Vermiculiteals vulstof ter isolering iegen warmte, koude en geluidals toeslagstof, in plaats van zand en grind, in betonals pleistermateriaal voor wanden en plafondsdoor ing. G. J. HamerI. INLEIDINGHet mineraal vermiculite werd het eerstvermeld in 1824 door de geoloog Webb, die hetin Massachussets aantrof. Goud-zoekersnoemden het ,,fools gold" omdat zij dachten dathet goud bevatte. In 1862 kreeg het zijnwetenschappelijke naam [vermiculari (Lat.)betekent: wormen voortbrengend]. Alhoewelhet in 1915 reeds werd verkocht, kwam devraag er-naar in 1921, omdat toen eerst de prac-tische waarde ervan als bouwmateriaal door deexpansie-eigenschap werd er-kend. Tot 1940werd het in Amerika echter alJeen als ,,loosefull" voor iso-latie van huizen gebruikt. Thansvindt het sinds 10 jaar toepassing om zijn:a. voortreffelijke warmte- en geluid-isolerende eigenschappen,b. grote vuurbestendigheid enc. gering eigengewicht,als vulstof (80--100 kg/m3;warmtegel.-co?ff. = 0,05kcal/m.h.?C),als toeslagstof voor lichtbeton (400--600 kg/m3; = 0,09 kcal/m.h.?C),als pleistermateriaal (400--600 kg/m3; = 0,09--0,12kcal/m.h.?C).II. ALGEMEENVermiculite is een metamorph gesteente (foto2), dat uit hoornblende ontstond doorhydrothermale instrusies. De vermi-euliteformaties hebben in de loop der tijden eenverweringsproces ondergaan (in tegenstellingmet mica), waarbij ener-zijds het grootstegedeelte van de alkali-zouten werd uitgeloogd-- wat van belang is voor cementbeton -- enanderzijds moleculair gebonden water werdopge-nomen in het silikaatkristal -- wat vanbelang is voor het grote expansiever-mogen.Vermiculite gelijkt in opbouw op mica(plaatstructuur) en op a s b e s t (alu-minium-magnesium-silikaat); het wordt dan ookmeestal in hun buurt aangetrof-fen. Belangrijkevindplaatsen zijn: Pala-boroa (Transvaal),Montana (V.S.), Bra-zili?, Australi?, Oeral enJapan.Het ruwe vermiculite bezit een s.g. van ca3 en een volumegewicht van ca 1300kg/m3. Het komt steeds voor alseelamelleerde massa's en laat zichhierdoor gemakkelijk splij-ten. Het wordtvergruizeld en uitge-zeefd inverschillende korrelgroot-ten afhankelijkvan het doel. Deze korrels bestaan uit eenontelbaar aantal lamellen. Bij plotselingester-ke verhitting (tussen 800 ?C en 900?C) en daarna snelle afkoe-ling (welke inNederland plaats vinden) zetten de korrelsloodrecht op de lamellen uit door hetverdam-pen van het kristalwater totstoom; men noemt dit expanderen of exfo-li?ren. De lamellen of elementaire plaatjesblijven in ,,pakjes" (tek. 1) van enkeleduizenden aan elkaar gekleefd zitten. Elkekorrel krijgt hierdoor de vorm van eenharmoni-cabalg, die kan wordeningedrukt. De expansie bedraagtgemiddeld het 15-voudige van hetoorspronkelijke volume (foto 3).De ruimte tussen de lamellen is niet ledigmaar bevat 40 000 gesloten en anderecellen per millimeter dikte van hetoorspronkelijke mineraal! Uit het oogpuntvan warmte- en ge-luidisolatie is dit zeerbelangrijk. De gesloten cellen fungerenals spouw-tjes; de gladde mica-achtige lamel-lenreflecteren bovendien de warm-tegolven.De laatste eigenschap mis-sen alle stoffenmet cellulaire struc-tuur.Vermiculite wordt niet aangetast doorlogen en zuren (behalve HF); zelf tast hetgeen andere materialen (dus ook staalniet) aan. Warmte noch koude of vochthebben er in-vloed op. Het is rot- envolumebe-stendig, onoplosbaar en niethygros-kopisch; het is onbeperkthoudbaar! Het is ook een slechte geleidervoor electriciteit (5 000 V/cm). Schim-mels, muizen, insecten en ongediertehebben er geen vat op. Het ge?x-pandeerde vermiculite weegt weegtslechts 80--100 kg/m3, afhan-kelijk vande korrelgrootte. Het smeltpunt ligt bij 1370 ?C.tek. 1. schematische aanduiding van deelementaire kristalplaatjesfoto 2. het mineraal vermiculite (1:1)foto 3. het ge?xpandeerde vermiculite (15 : 1)Cement 3 (1951) Nr 1-2 35Als los vulmateriaal (zie V) in ge-bouwenwordt vermiculite in spou-wen en tussenvloeren en plafonds aangebracht; deindustrie gebruikt het in ovens, ketels,pijpleidingen, fabrieksschoorstenen, enz.Als toe-slagstof voor lichtbeton (zie VII),bedraagt het gewicht van het meng-sel bij1 maatdeel cement en 6 maat-delenvermiculite ca 480 kg/m3! Vermiculite ishierin de enige toe-slag (zand en grindkomen er dus niet in voor). Alspleistermateriaal (zie VIII) word hetgebruikt zowel voor thermische als vooracoustische en geluidsisolatie (zie IX A enB) condenswering (zie IX C) en brand-wering.Door zijn eigenschappen vindt vermicu-liteverder nog toepassing in de chemischeindustrie (zie X D), in de bacteriologie (zie XE) en in de land- en tuinbouw (zie X F).III. VERMICULITE ALSBOUWMATERIAALSinds de laatste jaren wordt er stu-diegemaakt en proeven genomen met lichteen ultra-lichte bouwma-terialen, om dedoorsneden van de dragende delen teverkleinen, snel en gemakkelijk te kunnenwerken en daardoor een belangrijke ver-laging van de bouwkosten te ver-krijgen.Men zocht echter niet alleen een lichtmateriaal, doch men wenste bovendieneen goed isolerende wer-king tegenwarmte, koude en ge-luid, en -- niet in delaatste plaats -- een brandwerendmateriaal van lage prijs. Het streven is dusgoede woon- en werkruimte te verkrijgen,die veilig zijn. Het is niet te veel gezegd,dat vermiculite hieraan vol-doet, zoalsreeds uit I en II is af te leiden en ook nogverder zal blij-ken.IV. TOEPASSINGEN VANVERMICULITEVermiculite wordt thans toegepast:1. a. voor thermische isolatie inhet algemeen,b. voor acoustische isolatie;2. ter vermindering van het eigen gewichtvan bouwelementen en pleister lagen;3. ter bescherming tegen brandge-vaar,speciaal op plaatsen die door hunhoedanigheid (vliegtuigen, schepen) ofdoor het product (textielfabrieken,enz.) hiervoor zeer gevoelig zijn enwaar kli-maatregeling wordt toegepast;Tabel I. Warmtegeleidingseo?ffieientvan vermiculite afhankelijk vankorrelgrootte en temperatuur in kcal/m.h.?Ckorrelgroottebij 30 ?C1 = zeer fijn2 = fijn3 = grof4 = zeer grof12 = fijn gemengd34 = grof gemengd0,04570,04300,04740,04940,0480,051temperatuur ?C in kcal/m.h.?C020501002505000,0400,0450,0470,0510,0660,0964. als thermische isolatie:a. in koel- en vrieshuizen,b. in de warmtetechniek.Het isolatievermogen is ongeveer gelijkaan dat van kurk, doch bij vermiculite ligthet isolatiegebied tussen -- 60 ?C en + 1300 ?C.V. VERMICULITE IN LOSSEKORRELSals vulmateriaal voor thermische engeluidisolatieDe uitgezeefde middelmatig grote korrelszijn gemakkelijk en vlug te storten. Elkeruimte wordt dan ook volledig engelijkmatig -- dus zon-der holten --gevuld, zodat geen ,,warmtebruggen"ontstaan. De pa-pieren zakken wordeneenvoudig boven de te vullen ruimteleegge-stort; alleen bij smalle spouwen islicht aandrukken, na het ledigen van elkezak, gewenst. Gereedschap is overigensniet nodig. Hieruit blijkt, dat dearbeidskosten gering moeten zijn.Het gewicht is zeer laag en afhan-kelijkvan de korrelgrootte. Bij een laagdiktevan 5 cm bedraagt het ge-wicht 5--6kg/m2!Overal waar thermische isolatie nuttigen/of aangenaam is (wonin-gen,kantoorlokalen, industriege-bouwen,opslagplaatsen voor fruit, groente, enz.)worden vermiculite-korrels voor isolatiegebruikt tus-sen de vloeren, in despouwmuren en onder de daken. Eenisolatiedikte van 3--10 cm is in normalegevallen steeds voldoende.Rust en stilte bevorderen de ar-beidsprestatie en verhogen de sfeer.Veelal wordt het bedrag aan isolatiebesteed, na 2--4 jaar door besparing aanbrandstofkosten terugverdiend.(VI--X komen in het volgende nummer)Normalisatie van cementDoor de Hoofdcommissie voor de Normalisatie inNederland (H.C.N.N.) zijn ge wijzigde drukkengepubliceerd van:N 481 Portlandc?ment. Definitie en keurings-eisen, 3egewijzigde druk;N482 Aluminiumcement. Definitie en keurings-eisen, 3egewijzigde druk;N 483 Dzerportlandcement. Definitie en keu-ringseisen,3e gewijzigde druk;N 484 Hoogovencfement. Definitie en keurings-eisen, 3egewijzigde druk;N 485 Slakkenkalk *. Definitie en keuringseisen, 3egewijzigde druk;N 486 Natuurcement. Definitie en keurings-eisen, 3egewijzigde druk;N 618 Trasportlandcement *. Definitie en keu-ringseisen, 2e gewijzigde druk, en isv e r v a l l e n verklaard:N 487 Cementkalk. Definitie en keuringseisen.Toelichting. Daar deze bladen waren uitver-kocht heeftcommissie 7 voor de normalisatie van bindmiddelen,deze gelegenheid aange-grepen om hierin enigeverbeteringen en re-dactiewijzigingen aan te brengen.Behalve redactiewijziging zijn de volgende verande-ringen aangebracht:N 481, N 483 en N 484. Voor cement klasse zijnminimum sterktecijfers opgenomen na 1 + 2 etm., opdatde gebruiker reeds op korte termijn een indruk kan krijgenvan het te be-zigen cement. Enige sterktecijfers zijnverhoogden bij de fijnte van maling is de grootste rest op de zeef N480-d-0,090 verlaagd, met het doel deze aan de practljkaan te passen. Bo-vendien is in N 481 het sulfaatgehatteverhoogd in overeenstemming met verschillende buiten-landse normen.N 482. De sterktecijfers voor trek zijn ver-hoogd.* N 485 en N 618. De namen slakkencement entrascement zijn veranderd resp. In slakkenkalk entrasportlandcement, omdat de nieuwe be-namingenjuister werden geoordeeld, in N 618 werden bovendiende sterktecijfers verhoogd.N 487. Dit blad Is vervallen verklaard, omdat hetbindmiddel cementkalk weinig voorkomt.Voor de b o e k e n k a s tDr.-ing. Salinger, Der Stahlbetonbau. Werkstoff, Berechnung u. Ge-staltung. 7edruk, Franz Deutlcke, Wien 1949; 16,5 x 24 cm, 644 biz., 700 fig., 140 tab., 8 blz. alf.reg., 11 blz. litt.-opgave, geb. 40,85.Ir. M. . N. Bolderman en Ir. A. W. Dwars, Waterbouwkunde, 4e druk onder red.van P. J. Colijn, Deel V, C. Schagen t en Ir. A. W. Dwars , voltooid door P. 1. Colijnen P. Barentsen, Zeewerken. Rivierwerken. Droogmakerijen. Afwateringen enontwateringen. Kanalen, L. 3. Veen's U.M., Amsterdam 1950; 16 x 24 cm, 427 blz.,383 ?II., geb.Ir. Paul Lheureux, Calcul des plaques rectangulaires minces. Appli-cation auHourdis de ponts en b?ton arm?, Gauthier-VllIars, Paris 1949; 16 25 cm, 27 blz.,form., 12 fig., 1 graf., 2 tab., 2 uitsl. platen met 20 graf., gebroch. 255 Ffrs.Oberreg.-baurat Ernst Weese, STAHLBETON ZAHIENTAFELN, 5 dln,36Unter Mitw. von Dipl.-lng. 3. Ehrhardt, gem?ss den Bestimm, des DeutschenAusschusses f?r Stahlbeton 1943. Verlag . F. M?ller, Kars-ruhe ?/Baden, 21 X 30cm:I. Algemeine Tafeln: 21 blz., verklaring,form., voorb., 7 tab., 7e druk, 1947,gebroch. DM 7,-;II. Einheitsbiegemomente: 29 blz.,verklaring, voorb., 12 tab., 7e druk,1947, gebroch. DM 18,-;III. Stahlbetondecken: 23 blz.,verklaring, voorb., 8 tab., 7edruk, 1948, gebroch. DM 14,-;IV. B?gelbewehrte u. umschn?rte S?ulen m. mittiger Last, 16 blz., ver-klaring,voorb., 11 tab., 5e druk, 1949, gebroch. DM 10,-;V. Querschnitte mit aussermittiger Last, verklaring, voorb., 7 tab., 7e druk, 1950,gebroch. DM 15.-.Dr.-Ing. losef Fritsch, Talsperrenbeton, Sicherheit und Verantwortung (Schriftenreihedes ?stenr. Wasserwirtschaftsverbandes, Heft 15), Springer-Verlag, Wien 1949;15x21 cm, 6 + 34 blz., 3 tek., 1 graf., gebroch. Seh. 0,60.Cement 3 (1951) Nr 1-2
Reacties