+72285+0506070809P=0 +3700 +0001020304dak-013330 -7400 +11655+15170+18130+21090+24050+27010+29970+32930+35890+99018804100197016303600271089041002870990990 2870 4005 95 3600 1305 2295 2705 895 4100 1880 990220 16038030050pref. wand45695+pref. wandgeveldragerhalfeneisen o.g.3006251225990990 220 160booranker M162513515165151005010200 50260stalen hoek dik 15 mmbreed 150 mm.verankering M16pref. wand vrijhoudenvan vloer. beslist geenmortel in de voeg.425200schuimbetonisolatie190prefab45020+stalen hoek dik 15 mmbreed 150 mm.verankering M16 5011516550200250?8-150?8-1509 verdiepingen erboven af te voeren. De bovenbelastingen zijnter plaatse door consoleconstructies in ??n of meer lagen bovendie open hoeken afgedragen.GevelspiegelsArchitectonische blikvangers zijn de spiegels die op beidetorens loodrecht op de gevels zijn aangebracht (foto 2). Despiegels zijn 2,60 m hoog (netto verdiepinghoogte) en 1,20 mwaren geen kwetsbare zwevende dekvloeren nodig om aan degeluidseisen te voldoen.Door deze structuur van dragende betonwanden, met schuif-vaste verbindingen tussen wanden en vloeren en de wandenonderling, hebben de torens een grote horizontale stijfheid. Ditkomt het woongenot op de hogere verdiepingen zeker tengoede. De berekende horizontale verplaatsing van de dakvloerop 72 m hoogte is bij maximale storm slechts 54 mm.Horizontale sprongBij de hoge toren verspringt de 13e verdieping (en dus ook de14e t/m 21e) in de x- en y-richting 1 m ten opzichte van deeronder liggende bouwlagen (foto 7). Om architectonische/bouwkundige redenen moest de vloer hier 1,20 m dik worden,terwijl constructief 0,60 m voldoende was.Aangezien de appartementen werden getunneld, is de onderste0,30 m van deze 13e verdiepingsvloer ook getunneld.De uitkragende sprong van 1 m is gemaakt met behulp vanprefab betonnen balkbodems van 300 mm dik. De bovenste0,30 m constructieve vloer is gestort, uiteraard met de nodigewapening om de schuifkrachten in het stortvlak op te nemenen ophangwapening om de uitkraging te dragen.Op deze 0,60 m dikke constructievloer ligt een 0,40 m diktempex pakket en daarop 0,20 m gewapend schuimbeton (fig.5). Tussen de tempex zijn betonribben aangebracht om debetonwanden en ook de tunnels te dragen.Op verzoek van de architect zijn enkele hoeken van de hogetoren open uitgevoerd, dus zonder draagconstructie. Het gaatom hoeken direct boven respectievelijk onder de 13e verdie-pingsvloer, waar dus de horizontale sprong optreedt. Construc-tief was wel enige creativiteit nodig om de belastingen uit de 8 ?4 56Wonen en werken in`vrijheid'8201187 La Libert? bestaat uit tweeopvallende torens van res-pectievelijk 74 en 38 mhoog. De hoge toren ver-springt op de 13e verdie-ping foto: Jim Ernst Fotografie8 Constructie van de loop-brugvlak op de dakbedekking kwam. Uit berekeningen van de advi-seur bleek dat de windzuiging op die hoogte tussen de beidetorens zodanig hoog zou kunnen worden dat betontegels van160 kg/m? nodig waren.De loopbrug is opgebouwd uit een dubbele HEM 800 hoofdlig-ger, met aan beide zijden in het werk geboute stalen consoles(fig. 8). Op circa 3 m vanaf de oplegpunten van deze hoofdlig-ger sluiten schuin HEA 550 liggers aan, die de torsiekrachtenuit de hoofdligger opnemen en de consoles van de uitwaaie-rende loopbrug dragen. De laatste vijff consoles bij elke toren-aansluiting zijn ingeklemd aan de betonvloer.breed. De spiegelvlakken zijn van gepolijst rvs, met een inwen-dig frame van stalen balkjes. Deze frames zijn rechtstreeks ophet betoncasco bevestigd, gedilateerd van het buitenbladmetselwerk. De windbelasting op 70 m hoogte op deze spiegelsis aanzienlijk, en ook vervormingen en vermoeiing zijn vanbelang bij dimensionering en bevestiging.LoopbrugDe loopbrug tussen beide torens was constructief een interes-sant element. De opdrachtgever verlangde een waterdicht loop-vlak. Dat bleek alleen mogelijk als er een niet-geschroefd loop-7Wonen en werken in`vrijheid' 82011 919969126765000855251202xHEM800HEA550HEA550HEA240HEA220HEA200IPE240IPE240IPE240IPE240HEA220HEA240HEA220IPE240IPE240IPE240IPE240IPE240IPE240IPE240IPE240HEA200IPE240IPE240IPE240IPE240IPE240IPE240IPE240HEA220HEA220HEA200IPE240IPE240IPE240IPE240IPE240IPE240IPE240UNP240UNP240UNP240UNP240UNP240UNP240werk uitgevoerd, vanaf geheel ingepakte steigers. De horizontaleverspringing op de 13e verdieping maakt dat niet eenvoudiger.Het project is in een bouwteam ontwikkeld. Architectonisch enconstructief ontwerp, vergunningen en prijsvorming hebbentotaal slechts circa 2 jaar geduurd. De bouwputwerkzaamhedenzijn in maart 2009 begonnen. De lage toren is in maart 2011opgeleverd, en het totale project was eind juni 2011 klaar. Aan ??n zijde is de loopbrug glijdend opgelegd op de uitkra-gende betonconstructie van de toren. De gekromde randiggersUNP 240 hebben plaatselijk glijdende aansluitingen om uitknik-ken tengevolge van temperatuurspanningen te voorkomen.Op de stalen liggers en consoles zijn gasbetonplaten bevestigd,met daarop de dakbedekking en 80 mm betontegels. De onder-zijde is afgewerkt met een stormproof Trespa plafond.UitvoeringNa verschillende alternatieven te hebben onderzocht, heeft deaannemer besloten de appartementen te tunnelen. De kopwan-den van de tunnels zijn ook in het werk gestort. Alleen debinnenspouwbladen van de buitengevels ter plaatse van deuitgang van de tunnel zijn prefab betonnen gevelsluitendeelementen. Het tunnelproces is zeer voorspoedig verlopen, zelfsde verwachte vertraging door windoverlast op grote hoogte isniet opgetreden.Het programmeren van de tunnels was niet eenvoudig, want erzijn nauwelijks appartementen die dezelfde plattegrondhebben. Ook de plaats en afmetingen van de ramen en binnen-deuren zijn op elke verdieping weer anders.Het gevelmetselwerk, dat zeer beeldbepalend is, is geheel in het projectgegevensproject La Libert?, Groningenopdrachtgever Christelijke Woningstichting Patrimoniumontwerpend architect Dominique Perraultuitwerkend en co?rdinerend architect Ovingadviseur constructies Ingenieursbureau Dijkhuisadviseur akoestiek en bouwfysica Ingenieursbureau WNPfunderings- en bemalingsadviezen Wiertsema&Partnersbouwkundig hoofdaannemer Geveke Bouwbreedplaatvloeren en balkbodems Omniaprefab betonnen gevelelementen Alvongevelspiegels Hunter Douglas8
Reacties