Verslagen der voordrachten voor deBETONVERENIGINGop 27 September 1950 in het K.l.v.l.Ervaringen op het gebied der betontechniek in Amerika1. door Ir. W. ThunnissenDe bouwindustrie in Amerika heeft gedurendede oorlog de gelegenheid gehad door tewerken en wel in de eerste jaren op een ge-weldige capaciteit. Het jaar 1942 gat eenrecord.met een totale omzet van nieuwe wer-ken van bijna 14 milliard dollar. Nadien daaldede bouwactiviteit en in 1945 bedroeg dezeongeveer 4,5 milliard. In Amerika speelde hetgebrek aan materialen en het arbeiderstekorteenzelfde rol als in Nederland. Weliswaar was1949 in geld uitgedrukt een recordjaar, maardit was toe te schrijven aan de enorme stijgingvan lonen en materialen; het gebouwde volumebleef ten achter bij dat van 1942. Voor 1950verwacht men een omzet van ongeveer 30milliard dollar,De lonen zijn ?n de U.S., de koopkracht vande dollar en de gulden gelijk stellende, 2 tot3 maal hoger dan hier. ln Nederland zijn demachines echter ongeveer 5 ? zo duur als inAmerika.Een machine van $ 10 000 staat in Amerikagelijk met 4 000 manuren, terwijl deze machinein Holland 50 000 zou kosten, overeenkomen-de met ongeveer 40 000 manuren. In de Ver-staten worden dan ook veel meer machinestoegepast onder het motto: ,,use machines,do more work by saving labour".De betonmortelindustrie in Amerika verwerktongeveer 20 mlllioen m3beton. Men heelt 2soorten fabrieken, nl. die waarin:1. het beton in de fabriek gemengd en in spe-slale auto's vervoerd wordt (primixed con-crete).2. uit silo's voor cement, zand en grind debenodigde hoeveelheden afgewogen en inzgn. truckmixers, dus rijdende betonmolens,vervoerd worden (preportioned concrete).De afstand waarover het beton wordt ver-voerd, is in de regel niet groter dan 10 mijl.In Cincinnati werd een fabriek bezocht, waarde directeur meegerekend, 6 man in dienstwaren (chauffeurs uitgezonderd). De productiewas hier 120 000 m3per jaar of 50 m3/h.De bekistingen zijn ?n Amerika vaak van hout(plywood), doch in de meeste gevallen wordtdoor de fabrieken speciale metalen bekistin-gen gemaakt. Er zijn firma's, die zich toeleg-gen op het vervaardigen en verhuren van stan-daardbekistingen, hoofdzakelijk voor vloer- enkolomconstructies.Voor de woningbouw past men voor de funde-ring en kelders stalen bekistingen toe.Het verwerken der materialen geschiedt inuurloon. Behalve in de woningbouw wordt geenlariefloon toegepast. De arbeidsprestatie kanzeer goed worden genoemd. De Unions be-moeien zich dikwijls met de wijze van uitvoe-ring. Zo was b.v. in New Orleans overeengeko-men om voor de betonkruiwagens motorwagenste gebruiken om de arbeiders te ontlasten;dit met het oog op een tekort aan arbeidersaldaar. In New York, bij het gebouw van deUnited Nations, was het gebruik van motor-kruiwagens echter verboden, omdat daar eenoverscnot aan ongeschoolde arbeiders was.?e betonpomp wordt in Amerika algemeentoegepast.De voorbereiding van het werk is zeer minu-tieus. De architecten maken v??r de bestedingde werk- en detailtekeningen, alsmede de in-stallatietekeningen.De aannemer, ook al is hij gespecialiseerdop het gebied van het gewapend beton, schrijftvoor het gehele werk in. Staalconstructies,centrale verwarming, air-conditioning, electri-sche installatie, liften enz. worden dan weeruitbesteed aan onderaannemers. De aannemervermeldt bij de inschrijving, wie zijn onderaan-nemers zijn. Wil de architect of principaal eenandere onderaannemer hebben, dan wordt hetprijsverschil bijbetaald.Tengevolge van de zorgvuldige voorbereidingis het begrip meerwerk door onvolledigheidder tekeningen of het bestek in Amerika on-bekend.Men bouwt in de Ver. Staten in een verbluffendsnel tempo en bereikt verrassende resultaten.Dit niet omdat de arbeidsprestaties zoveelhoger zijn, maar in de allereerste plaats, om-dat er een teamgeest heerst, die alle mede-werkers van hoog tot laag aanspoort, iederop zijn gebied het hoogste te presteren.2. door Ir. J. G. BuitinkMede dank zij de uitstekende organisatie vande E.C.A. maakte spreker een reis door Ooste-lijk Amerika, ter bestudering van de uitvoer-methoden van waterbouw- en betonwerken. Inenkele artikelen in Cement, Bouw en in Weg-en Waterbouw werden de resultaten reedsbeschreven.Voor de Betonvereniging had spreker enkeleandere onderwerpen gek en en wel:ozA. het water in het b on,etB. lucht in het beton.A. Het water In het betonDe Amerikaan spreekt bij het samenstellen vaneen betonmengsel over ,,designing, of theconcrete".Het typische verschil daarbij met de methodein Nederland is, dat men de hoeveelheidcement per m3ook als variabele beschouwd.In Nederland is het veelal zo, dat men dezecementhoeveelheid bij voorbaat vastlegt.Een algemeen erkende wijze van ,,designing"wordt gegeven door Committee 613 van hetAmerican Concrete Institute. Men kan de be-schrijving hiervan vinden in het Journal of theA.C.I., Vol. 15, No. 22, November 1943.Een zelfde gedachtengang vindt men in hetboekje ,,Proportioning of Concrete Mixture"door Stanton Walker, uitgegeven door deNational Ready Mixed Concrete Association.Deze methode heeft, afgezien van de vraagin hoeverre ze doel zou hebben voor de Ne-derlandse praktijk, een grote paedagogischewaarde. Het boekje werd geschreven voor defabrikanten van de betonmortelindustrie en isvooral ook bedoeld om niet-gestudeerden een,,rough and ready" methode te geven, waarbijde grondwaarheden, die de basis zijn voor de,,designing", duidelijk open komen te liggen.De methode kent zes stappen.1. Stel als gegeven de vereiste vastheid; hier-uit volgt (met behulp van tabel, praktijk-ervaring of proeven) een bepaalde w.c-factor.2. Kies een bepaalde slump op grond van devereiste verwerkbaarheid en kies een maxi-mum korrelgrootte van het grind. Hieruitvolgt de waterhoeveelheld per m3beton(met behulp als voren).3. Bereken uit 1. en 2. de cementhoeveelheidper m3beton.4. Het gewicht van cement en water is nu be-kend; uit een aangenomen gewicht van 1 m3beton volgt het gewicht van het zand engrind.5. Blijft nog de verhouding zand en grind vastte stellen; hier zijn allerlei methoden voor.Gebruik in alle gevallen een minimum aanzand.Tabellen kunnen ook hier een idee geven.6. Deze stap is in te gezellig Amerikaans ge-schreven om te vertalen:,,Having completed all your calculations itwill be a good Idea to boost all quantitiesabout 1 or 2 per cent, as a factor of safety".Men houde in het oog, dat men -- zowel bijdeze methode als bij die van het genoemdecommitee -- er van uitgaat, dat men nooitmeer geven kan dan een snelle weg naar een,,trial batch". Overigens is duidelijk uit dezemethode de Amerikaanse denkwijze op temaken. Tevens ziet men de regel er uit:Wie aan het water komt, komt aan het cement.De watervaststelling in een mengsel wordt dusvan groot belang en die vaststelling draaltdaarbij natuurlijk om het probleem de voch-tigheid der toeslagstoffen te bepalen.Men kent de gebruikelijke vochtigheidsbepa-lingen (droogmethode en flesjesmethode); menheeft allerlei handige instrumenten bedacht omde benodigde tijd voor deze proeven te bekor-ten tot b.v. 3 minuten; ook heeft men een elec-trische methode ontwikkeld, die het resultaatdirect geeft. Deze laatste mehode is echterniet nauwkeurig, omdat de proef is gebaseerdop het principe, dat de mate van vochtigheidvan het zand kan worden aangegeven door demate van weerstand, die een electrische zwak-stroom ondervindt. De onnauwkeurigheid ont-staat, doordat ook de mate van pakkingsdicht-heid van invloed is. En de merkwaardige er-varing van de spreker nu was, dat men op talvan plaatsen en vooral in de betonmortelfa-bricage zeer grote waarde hecht aan de erva-ring der molenbazen. Ook in het ,,transit-mixing" bedrijf, waar de chauffeurs van detruckmixers tevens de molenbazen waren, ismen er in vele bedrijven trots op, dat dezemensen door jarenlange dienst in staat warenop het gehoor of op het gezicht tot op een?" nauwkeurig elke slump te draaien; menwaarschuwde van verschillende zijden tegente ver doorgevoerde mechanisatie, omdat dezede ervaring en kennis van de vakman in dls-crediet zou brengen.B. Lucht in het betonOver d?t onderwerp is in Cement al iets ge-schreven, zodat voor de behandeling van devoor- en nadelen van de ,,air-entrained" betonnaar d?t artikel kan worden verwezen *).Op zeer ruime schaal wordt het in Amerikatoegepast. In de meeste bestekken van het,,Corps of Engineers" is het dwingend voor-geschreven; het ,,Bureau of Reclamation" (degrootste stuwbouwers van de wereld) past hettoe en bij een enqu?te in de verschillendestaten bleek dat: 30 staten Air-beton ?) toepas-ten, 10 noemden het niet en van 8 statenwaren geen inlichtingen binnen gekomen.De vooraanstaande betontechnici waren vrij-wel eensluidend in hun oordeel, dat de toe-passing van het Air-beton een belangrijke fazewas in de ontwikkeling der betontechniek.Men veranderde de samenstelling van hetbeton, omdat nu eenmaal de toegevoegde luchthet volume van de cement-zand-waterspecievergrootte. Dit volume moest dus weer ver-kleind worden. Men deed dit door minder zandtoe te voegen. Gezien de vermindering dervastheid bij het gebruik van een air-hulpstofwerd de cementhoeveelheid nooit verkleind,dus werkte men met een andere w.c.-factor.Maar, zoals de betontechnici het eens warenover het nut van Air-beton, zo waren zij hetook eens over de noodzaak het luchtpercen-tage te controleren. Dit kan geschieden op dereeds in Cement beschreven methode, ofwelvolgens de zgn. Indiana-methode, welke ver-meld is in het Journal of the American Con-crete Institute, Vol. 17, June 1946, No 6: ,,Asimple accurate method for determining en-trained air in fresh concrete" door S. W.Benham. Bij deze methode gebruikte men deformule:A = het volumegewicht Air-beton enB = het volumegewicht van luchtvrij beton.A wordt bepaald door een volume Air-betonte wegen en door een bekend gewichtluchtvrij gemaakt beton in een geijkte maat-cylinder te doen en deze dan vol water tegieten en het bljgegoten water te wegen.Men kan concluderen, dat men doende is inAmerika zijn kennis van en ervaring met hetAir-beton steeds te vergroten; het ziet er naaruit, dat het Air-beton een grote plaats zal blij-ven innemen in de Amerikaanse betontechniek.*) Zie Cement, blz. 233-237 en 261-262 en ditnummer op blz. 18-22.?) zie noot *) op blz. 18.40 Cement 3 (1951) Nr 1-2
Reacties