4
juli
2022
Tunnels Julianaplein Groningen Dempers hoogbouw
Westbeat
II? CEMENT 4 20 22
Cement is een kennisplatform van
én voor constructeurs.
Het platform
legt kennis vast over construeren met be-
ton en verspreidt deze onder vakgenoten.
Om deze kennisdeling te ondersteunen
en het belang ervan te onderstrepen, kan
een bedrijf partner worden. Een partner
geniet een aantal aantrekkelijke voorde-
len, zoals zichtbaarheid, flinke korting op
lidmaatschappen, gratis plaatsing van
vacatures en de mogelijkheid mee te
praten over de inhoud van het platform.
Heb je ook interesse om partner te wor-
den, neem dan contact op met Marjolein
Heijmans, m.heijmans@aeneas.nl.
Onze
partners
CEMENTONLINE
Meer informatie over deze bedrijven en over het partner
schap st
aat op
www.cementonline.nl/partners.
Cement wordt mede mogelijk gemaakt door:
partners
CEMENT 4 2022 ?1
2? CEMENT 4 20 22
44 V ersterken van bestaande
bet
onconstructies (1)
W at zijn mogelijke versterkings-
maatr
egelen en waar moet rekening
mee wor
den gehouden?
54 K ansen voor dempers in
Nederlandse hoogbouw
I n een afstudeeronderzoek op de
T
U Delft zijn de mogelijkheden van
tuned mass dampe
rs onderzocht.
63 Er varingen met BRL 5022
I nput vanuit pilotprojecten voor
he
rziening van de BRL 5022 voor
de e
ngineering van bouwwerken
in de woning- e
n utiliteitsbouw
door de coör
dinerend constructeur.
70 Bet onprijs 2021
Ee n overzicht van de zes winnaars
van de 22e editie van de Bet
onprijs.
Artikelen
6 E en gebouw met een 'wow-effect'
Bijzondere bogen leidend in con-
structief ontwerp van Westbeat.
22 T wee kruisende
onderdoorgangen
Complex e omstandigheden voor
tunnels in knooppunt J
ulianaplein
in Gr
oningen.
34 R OK 2.0
R ecent is een nieuwe versie van de
Richtlijne
n Ontwerp Kunstwerken
van Rijkswat
erstaat verschenen, de
ROK 2.0 (ofwel RTD 1001).
42 F orm follows sustainability
"I n het belang van de planeet moeten
we de pr
estatie op duurzaamheid
als belangrijkst
e kernwaarde stellen",
st
elt Mathew Vola.
22 54
Foto voorpagina:?Westbeat Amsterdam, foto: Frans Parthesius
COLOFON
Cement, vakblad over betonconstructies, is hét
vakblad van en voor constructeurs en verschijnt
8 keer per jaar. Het vakblad is een onderdeel
van het kennisplatform Cement, een uitgave
van Aeneas Media bv in opdracht van het
Cement&BetonCentrum.
Uitgave Aeneas Media bv, Veemarktkade 8,
Ruimte 4121, 5222 AE 's-Hertogenbosch
T 073 205 10 10, www.aeneas.nl
Redactie prof.dr.ir. Max Hendriks (hoofdredac-
teur), ir. Paul Lagendijk, ir. Marloes van Loenhout,
ir. Jacques Linssen, ir. René Sterken, ir. Cindy
Vissering, ing. Henk Wapperom, dr.ir. Rob Wolfs
Redactieraad ir. Edwin Vermeulen (voorzitter),
ir. Paul Berendsen, ing. Dick Bezemer, prof.dr.ir.
Jos Brouwers, ir. Henco Burggraaf, ir. Maikel
Jagroep, ir. Hans Kooijman, ir. Ad van Leest,
ing. Michael van Nielen PMSE, ir. Paul Oomen,
ir. Dirk Peters, ir. Kees Quartel, ir. Ruud van der
Rakt, ir. Hans Ramler, ir. Paul Rijpstra, ir. Dick
Schaafsma, ing. Roel Schop, dr.ir. Raphaël
Steenbergen, prof.dr.ir. Kim van Tittelboom,
dr.ir. Rutger Vrijdaghs, ing. Jan van der Windt,
prof.ir. Simon Wijte
Uitgever / vakredacteur ir. Jacques Linssen
j.linssen@aeneas.nl, T 073 205 10 22
Planning en coördinatie Hanneke Schaap
h.schaap@aeneas.nl, T 073 205 10 19
Eindredactie Hanneke Schaap
Ontwerp Twin Media bv, Miranda van Agthoven
Vormgeving Twin Media bv, Maarten Bosch
Media-advies Leo Nijs, l.nijs@aeneas.nl,
T 073 205 10 23
Klantenservice abonnementen@aeneas.nl,
T 073 205 10 10
Website www.cementonline.nl
Overname artikelen Overname van artikelen en
illustraties is alleen toegestaan na schriftelijke
toestemming.
Lidmaatschappen 2022 Kijk voor meer
informatie over onze lidmaatschappen op
www.cementonline.nl/lidworden of neem contact
op via abonnementen@aeneas.nl of 073 205 10 10.
Voorwaarden Je vindt onze algemene voor-
waarden op www.cementonline.nl/algemene-
publicatievoorwaarden Hoewel de grootst
mogelijke zorg wordt besteed aan de inhoud
van het blad, zijn redactie en uitgever van
Cement niet aansprakelijk voor de gevolgen,
van welke aard ook, van handelingen en/of
beslissingen gebaseerd op de informatie in deze
uitgave.
Niet altijd kunnen rechthebbenden van gebruikt
beeldmateriaal worden achterhaald. Belang
-
hebbenden kunnen cont
act opnemen met de
uitgever.
ISSN 0008-8811
Inhoud
Vakblad over betonconstructies
CEMENT 4 2022 ?3
Betonconstructeurs uit de lage
landen kunnen bogen op een
voortreffelijke reputatie. Ja, ja,
'wij van WC-Eend adviseren
WC-Eend', zul je denken na het
lezen van deze eerste zin in hét
vakblad over betonconstructies
van en voor constructeurs. Er is
geen reden voor valse beschei-
denheid, zou ik daar op basis
van mijn eigen waarnemingen
tegenover willen stellen.
De boog vormde de basis van
het architectonische meester-
schap van de Romeinen in de
antieke wereld. Hierdoor kon-
den de Romeinen gebouwen
met grotere overspanningen
maken en betere aquaducten.
Voeg daarbij de ontwikkeling
van hun Romeins beton met
puzzolaankalk en the rest is
hirstory: ongemeen duurzame
bouwwerken zoals het Pantheon
en de Pont du Gard. Daarna
is de boog niet meer wegge-
weest. Soms is de boogvorm
voor iedereen zichtbaar; soms
moet je een betonconstructeur
zijn om boogwerking te zien, te
herkennen en te waarderen.
Bogen
De boog viel ook meerdere keren
in de prijzen bij de uitreiking
van de Betonprijs 2021. Waar
de brug in de Dirk Noordhof-
laan te Eindhoven nog een
eervolle vermelding kreeg met
het vinden, volgens de jury, van
een correcte booggeometrie
waar zo min mogelijk materiaal
zo optimaal mogelijk benut
wordt, ging de hoofdprijs in de
categorie woningbouw naar
Westbeat. De grote betonnen
bogen in dit ontwerp kunnen
ook de leek niet ontgaan. Maar
het ontwerp is daarnaast slim,
duurzaam én kostenefficiënt.
Je leest meer over de prijswin-
naars en over Westbeat in het
bijzonder in deze Cement.
Verder geeft ook dit nummer
nog een ware caleidoscoop van
andere onderwerpen, waaron-
der aangepaste richtlijnen voor
het ontwerpen van kunstwerken
voor Rijkswaterstaat, kruisende
onderdoorgangen in Groningen,
het eerste deel van een drieluik
over het versterken van bestaan-
de betonconstructies, slankere
hoogbouw en de rol van de
coördinerend constructeur. Het
illustreert weer eens dat een
goede constructeur altijd meer
pijlen op zijn (m/v/x)boog heeft.
Max Hendriks
Voor reacties: cement@aeneas.nl
63
En verder
5 T ijdelijke collega's van
Apokrifi Engineering
Gesponsor d bericht.
36 Concr ete jungle 2.0
Lit tle Island in New York is een uit
bet
on geconstrueerd stadspark dat als
mangr
ovebos boven de Hudson 'groeit'.
52 De jonge const ructeur
R ayaan Ajouz deelt zijn ervaring bij
A
BT en Bouwen met Staal en bij het
pr
oject The Ensemble in Amsterdam.
74 Gele zen in Structural Concrete
I n Structural Concrete Vol. 23/2
ligt de focus op le
vensduur,
vezelve
rsterkt beton en pons.
4? CEMENT 4 20 22
auteurs
ir. Rayaan Ajouz
Bouwen met staal / ABT
p. 52 - 53
Rens van Lierop
IMd Raadgevende Ingenieursp. 54 - 62 ing. Carla Mulder RO
Royal HaskoningDHV p. 6 - 20
ing. Antony van Middelkoop
ABT
p. 44 - 51 ir. Evert Smit
Kiwa Nederland BV p. 63 - 69
ir. Kirsten Hannema
Freelance
architectuurjournalist
p. 36 - 41
ir. Jeroen Luttmer RC
Royal HaskoningDHV
p. 6 - 20 ing. Maurice
Schroer MSEng
Witteveen+Bos
p. 22 - 32
ir. Mathew Vola
Arup
p. 42 - 43
Aan dit nummer van Cement werkten mee:
CEMENT 4 2022 ?5
gesponsorde berichten
Veel bedrijven in de bouw
worden geconfronteerd met
een gebrek aan goed en
gekwalificeerd personeel.
Uit onderzoek van AutoDesk
blijkt dat wereldwijd maar liefst
80% van de bedrijven niet de
juiste mensen kan vinden.
Apokrifi Engineering herkent dit
probleem en heeft iets bedacht
om andere bedrijven te helpen
bij hun tekort aan gespeciali-
seerde ingenieurs. Het bedrijf uit Servië biedt mensen aan, bij-
voorbeeld bij het uitvoeren van
hele projecten of als tijdelijke
collega ter ondersteuning. Het
team bestaat uit verschillende
ingenieurs met internationale
ervaring, gespecialiseerd in con-
structie, ontwerp en detailengi-
neering van gewapend beton
en prefab beton, architectuur en
3D-modellen. En met uitgebrei-
de kennis van ontwerpnormen,
waaronder de Eurocode.
Tijdelijke collega's
van Apokrifi Engineering
WWW.CEMENTONLINE.NL
/APOKRIFI_ENGINEERING
Meer informatie over de diensten van
Apokrifi Engineering is te lezen op
Cementonline.
CB-reeks
Meer informatie of direct bestellen? Ga naar de shop op boekenbeton.nl
Wil jij je kennis verbreden over beton?
Wil jij je kennis verbreden over beton, van het materiaal
tot aan de betonconstructie? Dan is de CB-reeks iets
voor jou! De boeken gaan in op constructie, uitvoering,
betontechnologie en duurzaamheid.
De CB-reeks bestaat uit:
Basiskennis Beton (CB1)
Constructieleer Gewapend Beton (CB2)
Constructieleer Voorgespannen Beton (CB3)
Ontwerpen in Gewapend Beton (CB4)
Praktische Betonkennis (CB5)
1
2
3
4
5
1 Interieur Westbeat, foto: Frans Parthesius
Een gebouw
met een
'wow-effect'
Bijzondere bogen leidend in
constructief ontwerp Westbeat
Met een 'wow-effect' moet Westbeat, een multifunctioneel woongebouw in Amsterdam,
zorgen voor de overbrugging tussen het centrum en Nieuw West, 'als sprong over de ring'.
Dat effect wordt onder meer bereikt dankzij de zogenoemde Super Space, een indrukwekkende openbare ruimte op de begane grond gevormd door enorme bogen.
1
6? CEMENT 4 20 22
CEMENT 4 2022 ?7
Bestaand talud
Bestaande afrit
Nieuw gebouw
2 Situatietekening ? bouwblok geprojecteerd op oude situatie
3 3D-model Westbeat
PROJECTGEGEVENS
project
Westbeat
ontwikkelaar Lingotto
eigenaar
Syntrus Achmea Real Estate & Finance architect
Studioninedots
constructie adviseur
Royal HaskoningDHV aannemer
Heddes Bouw & Ontwikkeling
prefab palen Lodewikus
(via Van 't Hek)
prefab TT-platen Hoco Beton
breedplaten
Prefab beton Veghel aanneemsom
circa ? 34 miljoen periode
2016-2020
oppervlakte 25.520 m²
Westbeat is een multifunctionele
hub in Nieuw-West, een opkomende
wijk in Amsterdam.
Het gebouw ligt op
de hoek van de Delflandlaan en de 4,5 m
hoger liggende Cornelis Lelylaan. Het is deels
gebouwd op een bestaande oprit, tegen een
bestaand talud aan (fig. 2). Westbeat omvat in totaal 150 woningen,
3.500 m² kantoorruimte, bars en restaurants,
en een podium. Onder in het gebouw bevindt
zich een éénlaagse kelder met 117 parkeer-
plaatsen. Hierboven ? deels op de begane
grond en deels op eerste verdieping ? is de
Super Space gelegen, een 'superruimte' van
65 x 50 m² en 8,5 m hoog (zie kader). De
appartementen bevinden zich in de getrapte
bovenbouw van vier, acht en twaalf verdie-
pingen hoog, rondom een groene patio (fig. 3).
Inpassing parkeergarage
Een van de grote uitdagingen in het project
was het op een efficiënte manier behalen van de parkeernorm. Bij de eerste ontwerp-
varianten tijdens de tenderfase, met een
kolomafstand tussen de parkeervakken
h.o.h. 8,1 m, leek een tweelaagse of minimaal
een anderhalflaagse parkeerkelder noodza-
kelijk. Dit zou behoorlijk kostenverhogend
zijn, zeker in een stad als Amsterdam. Als
alternatief is voorgesteld de tussenkolom-
men te schrappen en de bogen op de begane
grond 16,2 m te laten overspannen (fig. 4).
Daarmee is er ruimte voor meer auto's, die
in de toekomst, als auto's zelf kunnen inpar-
keren, alleen maar groter wordt. De gemeente
stemde in met deze methode.
Grondkering
Westbeat is zoals gezegd tegen de hoger gele-
gen Lelylaan aangebouwd. De gemeente was
voornemens het terrein langs de bouwplot
op voorhand te verhogen naar het niveau
van de Lelylaan met een overhoogte van 1 m
(fig. 5). Dit om zettingen te minimaliseren.
ING. CARLA
MULDER RO
Raadgevend Ingenieur Royal HaskoningDHV
IR. JEROEN
LUTTMER RC
Lead Engineer
Royal HaskoningDHV auteurs
2
3
8? CEMENT 4 20
22
Dit zou betekenen dat een grondkering van
circa 10 m nodig was (fig. 6). Na overleg heeft
de gemeente de fasering aangepast en is de
grondaanvulling pas uitgevoerd nadat de
onderbouw van Westbeat gereed was. Hier-
door hoefde de grondkering niet al tijdens
de bouw te worden gerealiseerd, maar kon
deze later, buiten de plot worden geplaatst.
Daarmee kon de volledige ruimte van 16 m
voor het parkeren worden benut (fig. 7).
Bouwput
De bouwput is opgebouwd uit stalen dam-
wanden AZ18-700 en AZ26-700 met een
staalkwaliteit S270. De lengte bedroeg 13,0 m
en het inheiniveau NAP -13,5 m. Door de
aanwezige afsluitende kleilagen was het mo-
gelijk een open bemaling toe te passen. Om
het risico van opbarsten van de bouwputbo-
dem te voorkomen, is een ontlastbemaling
binnen de bouwkuip (in de wadzandlaag)
toegepast. Rondom, op NAP -1,25 m, zijn de damwan-
den horizontaal gesteund door middel van
een gording (HEB500) met groutankers
(negen strengen Ø0,62" FeP1860) met een
h.o.h.-afstand van 5 à 7 m en een lengte van
36 m. De strengen zijn na afloop verwijderd
waarbij enkel het groutlichaam (met een
lengte van circa 13 m vanaf een diepte van
NAP -13,0 m) achter is gebleven. In verband
met de aanwezige belendingen en rioollei-
dingen is per zijde de hoek van de ankers
aangepast tussen 39° en 52° (fig. 8).
Fundering en kelder
Westbeat is gefundeerd op 197 combi-schroef-
palen met een achthoekige prefab kern
(Octicon 430). Het betreft een grondverdrin-
gende schroefpaal met een verloren stalen
schr
oefpunt. Het systeem is trillingsvrij en
geluidsarm en daarom zeer geschikt voor
een toepassing in een stedelijke omgeving.
De palen hebben een puntdiameter van
4 Plattegrond van de parkeerkelder met 16,2 m kolomvrije ruimten met daarop de bovengelegen bogen geprojecteerd,
bron: Studioninedots
Tussenkolommen
zijn geschrapt
en de bogen op
de begane grond
overspannen
16,2 m in plaats
van 8,1 m
4
CEMENT 4 2022 ?9
6 7
5
5 Oorspronkelijk plan van de gemeente met grondkerende constructie op de gevellijn6 Effecten op de constructie bij plaatsen van grondkering tijdens de bouw
7 Definitieve constructieve opzet ontwerp met volledige 16 m beschikbaar voor parkeren
SUPER SPACE
Het uitgangspunt voor de Super Space
zijn de mensen zelf: jonge bewoners en
ondernemers die in Westbeat gaan
wonen, ontmoeten, werken, spelen en
dineren. Hun activiteiten zijn gecon-
centreerd in de Super Space. De bogen,
zichtbaar vanuit de Super Space, doen
denken aan oude Italiaanse bruggen
of Arabische architectuur. Het glas dat
binnen de bogen is geplaatst, maakt
de façade van Westbeat erg toegan-
kelijk; het is bijna onmogelijk om niet
naar binnen te kijken. Dit was precies
de bedoeling van de ontwerpers van
Studioninedots. De culturele activiteit
die binnen plaatsvindt, wordt als het
ware naar buiten geëtaleerd.
10? CEMENT 4 20 22
NAP+0 NAP+0
11500 NAP +4200
NAP -600 NAP -500 NAP -1250 NAP -600
NAP -13500 NAP -13500
Drsn. 1 Drsn. 2, krap
NAP -500
NAP -4450
52 ,
0
0°
39,
0
0°
AZ18-700D (S270 o.g.) AZ26-700D (S270 o.g.)
D
rs n
. 1)
g r
o u
ta
n k
e
r
s in d
ic
ati
e f!
D r
s n
. 2 ,
k
ra
p )
g r
o u
tan ke
rs
i
n d
i
c a
tief
!
HEB 500 (S235) - 67000mm¹UNP 160 (S235) - 650mm¹
HEB 500 (S235) - 67000mm¹UNP 160 (S235) - 650mm¹
Ø650 mm en een buisdiameter van Ø520 mm.
Ze ontlenen hun draagkracht uit de tweede
zandlaag en hebben een inschr
oefdiepte van
NAP -24 tot -26 m. De maximaal optredende
drukkracht is 3400 kN en een in de bouwfase
optredende trek van 160 kN.
In de grote kolomvrije zones in de kel-
der (16,2 x 7,2 m²) ontbreekt bovenbelasting
om de waterdruk van circa 2,9 m stijghoogte
tegen de onderzijde op te kunnen nemen.
Daarvoor zijn in de keldervloer in totaal 102
Gewi-trekankers toegepast met een diameter
van Ø240 mm en een ankerstaaf van Ø50 mm,
in een stramien van 3,6 x 5,4 m met een in-
schroefdiepte tot NAP -27 m. De maximaal
optredende drukkracht in de uitvoeringsfase
bedroeg 270 kN en in de definitieve fase een
trekkracht van 570 kN. De poeren onder de kolommen variëren
van 2-paals poeren van 1 m hoog tot 6-paals
poeren van 1,6 m hoog. De keldervloer en kelderwanden zijn
uitgevoerd in 300 mm dik ter plaatse gestort
beton C30/37, met uitzondering van de zijde
aan de Lelylaan waar een wanddikte van
400 mm is toegepast, in verband met het
maaiveld dat 4,5 m hoger komt. Het verschil
in maaiveldhoogte aan beide zijden levert
ook een horizontale belasting op die moest
worden gecombineerd met de windbelas-
ting. Deze belasting wordt deels opgenomen
door wrijving op de kelderwanden, maar
er is ook rekening gehouden met een extra horizontale belasting van 50 kN op de palen.
De beganegrondvloer met een overspanning
van 16,2 m is uitgevoerd in TT-platen van
810 mm met een druklaag van maximaal
110 mm. De TT-platen zijn rondom opgelegd
op nokken aan de kelderwanden en op pre-
fab balken, die op hun beurt weer met een
tandoplegging zijn opgelegd op consoles van
in het werk gestorte kolommen (foto 9). De
eersteverdiepingsvloer, die aansluit op het
maaiveld van de Lelylaan, is eveneens uitge-
voerd in dubbel TT-platen met een druklaag
(fig. 10).
Bovenbouw
Vanaf de begane grond starten de in totaal
86 bogen, die in twee richtingen zijn geposi-
tioneerd. De vorm van vrijwel elke boog is
uniek. De 16,2 m overspannende bogen (30
stuks, breedte 60 cm) staan in dwarsrichting
van het gebouw om de 7,2 m (fig. 11). Deze
hebben naast een stabiliserende functie,
voornamelijk een dragende functie. Dwars
hierop staan de tussenbogen op de vier
hoofdstramienen in langsrichting (36 stuks,
breedte 60 cm). Deze hebben voornamelijk
een stabiliserende functie. In de gevels zijn
een aantal kleinere bogen op de onderste
bogen geplaatst. Om de dimensies te opti-
maliseren zijn diverse betonsterkteklassen
toegepast: C30/37, C45/55 en C50/60.
Bij het bouwdeel van twaalf verdiepin-
gen is het, vanwege de relatief grote over-
Door de samen -
werking tussen
de bogen, wan -
den en vloeren
ontstaan er trek-
en drukkrachten
in de vloeren
anders dan de
gebruikelijke
spanningen uit
alleen de wind -
belasting
8 Dwarsdoorsnede over de bouwput met aan de rechterzijde de Lelylaan
8
CEMENT 4 2022 ?11
5725540054005400 5400 540054005400 5725 2
5 0
1
150
3
00 0
3
0 00
3
000
3
0 00
3
000
3
00 0
3
000
3
0 00
3
000
3
00 0
3
000
4
225
2
7 75
7
5 8
3
3 92
1
65 0240
2
76 0
2
4 0
2
760
2
40
2
76 0
2
40
2
760
2
40
2
7 60
2
4 0
2
760
2
40
2
76 0
2
4 0
2
760
2
40
2
76 0
2
40
2
760
2
40
2
7 60
3
00
4
005
3
453
8
60
2
5 32
3
00
1
05
0
3
00
7763 7763
4
0 0
3
0 0
2
7 45
600 76651957665 800 10891 4909
3
00
3
00
5
58 7
1
4 71
100 600 100
Projectnaam: G
eDatum
Nr.
Opdrachtgever:Raadgevend Ingenie u
West Bea
West Bea
C. Mulder0
A B
C D
23-05-2018 S D
Lelylaan
TT-platen
TT-platen
In de hoeken
is een open
constructie
gecreëerd waar-
bij de bogen in
twee richtingen
het overstek
opnemen
9
10
9 Dubbel TT-platen voor de beganegrondvloer worden ingehesen. Prefab balken en kolommen met consoles in het zicht
10 Dwarsdoorsnede Westbeat met aan de rechterzijde ook TT-platen op de 1e verdieping 12? CEMENT 4 20 22
Renvooi (tenzij anders aangegeven geldt:)
Algemeen: = sparingen, maatvoering en overige sparingen volgens sparingstekeningen van de aannemer
- Peil =0,00 = NAP
- Hoogtemaatvoering t.o.v. peil
- Oplegmateriaal conform bestek
- Alleen dragend prefab beton en metselwerk (kalkzandsteen) aangegeven
- Alle daken voorzien van voldoende noodafvoeren of dubbel h.w.a. systeem
- Zie tekening architect voor :
bouwkundige voorzieningen maatvoering niet dragend (prefab)beton en metselwerk (kalkzandsteen) detaillering en maatvoering trappen en bordessen Belastingen
:- Veranderlijke belasting verdiepingen (rep): 2,30 kN/m² ?=0,4; voor begane grond en 1e verdieping 5,0kN/m2
- Zie ook uitgangspuntenrapport
- Belastingen door trappen en scheidingswanden, afmetingen en positie conform bouwkundige tekeningen
- Brandwerendheid (hoofd-) draagconstructie minimaal 1 12 20 0 minuten.
Staal
:- Staalkwaliteit: profielen: S355 JRG2
kokerprofielen: S355
buisprofielen: S355
geïntegreerde liggers (THQ / HQ): S355 JO
- Bij diagonalen van windverbanden uitgevoerd als strippen/hoeklijnen "maat minus 2 mm." aanhouden
- Staal in buitenklimaat thermisch verzinkt uitvoeren
- Bouten & moeren minimaal: M12 8.8
- Ankers minimaal: M16 4.6
- Lassen minimaal: a= 4mm
- Voor grootte van de zeeg zie hoofdberekening
- Details verbindingen en verankeringen (incl. aan betonconstructies) nader uit te werken door de aannemer
- Stabiliteit (staal-) constructie tijdens de bouw door de aannemer te waarborgen
- Voor bouwkundig en secundair staal zie tekeningen van de architect / aannemer
(o.a.: lateien, ravelingen, gevelbeplating, bevestigingsprofielen, hulpstaal)
Prefab
: = doorsnede
- Prefab constructies vlgs. tekening en uitwerking aannem er cq. leverancier (incl. in te storten voorzieningen)
= overspanningsrichting vloer
= peilmaat bovenkant constructieve vloer
In het werk gestort beton: = doorsnede
- Betonkwaliteit:
Zie uitgangspuntenrapport
- Milieuklasse: X X C C 1 1 ( ( b b i in n n n e en n ) ) X X C C 4 4/ /D D 3 3/ /X X F F4 4 ( ( b b u u i it t e e n n) )
- Betonstaalkwaliteit: B500B
= dikte vloer en peilmaat bovenkant constructieve vloer
Algemene opmerkingen:Geveldrager K250x100x10 overspant tussen stramienen
300
vloertype
peilmaat
peilmaat
SN_AA SN_AA
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
SN_BB SN_BB
SN_DD
SN_DD
SN_CC
SN_CC
K
PV4
00
K PV2
00
SPBV120
SPBV120 SPBV120 SPBV120
250
+ 3712
+ 4088
+ 4275
+
3337
+4088
+2775
6925
7200 720072007200 7200720072006925
5
725
5
400
5
400
5
400
5
400
5
400
5
400
5
400
5
725
+3337 +3525
450
6175300 300
70250
6950 125 300
6600300 300
6600300300
6600 300 300
6600300 300
6600300 300
6175450
SPBV120
+2775
SPBV120
+2775
D L50
+ 2775
D L50
+ 2775
500x650/250x230/250x350
600
6025300 300
6600300 300
6600300 300
6600300 300
6600300 300
6600300 300
6600300 300
6600300 300
6175450
d
= 600
d = 600
d = 600
d
= 600
d
= 600
d
= 450
600x600
600x600
d=450
d=600 d=600 d=600 d=250 600x600
d=450
600x450
HEB2
60
800x750/300x350/150x400 d=250
d=250
250
H
EB2
60
H EB2
60
H
EB2
60
H EB2
60
H
EB2
60
H EB2
60
H EB2
60
H EB2
60
H
EB2
60
H
EB2
60
H
EB2
60
H
EB2
60
HEB2
60
H
EB2
60
H
EB2
60
H EB2
60
H EB2
60
800x750/300x350/150x250
800x750/300x350/150x400
800x750/300x350/150x400
+
2775
D
L50
+ 3900
H
Q 20
0x8 -2 80
x3 0-4 60
x2 5 THQ400x5-280x30-590x25
HQ200x8-280x30-460x25
K PV2
00
KPV200
K PV2
00
DL50
+2775
D L50
450x3
85
4 50x3
85
4 50x5
50
L200x200x20
L 200x
2 00x2 0
450x385
T T240
0x7 50
+ D L 8 0m
m
T
T240
0x7 50
+ D L 8 0m
m
T
T 2 4
00x7 50
+ D L80m
m
TT240
0x7 50
+ D L 8 0m
m
T T240
0x7 50
+ D L 8 0m
m
T T
240
0x7 50+
D L 8 0m
m
console met nok
010.01
PV260+
26 00
B PV2
40 +
3525
010.02
trapgat lift
schacht
lift
250x830 250x830 250x830
800x750/150x550/150x400
HEA120 HEA120
+3712 +3900
+
3712 +
2775 HEA120
HEA120
SPBV120 +3712 +
3900 +
3900 +
4088
lift trapgat
010.03
010.04
Land: Locatie:
Onderwerp:
Schaal: Formaat:
Proj.Nr.:
Projectnaam: Getekend
Datum
Nr.
Opdrachtgever: Fase
Gecontroleerd
Status: Fase:
Omschrijving
Status
Projectleider: CAD Coördinator:
Tek.Nr.:
HaskoningDHV Nederland B.V.,
onderdeel van:
©
2013 H
asko nin gD H
V
Nederla nd
B.V .
A lle
int
e lle ctu ele
eig
endom sre ch
te n
waaro nde
r
het
a ute urs
re ch t
o p d eze
te ke nin g
be
ru ste n
bij
e n
zijn e
ig endom
va n
Hasko nin gD
HV
Nederla n
d
B.V ..
N ie ts
va n
deze
te k
e nin g
ma gz
o nder
vo ora f
g aande
sch rif
te lijk
to este m m
ing
va n
H asko nin
gD HV
Nede
rla nd
B.V .
w o
rd en
ve rv e e
lv oudig d en/
o f
openbaar g
em aakt
o p w
elk e
wijz e
oo
k
of
w ord en g
ebru ik t
vo or e
nig
a nd er
w e
rk
da n
waar
v o or
het
is ve
rv a a rd ig d.
A0 George Hintzenweg 85
Postbus 8520
3068 AX, Rotterdam
Nederland
KvK nr. 56515154
T: (010) 286 56 66
E: info@rhdhv.com
www.royalhaskonin gdhv.com
B
uild in
gs
Raadgevend Ingenieur: Constructeur:
©
2013 H
asko nin gD H
V
Nederla nd
B.V .
A ll in te
lle ctu alp ro pe
rty
rig hts
am o
ng
whic h
th
e
co pyrig ht
re
la te d t o
th is d
ra w in g
sh all
ve st
in
H asko nin
gD HV
Nede
rla nd
B.V .. T
he
dra w in g is
th e
pro pert
y
of
H asko nin
gD H V
Neder
la nd
B.V .
a nd
m ay
not
w it
h out
th e
prio r
w rit te n
c o nse nt
of
H asko nin g
DHV
Neder
la nd
B.V .
be d
uplic ate d
or
publis hed
in
any
way
in w
hole
or
in pa
rt,
o r
be
use d
fo r
any
purp o
se
oth er
t h an
fo r
w hic h it
issu
pplie d.
1:100BD7580S_PLN28_00-010-S01
West Beat 1e verdieping
Lingotto AmsterdamNederland
C. Mulder J. Luttmer S. Delmeire-Bratkova M. Sholeh
0
A
B
22-12-2017 08-01-2018 12-01-2018 SDB SDB SDB JL JL JLDO+ DO+ DO+Concept Concept Definitiefvoor legplan TT platen zie tekS_PLN28 _00-010-S02
DO+Definitief
1 : 1001e verdieping
11
11 Plattegrond met deels zichtbaar de bogen in x- en y-richting
spanning van 16,2 m, noodzakelijk dat de
onderste woningscheidende wanden over
een paar verdiepingen als wandligger mee-
werken met de boog. Om de dwarskracht
uiteindelijk naar de dragende kolomposities
te brengen, was het noodzakelijk dat de wo-
ningscheidende wanden eveneens een lengte
van 16,2 m zouden krijgen. De architect
moest daarom het eerste ontwerp met wo-
ningen van 12 m diep omzetten naar twee
woningen met ieder een aansluiting aan één
gevel, bereikbaar door een tussengang in het
midden. Bij de bouwdelen van acht en vier
verdiepingen was het niet noodzakelijk de
wanden volledig naar de kolommen door te
laten lopen, en konden de bogen in combi-
natie met een vloer van 600 mm respectie- velijk 400 mm de krachten overbrengen.
De constructie van de woningen boven
de bogen is verder vrij traditioneel, met wo-
ningscheidende wanden van 250 mm dikte
en met breedplaatvloeren om de installaties
in op te kunnen nemen.
Stabiliteit en belastingafdracht
De bogen, de wanden en de kernen bij de lift
en het trappenhuis verzorgen gezamenlijk
de stabiliteit. Om een juiste inschatting te
krijgen van de krachten, is er tijdens het
voorlopig ontwerp direct een 3D-rekenmodel
opgezet. Dit 3D-rekenmodel is in de loop van
het proces steeds verfijnder uitgewerkt tot een
model waaruit ook alle wapening is bepaald.
In dit model zijn tevens de faseringen
CEMENT 4 2022 ?13
2e lg, 2xØ12-150 2e lg 2xØ20-150 2e lg 2xØ20-150 en
3e lg 2xØ20-150 2e lg, 2xØ12-150
0.
7 5
m
2.9 m
2e lg 2xØ20-150 2e lg 2xØ12-150
2e lg 2xØ25-150
2e lg 2xØ12-150 2e lg hsp Ø25-
150 0.75 m 2.2 m 1.3 m0.5 m
2e lg 2xØ20-150 2e lg 2xØ25-150
0.74 m 1.4 m 1.71 m
2e lg 2xØ25-150 2e lg 2xØ25-150
2e lg 2xØ25-150 en
3e lg 2xØ20-200
2e lg, 2xØ12-150 2e lg, 2xØ12-150
1.25 m
2e lg 2xØ20-150 2e lg 2xØ20-150 en
3e lg 2xØ16-250
2e lg 2xØ20-150
1.74 m 1.38 m 1.09 m
2e lg, 2xØ12-150
2e lg, 2xØ16-150
2e lg 2xØ16-150 en
3e lg 2xØ20-150
3.01 m3.87 m 1.62 m2.5 m 2e lg, 2xØ16-150 2e lg, 2xØ16-1502e lg, 2xØ16-150 0.93 m
2e lg 2xØ20-150
2e lg hsp Ø25-
150
0.75 m 2e lg, 2xØ12-150 0.55 m
3.15 m 2.67 m 1.4 m
2e lg 2xØ20-150
2e lg 2xØ20-150
3e lg 2xØ12-150
2e lg 2xØ20-150 0.5 m 0.5 m 2e lg 2xØ16-150 en
3e lg 2xØ20-150
UITWERKING WAPENING VIA 3D-REKENMODEL
De wapening van de bogen en wanden is bepaald aan de hand van de zogeheten
'ontwerptrekkrachten' in de x- en y-richting (nxD-max en nyD-max). Vooraf is een
minimum basiswapening van Ø12-150 in verticale en horizontale richting gekozen.
Voor de uitvoer van de ontwerptrekkrachten zijn zogenoemde isobanden gekozen,
die overeenkomen met de trekcapaciteit van een bepaalde wapeningsconfiguratie
(tabel 1). Door deze contourenplots over de vormtekening heen te plaatsen (fig. 13)
konden de diverse wapeningsgebieden worden aangegeven, die vervolgens verwerkt
zijn in de wapeningstekeningen.
Daar waar lokaal de trekkrachten hoog oplopen, bijvoorbeeld in het midden van
een boog, is de wapening door middel van snedekrachten bepaald. Deze snede-
krachten zijn zodanig gekozen dat ze enkel over het gebied met trekkracht lopen.
Bij het bepalen van de benodigde wapening is rekening gehouden met het ver-
loop van de snedekrachten, zodat ook het bijbehorende moment wordt afgedekt
door de wapening (fig. 14). De normaaldrukkrachten zijn getoetst door de ncD te
vergelijken met de capaciteit van een wand op basis van hoofdstuk 6.5.4 van de
NEN-EN 1992-1-1 'Berekening met behulp van staafwerkmodellen'.
Tabel 1?Trekcapaciteit wapeningsconfiguratie
wapening trekcapaciteit N Rd [kN/m]
2x Ø12-150 656
2x Ø16-150 1166
2x Ø20-150 1822
2x Ø25-150 2847
13
12
12 Optredende trekkrachten in de vloerschijf
13 Contourenplot ten behoeve van het bepalen van de (horizontale) wapening 14? CEMENT 4 20 22
tijdens de bouwfase beschouwd, waardoor
inzicht werd verkregen in de krachtswerking
tijdens de bouwfase. Door de samenwerking tussen de
bogen, wanden en vloeren ontstaan er ook
trek- en drukkrachten in de vloeren, anders
dan de gebruikelijke spanningen uit alleen
de windbelasting. De opgave van deze wape-
ning is door Royal HaskoningDHV uitgewerkt
en niet neergelegd bij de leverancier van de
breedplaten (fig. 12).
Robuustheid
Het gebouw is ingedeeld in gevolgklasse
CC2b. Doordat alle elementen in het werk
gestort aan elkaar gekoppeld zijn, heeft het
gebouw een robuuste structuur. Toch moes-
ten een aantal hoekkolommen worden aan-
gemerkt als sleutelelement. Daarnaast zijn
er trekbanden toegevoegd voor de gebieden waar relatief lichte wapening vanuit de nor-
male situatie noodzakelijk was.
Aanpassing hoekkolommen
Tijdens het ontwerptraject was er zoals
gebruikelijk een afspraak bij de welstand.
Die vonden het ontwerp mooi, maar vonden
de kolommen op de 'open hoeken' aan de
noordoost- en de zuidwesthoek niet passen
(fig. 15). Daarop is verder gesleuteld aan het
ontwerp en is een open constructie gecre-
e
erd met de kolommen op 6,9 ? 5,7 m van de
hoek, waarbij de bogen in twee richtingen
het overstek opnemen. Deze kolommen
staan achter de glazen pui en vallen daar-
door minder op in het gevelbeeld (foto 16). Niet alleen welstand maar ook de
architect wilde nog wat minimaliseren. In
de noordoosthoek is daarom, in plaats van
een relatief grote betonkolom, over drie
14
15
14 Verloop van de krachten in sneden
15 Impressie voor de tender, bron: Studioninedots CEMENT 4 2022 ?15
+7000
020
+10000
030
+13000
040
+16000
050
+2775
010 lelylaan
+3367
2x2ø16 vastlassen aan HEM200 (3e laag)
2x ø16-100 vastlassen aan HEM240 (3e laag)
2ø16 vastlassen aan HEM240 (3e laag)
2ø16 vastlassen aan HEM200(3e laag)
75
900 bgls ø10-300(4 per anker) 25
900
16
17b 17a
16 Het beeld na de bouw met een ontbrekende kolom in de noordoosthoek, foto: Frans Parthesius
17 Stalen hoekkolom (a) en detail ingestorte kolom (b) 16? CEMENT 4 20 22
verdiepingen een stalen HEM240 kolom toe-
gepast, verankerd in de aansluitende vloer
en bogen (fig. 17a en 17b).
Uitvoering
Bekisting bogen? De onderstempeling van
de bogen en de vloeren bestond uit toren-
stempels, waarop vulkisten zijn geplaatst
die de vorm van de bogen volgden (fig. 18).
De bekisting voor de zijkant van de bogen
werd in rechthoekige delen tegen beide zij-
den van de vulkisten aan geplaatst (fig. 19
en foto 20).
Wapening bogen? Voor de wapening van de
bogen zijn twee alternatieven overwogen:
het toepassen van de hoofdwapening door
middel van gebogen staven of het plaatsen
van de wapening orthogonaal in x/y-richting. In overleg met de aannemer is gekozen voor
de orthogonale wijze van wapenen. Deze
methode was wel iets minder efficiënt, maar
bood grotere voordelen op het gebied van
uitvoering. Enkel ter plaatse van drie kleinere
bogen aan de westzijde van het hogere bouw
-
deel is de wapening uitgevoerd met 5 x 3 Ø32
gebogen staven (foto 21).
Betonbogen? De architect wilde voor de
bogen een ruig uiterlijk. Er werden dan ook
geen speciale eisen gesteld met betrekking
tot schoonbeton. Zo zijn bijvoorbeeld geen
vellingkanten toegepast (foto 22); een afge-
brokkeld randje, maar ook eventuele olie-
of regensporen en centerpennen zouden
geen probleem zijn. Er is wel geëxperimen-
teerd met het toevoegen van pigment aan
het beton, maar dit leverde niet het gewenste
effect op.
18
19
18 Ondersteuning en invulkisten voor de bogen
19 Bekisting voor de bogen CEMENT 4 2022 ?17
DUURZAAMHEID
In de selectieprocedure kwam ook
de score op duurzaamheid naar
voren. Daarbij ging het vooral om de
inzet van het juiste materiaal, op het
juiste moment, op de juiste manier
en op de juiste plaats. Daarvoor
hoeft hout niet altijd het beste ant-
woord te zijn (al lijkt dat er tegen-
woordig soms wel op). Een casco in
staal of beton dat zo flexibel is dat
we het 'voor de eeuwigheid' bouwen,
hoeft ook niet per se demontabel te
zijn. Belangrijk is wel de juiste mate-
riaalkwaliteit te kiezen, de construc-
tie volledig te benutten en daarmee
het materiaalgebruik te minimaliseren.
Om de flexibiliteit te vergroten en de
levensduur te verlengen, kan in som-
mige gevallen ook worden gekozen
voor een robuustere constructie die
op sommige plaatsen misschien iets
meer materiaal vraagt.
Dit vertaalt zich ook naar de bogen
waarvan de vormen, uiteraard mede
door de architect, een specifieke
vorm hebben gekregen. De bogen
zijn niet allemaal in dezelfde beton-
sterkteklasse ontworpen en uitge-
voerd, om zodanig efficiënt om te
gaan met de hoeveelheid cement.
Dat er hierdoor kleurverschillen zou-
den kunnen ontstaan, is vooraf met
de architect besproken en geaccep-
teerd.
Door de keuze van de 16,2 m over-
spanningen van de bogen in de
Super Space, ontstond een netwerk
van doorlopende open ruimtes die
flexibel kunnen worden gebruikt,
waardoor de functies van het
gebouw in de loop van de tijd kun-
nen evolueren. Door in de bovenlig-
gende wanden rekening te houden
met toekomstige extra sparingen, is
het mogelijk woningen in de toe-
komst samen te voegen. Deze geko-
zen principes leidden samen met de
bouwfysische en installatie-ontwerp-
keuzes tot een zeer duurzaam
gebouw.
20
21
22
20, 21 De bogen in uitvoering, foto's: Bob Hoogterp
22 Om een ruig uiterlijk te realiseren, zijn geen vellingkanten toegepast 18? CEMENT 4 20 22
23
23 Fasering en stempelkrachten
Fasering? Door de samenwerking van de
bogen, wanden en vloeren kon niet traditio-
neel (gestapeld) worden gebouwd. Voor de
uitvoering is daarom een volledige fasering
opgesteld voor de stempeling, het laten
schrikken en opnieuw onderstempelen van de
vloeren en wanden. Daarbij zijn de krachten
voor de ondersteuningsconstructie in de
diverse stadia vastgesteld door het totale
3D-model uit te kleden tot de fasering op dat
moment (fig. 23). Bouwkraan? In verband met het beperkte
terrein en de efficiency, is de torenkraan
voor de uitvoering in de patio van de boven-
bouw geplaatst (foto 24). Hiervoor zijn
extra palen geheid en aparte tijdelijke beton -
kolommen in de kelder voorzien. Deze tijde-
lijke kolommen liepen door openingen in
de begane grondvloer. Ze werden door
middel van folie wel horizontaal gesteund,
maar konden relatief eenvoudig worden ver-
wijderd.
1) Kelder gereed. Plaatsen prefab balken
4) Vloer +3 storten
5) Boog laten schrikken
2) Storten bogen
3) Vloer +2 storten
CEMENT
4 2022 ?19
Prijswinnend project
Royal HaskoningDHV heeft bij dit project
zowel de rol van ontwerpend constructeur
als coördinerend constructeur vervuld.
Mede door de goede samenwerking met
Heddes Bouw en Ontwikkeling tijdens de
uitvoering, is Amsterdam dankzij Westbeat,
25
24 De torenkraan is voor de uitvoering in de patio van de bovenbouw geplaatst
25 Exterieur Westbeat, foto: Frans Parthesius
24
met zijn sculpturaal gevormde betonnen
bogen, een icoon rijker. Het project is win-
naar van de Gouden AAP 2021 en de Beton-
prijs 2021 (categorie Woningbouw), en is
genomineerd voor BNA Beste Gebouw van
het Jaar 2021 en voor de Zuiderkerkprijs
2021.
20? CEMENT 4 20 22
Met een lidmaatschap kun je inloggen
op de website en heb je toegang tot alle
beschikbare CROW-CUR Aanbevelingen.
Interesse?
Vraag een lidmaatschap aan via www.cur-aanbevelingen.nl
of neem contact op met onze klantenservice 073-205 10 10
Maak jij regelmatig
gebruik van
CUR?Aanbevelingen?
Twee kruisende tunnels
Complexe omstandigheden voor tunnels
in Julianaplein in Groningen
1 Operatie Julianaplein, de tijdelijke omleiding van het verkeer terwijl de werkzaamheden plaatsvinden, foto: Rijkswaterstaat
1
22? CEMENT 4 20 22
In het project Aanpak Ring Zuid
zijn de N7 en de A28 de belang-
rijkste hoofdwegen (fig. 2).
Het Juli-
anaplein is het knooppunt waar de A28 aan-
sluit op de N7. Het is de grootste en drukste
kruising van Noord-Nederland die momen-
teel gelijkvloers is. Hier komt het verkeer uit
de richtingen Assen, Drachten, Hoogezand
en de binnenstad van Groningen samen. Om
files te vermijden wordt het knooppunt om-
gebouwd tot een ongelijkvloerse kruising
(KW09, fig. 3 en 4). Hiervoor worden twee
tunnels (feitelijk onderdoorgangen, KW09.21
en KW09.22) gerealiseerd, waardoor het ver- keer elkaar over drie niveaus kan kruisen
(fig. 5 en 6).
Geometrie
De onderste tunnel, KW09.21, biedt ruimte
aan twee rijstroken van de verbindingsweg
van de N7, komend vanuit het oosten naar
de A28. Hij is inwendig circa 12 m breed en
circa 235 m lang, waarvan circa 125 m wordt
overdekt. Deze tunnel bestaat uit negen mo-
ten, waarvan er vijf gesloten zijn. Hij bevindt
zich net onder het bestaande maaiveld en
het laagste punt bevind zich circa 3 m onder
het polderpeil.
2 Situatieschets Zuidelijke Ringweg
PROJECTGEGEVENS
project
Aanpak Ring Zuid in Groningen / KW09
tunnels Julianaplein opdrachtgever Rijkswaterstaat
opdrachtnemer
Combinatie Herepoort (bestaande uit
Max Bögl Nederland, Züblin Nederland,
Oosterhof Holman Infra,
Koninklijke Sjouke Dijkstra, Roelofs Wegenbouw, Jansma Drachten engineering
Witteveen+Bos TIS
BouwQ
Vanwege de groei van de stad Groningen dreigen de
belangrijkste verkeersaders de toename van het verkeer niet aan te kunnen. Dit heeft geleid tot het project Aanpak Ring
Zuid. Daarbij wordt de zuidelijke ringweg omgebouwd, om de bereikbaarheid, doorstroming, leefbaarheid en veiligheid te
verbeteren. Onderdeel van het project zijn twee tunnels in de verbindingswegen in knooppunt Julianaplein.
ING. MAURICE
SCHROER MSENG
Ontwerpleider
Witteveen+Bos auteur
2
CEMENT
4 2022 ?23
De bovenste tunnel, KW09.22, biedt ruimte
aan de verbindingsweg van de A28 naar de
N7 richting het westen. Hij is gemiddeld
circa 12 m breed, circa 172 m lang en is over
circa 95 m gesloten. Deze tunnel bestaat uit
zeven moten, waarvan er vier gesloten zijn.
Deze tunnel ligt volledig boven de grondwa-
terstand.
De bovenste tunnel wordt bovenlangs
gekruist door de N7 en de verbindingsweg
van de A28 naar N7 richting het oosten. Hier
is verkeer op drie verschillende niveaus aan -
wezig (niveau -1/0/+1) (fig. 6). De ontwerpvrij- heid in het alignement is dusdanig beperkt
dat ter
plaatse van de intersectiemoot, de
moot waar de tunnels elkaar kruisen, de tun -
nels in elkaar geïntegreerd moeten zijn. Hier -
door is lokaal de vloer van de bovenste tunnel
g
elijk ook het dak van de onderste tunnel.
De tunnels liggen in een bocht met
een boogstraal van circa 185 m (KW09.21)
respectievelijk circa 86 m (KW09.22), waar-
door vloer en dak onder 5% afschot liggen.
Zettingen en tandconstructies? Omdat de
grondaanvulling varieert tot maximaal een
3 Visualisatie van eindsituatie
4 Bestaande situatie Julianaplein (2013)
3
4
24? CEMENT 4 20 22
hoogte van 10 m ten opzichte van het be-
staande maaiveld en er zettingsgevoelige
grond aanwezig is (fig. 11), is er daar waar
mogelijk circa tien maanden voorbelasting
toegepast. Door het bestaande verkeer en de
kabels en leiding (K&L) was het echter niet
mogelijk om op alle gewenste locaties voor-
belasting toe te passen. Hierdoor moest in
het ontwerp rekening worden gehouden met
zettingen. De tunnels liggen bovendien in
zettingsgevoelig gebied. Als gevolg van fase-
ring en variërende funderingsdrukken, zijn
zettingsverschillen tussen moten onderling
te verwachten wanneer hier geen voorzie-
ningen voor worden getroffen. Om de zet-
tingsverschillen te voorkomen, zijn tandcon-
structies voorzien in de buitenwanden van
de tunnels (fig. 7). Dergelijke tandconstruc-
ties worden normaal toegepast in zinktun -nels en zorgen ervoor dat deze tunnel zich in
lengterichting als een ketting gedraagt. De
werking wordt nader toegelicht bij de uitge-
voerde langsanalyse, verderop in dit artikel.
Pompkelder? Afwatering van beide tunnels
wordt geregeld door één vrijliggende pomp-
kelder (fig. 5). Een pompkelder tegen één
van de tunnels zou alleen bereikbaar zijn
voor onderhoud wanneer de tunnels wor-
den afgesloten, of toegankelijk zijn vanaf de
bovenliggende weg (niveau +1). Door te kie-
zen voor een vrijliggende pompkelder, is
deze bereikbaar vanaf het onderliggende
wegennet en is de diepte beperkt zodat de
kelder kan worden leeggezogen. De pomp-
kelder wordt gerealiseerd in een gesloten
bouwkuip, waarbij de onderwaterbetonvloer
wordt gefundeerd met Gewi-ankers.
5 Bovenaanzicht Julianaplein met waterafvoersyteem en vrijliggende pompkelder
6 Intersectiemoot in BIM
Om de zettings-
verschillen te
voorkomen zijn
tandconstructies
voorzien in de
buitenwanden
van de tunnels
5
6
CEMENT 4 2022 ?25
Fasering uitvoering
De bouwlocatie is complex omdat het gebied
wordt ingesloten door het Noord-Willems-
kanaal aan de westzijde, Rijksmonument
zwembad Papiermolen aan de oostzijde en
woonflats aan de noordzijde (fig. 8). Om de
bestaande verkeersstromen te faciliteren
bevonden zich in het Julianaplein vier on-
derdoorgangen voor het onderliggende
w
egennet, de Julianabrug (brug over het
Noord-Willemskanaal, naast het knooppunt)
en de voetgangerstunnel Papiermolen. Deze
kunstwerken worden gesloopt. De tunnels worden gerealiseerd in
een open ontgraving met spanningsbema-
ling tegen opbarsten van de keileem. De tun-
nels worden grotendeels in het werk gestort.
De tandconstructies worden geprefabri-
ceerd op de vloer ter plaatse van de moot- voegen geplaatst, waarna de wanden tegen
het geprefabriceerde element aan worden
gestort.
Omlegging? Om verkeershinder tijdens de
bouw te beperken wordt het verkeer tijdelijk
omgelegd richting het zuiden van het
J
ulianaplein (fig. 8), en wordt het Noord-
W
illemskanaal gekruist met een hulpbrug.
Door deze omlegging wordt ruimte gecre-
e
erd voor het slopen van de bestaande
kunstwerken en de nieuwbouw van de
J
ulianabrug en de kruisende tunnels. De
omlegging is gerealiseerd tijdens een dertien
weken durende stremming. Hiermee wor-
den vele verkeersomzettingen voorkomen,
wat ten gunste komt voor efficiëntie en ver-
keersveiligheid. Daarnaast is de effi
ciëntie
g
emaximaliseerd door zo veel mogelijk defi-
Omdat onder-
grond en de
belastingen
over de lengte
van de tunnels
aanzienlijk
variëren, is
gekozen om een
dwarsprofiel ter
plaatse van het
hart van iedere
moot en van
ieder mooteinde
te modelleren
7 Om zettingsverschillen te voorkomen, zijn tandconstructies voorzien in de buitenwanden van de tunnels
8 Bovenaanzicht van tijdelijke verkeersituatie tijdens de bouw van de tunnels met omgelegd richting het zuiden van het Julianaplein
7
8
26? CEMENT 4 20 22
Verzamelen en vaststellen
uitgangspunten Geotechniek incl.
interactie constructie
Rapporteren in
Uitgangspuntendocument (ARZ-TD-
SYS-14713)
Structuur ontwerpproces KW09.21 en KW09.22
Opstellen van geotechnische
berekeningen (o.a. Plaxis 2D)
Verificaties geotechniek (zie H3.2).
o.a.:
draagkracht / horizontaal
schuiven
zettingen gebruiksfasebeddingen t.b.v. constructiedamwand kwelkuip
Rapportage DO KW09.21 en
KW09.22 - constructie
Afstemming aanpak en
interactie geotechniek en
constructie
Constructieve berekeningen Output geotechniek als input
voor berekeningen
4
Verzamelen en vaststellen
uitgangspunten Constructie incl.
interactie Geotechniek
Rapporteren in
Uitgangspuntendocument (ARZ-TD-
SYS-14959)
Validatie SCIA en Plaxis
modellen Verificaties constructie, o.a.: tandkrachtenzettingverschillenwapening betondoorsnede
Rapportage DO KW09.21 en
KW09.22 - geotechniek
9 Structuur ontwerpproces
9
nitief werk mee te nemen met deze tijde lijk e
omlegging.
Aanvulling
Nadat de onderste tunnel is gerealiseerd
wordt deze aan de buitenzijde aangevuld
met zand. Zodra de aanvulling voldoende
verdicht is en op overige kritische locatie
consolidatie heeft plaatsgevonden, kan de
bovenste tunnel worden gerealiseerd op de
aanvulling. Nadat de bovenste tunnel gereed
is, kan de volledige aanvulling en inrichting
van het Julianaplein worden gerealiseerd. De tunnels worden gefaseerd in ge-
bruik genomen, zodat de tijdelijke wegom-
legging in fasen omgebouwd kan worden
naar de definitieve situatie.
Ontwerpproces? Voorafgaand aan het daad-
werkelijk opstellen van het Definitief Ont-
werp is uitvoering aandacht besteed aan de
complexiteit en de risico's. In het plan van
aanpak lag de focus op de geotechnische
complexiteit van de omgeving en fasering,
en aan wat dit betekent voor de uit te voeren
berekeningen. Daarnaast is er uitvoerig af-
stemming geweest over het raakvlak tussen de geotechnische en de constructieve bere-
keningen. De beperking in ontwerpvrijheid
van de tandconstructies en de constructie-
afmetingen zorgde er indirect voor dat de
geotechnische berekeningen op hetzelfde
detailniveau moesten worden uitgewerkt.
Dit betekent dat belastingen en faseringen
veel gedetailleerder in de geotechnische
berekeningen zijn uitwerkt dan gebruikelijk.
En omdat het goed bepalen van de zettings-
verschillen cruciaal was, moest interactie
tussen geotechnisch en constructief ont-
werp plaatsvinden op realistische verwach-
tingswaarden. Daar waar normaal gesproken
conservatieve aannames in zettingen en
stijfheiden acceptabel zijn en de interactie
aanzienlijk vereenvoudigen. Het ontwerp-
proces is globaal weergegeven in figuur 9.
Geotechniek
De ondergrond ter plaatse van kunstwerk
KW09 heeft een complexe opbouw vanwege
zowel de geologische geschiedenis (invloed
uitlopers Hondsrug), als antropogene boven
-
lagen vanuit de aanleg van de N7 en A28.
In figuur
10 is schetsmatig weergeven hoe
beide tunnels zijn gesitueerd ten opzichte
CEMENT 4 2022 ?27
van de situatie bij aanleg van de N7 en het
Julianaplein. Hieruit wordt duidelijk dat de
tunnels deels in het gebied liggen waarin
droog is ontgraven en deels in het gebied
waarin is gebaggerd. Daarnaast kruisen beide
tunnels de aardewallen die destijds zijn aan-
gelegd.
Deze aspecten hebben geleid tot de
grillige grondopbouw. Desondanks is voor
de tunnels gekozen voor een fundatie op
staal. Anders zou voor het beperken van de
omgevingsbeïnvloeding een trillingsvrij
paalsysteem nodig zijn, wat erg kostbaar zou
worden. Door de aanwezigheid van circa 6 m
gronddekking op de onderste tunnel en een
grote belasting door negatieve kleef, zouden
erg veel zware palen benodigd zijn. Daar-
naast was het toepassen grondverbetering
en voorbelasting bij een fundering op staal
weinig kostenverhogend, omdat het grond-
werk grotendeels toch al moest worden uit-
gevoerd vanwege tijdelijk werk en sloopwerk
of omdat het reeds nodig was voor de eind-
situatie. Over de lengte van de tunnels variëren
de ondergrond en de belastingen aanzienlijk.
Daarnaast is er een beperking in maximale
sterkte van de dwarskrachtverbindingen,
waardoor differentiatie in berekende ver-
plaatsingen en stijfheden noodzakelijk is
(meer hierover onder kopje 'Tandconstruc-
tie'). Daarom is gekozen om in Plaxis een
dwarsprofiel ter plaatse van het hart van
iedere moot en van ieder het mooteinde te modelleren, en de geotechnische toetsen uit
te voeren. In figuur 11 staan de locaties van
de gemaakte 34 dwarsprofielen.
De Plaxis 2D-berekeningen geven in-
zicht in hoe grond en constructie zich ge-
dragen dwars op de tunnel. Ter plaatse van
het dwarsprofiel 21-03 (fig. 12) heeft de grote
eenzijdige grondaanvulling ertoe geleid dat
deze in gewapende grond moet worden uit-
gevoerd. Een luchtspouw van 10 cm tussen
gewapende grond en tunnel zorgt ervoor dat
de horizontale belasting tegen de tunnel
aanzienlijk wordt verminderd. De toename van de verticale korrel-
spanning door de grondaanvulling naast de
tunnel, is hoger dan onder de vloer. Hier-
door zorgt het grondmassief naast de tunnel
ervoor dat ter plaatse van de wanden de zet-
ting groter is dan ter plaatse van de vloer.
Hoe dit effect is meegenomen in de bereke-
ning is beschreven onder kopje 'Constructief '. Op basis van verplaatsingen bij een
eenheidslast is de kortetermijnbedding
bepaald. Hierbij zijn per snede drie zones
gedefinieerd, te weten wand links, vloer en
wand rechts (fig. 13 en 14). Dit onderscheid
is van belang voor de momenten in de vloer,
maar ook voor de verdeling van de tand-
krachten over beide wanden links en rechts.
De berekeningsresultaten per dwarsprofiel
zijn in grafieken geplot, zodat resultaten
over de lengte van de tunnel kunnen worden
vergeleken (fig. 14). De Plaxis-berekeningen
zijn geautomatiseerd en de vergelijking tus-
Voor de
langsanalyse is
gekozen voor een
3D-staafmodel
waarbij de
staven elastisch
zijn ondersteund
en de mootvoegen
scharnierend
zijn gemodelleerd
10 Antropogene verstoringen waaronder onderscheid nat en droog ontgraven bij aanleg huidige N7 (1964)
10
28? CEMENT 4 20 22
11 Gemaakte dwarsprofielen KW09.21 (links) en KW09.22 (rechts)
12 Dwarsprofiel 21-03 in Plaxis
13 SCIA 3D-plaatmodel t.b.v. dwarsanalyse
11
12
13
sen dwarsprofielen maken het mogelijk om
te beoordelen of dat de resultaten voldoen
aan de verwachtingen en afwijkingen ver-
klaarbaar zijn.
Constructief
Daar waar de geotechnische berekening zich
beperkte tot de 2D-snedeberekeningen, is
bij de constructieberekeningen de langs- én
dwarsrichting van de tunnels beschouwd. Aangezien de zettingen en tandkrachten als
meest kritisch werden beschouwd, zijn deze
als eerst berekend.
Langsanalyse? Voor de langsanalyse is geko-
zen voor een 3D-staafmodel waarbij de sta-
ven elastisch zijn ondersteund (fig. 15). Ter
plaatse van de mootvoegen zijn scharnieren
gemodelleerd. Door middel van een gecom-
bineerde langsanalyse van beide tunnels,
Qa,b,c = U z;a,b,c × k eindfase
? Q a,b,c E en 'opgelegde belasting' die de verschilverplaatsin- gen U
z;a,b,c simuleert. Ingevoerd in lengterichting over
dezelfde lengte als de bijbehorende k
eindfase , dus over
een halve mootlengte. In breedterichting ingevoerd
als trapez-last lineair tussen de punten 'links'?'mid-
den'?'rechts'.
? U
z;a,b,c Het verschil tussen het gemiddelde en de lokale ver- plaatsingen over de breedte van de snede.
? k
eindfase De gemiddelde bedding o ver de breedte van de vloer
door toepassing van dummy belasting in de eindfase
(gebruiksfase). Bepaald in Plaxis per snede. Ingevoerd
in constructief model over een hlave mootlengte.
CEMENT 4 2022 ?29
zijn de nokkrachten van de bovenste tunnel
op de onderste tunnel ter plaatse van de
intersectiemoot bepaald.Bij het bepalen van de tandkrachten,
is conform de ROK rekening gehouden met
onzekerheid door de bedding als schaak-
bord te reduceren met 25% voor de grond-
verbetering onder de tunnel (fig. 16). In het SCIA-model is gerekend met
kortetemijnbeddingen. Het effect van zet-
tingsverschillen is in rekening gebracht
door middel van een belasting, die is geba-
seerd op de kortetermijnbedding en de zet-
tingen. De herverdeling van de constructie
in lengterichting zorgt ervoor dat verschil-
len in berekeningsresultaten per snede wor-
den gemiddeld. In figuur 17 is met een blau-
we lijn het zettingsverloop per snede conform
geotechnische berekening weergegeven, en
de rode lijn is de verplaatsing van de con-
structie zoals volgt uit de langsanalyse. Het grillige verloop in verticale ver-
plaatsingen bevestigde de verwachtingen uit
de risicoanalyse. De langsanalyse is daarom ook gebruikt voor het controleren van de
langsvlakheid ten behoeve van rijcomfort,
de gaping van de voegen en het effect op het
verhang van de waterafvoer.
Dwarsanalyse? Voor de effecten in dwars-
richting en overdracht van torsie naar de
andere moot is een dwarsanalyse opgesteld.
Door middel van een 3D-plaatmodel van
twee halve moten, is naar verhouding be-
paald met welke ongelijke verdeling tussen
beide wanden rekening moet worden gehou-
den (fig. 13). In de dwarsanalyse is het effect
van verschillende stijfheiden en zettingen
onder de vloer in rekening gebracht, maar
ook het effect van de positie van verkeer
nabij een wand en het horizontale verkeers-
belasting boven op de tunnel.
Tandconstructies? Uit de langs- en dwars-
analyse bleek dat er qua tandkrachten
onderscheid te maken is tussen de open-,
gesloten- en intersectiemoot. Daarom is
besloten om drie typen tandconstructies
14 Zettingen op verschillende posities
15 SCIA-model langsanalyse tunnels KW09.21 en KW09.22
15
14
30? CEMENT 4 20 22
-60,0
-50,0 -40,0 -30,0
-20,0 -10,00,0
Verticale vervormingen KW09.21
Plaxis uitvoerSCIA uitvoer
toe te passen. Per type zijn de dimensies,
wapening en opleggingen bepaald (fig. 18).
Bij de zwaarste nokken is de maximale
sterkte van de tandconstructie bereikt door
de nokken 1/3 van de wandhoogte en even
dik als de wand te maken. Er is gekozen voor
het toepassen van rubber opleggingen, zodat
rotaties niet leiden tot piekspanningen in
het oplegvlak. De opleggingen zijn ontwor-
pen op 100 jaar levensduur, zodat vervan-
ging binnen ontwerplevensduur niet nood-
zakelijk is.
Overige constructieve toetsen? Voor de ove-
rige constructieve toetsen is een 3D-plaat-
model per moot opgesteld. Speciale moten
hierbij zijn de gekromde tunnelmonden en
de intersectiemoot. Hierbij is ter plaatse van
de wand- en vloerzone de kortetermijnbed-
ding gevarieerd met ?2, in verband met on- zekerheid in het gedrag van de ondergrond,
en is de zetting als belasting ingevoerd. De
tandkrachten die volgen uit de langs- en
dwarsanalyse zijn ingevoerd als belasting.
Brandwerendheid? De tunnels moeten weer-
stand bieden aan 120 minuten brandduur
conform RWS-brandkromme. Op basis van
eerdere ervaringen met brandwerende
mengsels is besloten een projectspecifiek
betonmengsel met PP-vezel toe te passen.
Om de brandwerendheid van het mengsel
aan te tonen, zijn brandproeven uitgevoerd.
Om bij brand de opleggingen en waterkeren-
de voegprofielen te beschermen, worden de
voegen gevuld met brandwerende kit.
Seismische analyse? Naar aanleiding van de
in Groningen reeds opgetreden aardbevings-
schade, is in dit project voorgeschreven
16 Principe gereduceerde bedding (schaakbord) t.b.v. bepalen tandkrachten
17 Verplaatsingen van de tunnel met en zonder herverdeling
16
17
CEMENT 4 2022 ?31
dat kunstwerken bevingsbestendig moeten
zijn. Hiertoe is een seismische analyse uitge-
voerd in langs- en dwarsrichting. Eerst is in
Strata een 1D-grondresponse-analyse uitge-
voerd, om de effecten van de lokale ondiepe
ondergrond te kwantificeren en een maat
voor de grondverplaatsing vast te stellen.
Daarna is in Diana de langsanalyse van de
tunnel uitgevoerd (fig. 19), waarin de invloed
van passerende aardbevingsgolven in relatie
tot de tunnelgeometrie inzichtelijk wordt ge-
maakt. In deze analyse zijn beide kunstwer-
ken als losse tunnels beschouwd en is geen
analyse gedaan van eventuele interactie
tussen beide kunstwerken, wanneer deze
verbonden zijn met elkaar.De kruisende tunnelmoten ervaren
in beide modellen een gelijke translatie
vanuit de opgelegde verplaatsing op de
tunnel. Dit omdat deze vanuit dezelfde aard-
bevingssignalen komen, hetgeen kinemati -
sche interactiekrachten beperkt. Verder is het zo dat de golven die zorgen voor maxi
-
male dwarskrachten op nokken van de
tunnel, voor de tunnel in de andere richting
een beperkt effect hebben. Te meer omdat
dit dan een andere hoek van inval van de
golf betreft.
Validaties
Bij aanvang van het ontwerp van de krui-
sende tunnels in knooppunt Julianaplein is
de complexiteit als gevolg van fasering, om-
geving, ondergrond en beperkingen in con-
structieve afmetingen goed verkend. Hier-
voor is een goed doordacht plan van aanpak
opgesteld, dat voorafgaand aan het ontwerp-
werk is gevalideerd bij de aannemer, op-
drachtgever en de TIS. Gedurende het ont-
werpproces zijn er tussentijdse validaties
geweest met de partijen om te beoordelen
of er bijgestuurd moest worden ten opzichte
van het plan. Dit heeft geleid tot soepele
acceptatie van het Definitief Ontwerp.
18
19
18 Doorsnede over tandconstructie voorzien van wapeningsprincipe 19 1D-analyse in FEM (Diana) 32? CEMENT 4 20 22
HRC Europe NL BV
8211 AD Lelystad
+31 320 727030
info@hrc-europe.com
HRC T-headed reinforcement
?? robust and flexible design
?? shortest anchorage of
ultimate capacity
?? faster construction
?? BIM tools
www.hrc-europe.com
Supplying high performance products
and service since 1985
STUDENTLEER
C
Het speelt al meer dan 70 jaar een onmisbar
c
c
de w
V
br
onder meer ac
het gebied v
geving
v
v
MC
WWW .
CEMENT
W
V
Nieuwe Richtlijnen
Ontwerp Kunstwerken: ROK 2.0
Bovenop de landelijk geldende normen, zoals de verschillende
Eurocodes, hanteert Rijkswaterstaat eigen richtlijnen en eisen
voor de bouw en het onderhoud van zijn kunstwerken. Het betreft de zogenoemde Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken. Recent is een nieuwe versie verschenen, de ROK 2.0 (ofwel RTD 1001).
Bron: Rijkswaterstaat
34? CEMENT 4 20 22
In de Richtlijnen Ontwerp Kunst-
werken (ROK) staan eisen waar-
aan het ontwerp en de uitvoering
van een nieuw kunstwerk, zoals
een brug, sluis of viaduct, moet
voldoen om de constructieve
veiligheid over de levensduur te
borgen.
De ROK bevat wijzigingen, aan-
vullingen en toelichtingen op de Eurocodes
met Nationale Bijlagen voor de nieuwbouw
van alle kunstwerken die in opdracht van
Rijkswaterstaat worden gerealiseerd. Achter-
liggende redenen hiervoor zijn onder andere
ontbrekende ontwerpregels (bijvoorbeeld
voor tunnels en sluizen), uniforme ontwerp-
keuzes, maar bijvoorbeeld ook de noodzaak
om als assetmanager veilig en efficiënt de
kunstwerken te kunnen inspecteren en
onderhouden. De ROK geldt niet alleen voor
nieuwbouw, maar ook voor nieuwe onder-
delen van bestaande bouwwerken of als
kunstwerken worden uitgebreid.
Wijzigingen
In de nieuwe versie 2.0 is de inhoud op veel
onderdelen aangepast. Het grootste verschil
met de oudere versies is de structuur. Iedere
eis (ontwerprandvoorwaarde) staat nu met
een uniek nummer in een database zodat
de eisen afzonderlijk beter vindbaar zijn.
Tevens sluiten de eisen hierdoor beter aan op de normen, onderliggende RTD's (Rijks-
waterstaat Technische Documenten) en
overige documenten.
Belangrijke inhoudelijke wijzigingen in
de nieuwe versie betreffen bijvoorbeeld de
nadere uitwerking van het geboortecertifi -
caat voor constructieonderdelen. In samen -
spraak met betontechnologen van verschil -
lende opdrachtnemers van Rijkswaterstaat
is de inhoud van dit geboortecertificaat be-
paald. Denk daarbij aan het registreren van
de gebruikte grondstoffen, maar ook aan de
wijze van storten, weersomstandigheden en
nabehandeling. Hiermee sorteert Rijkswater-
staat in feite voor op een materialenpaspoort
zodat betonconstructies in de toekomst beter
kunnen worden hergebruikt. Noemenswaardig is verder dat er
nieuwe eisteksten gelden voor ankerpalen
en de beproeving ervan. Tevens is er op het
gebied van tunnels het nodige aangepast,
onder meer met betrekking tot de water-
dichtheid en het borgen van de brandwe-
rendheid. Naast deze meer betonspecifieke
wijzigingen is het voor constructeurs ook
goed om te weten dat er wijzigingen zijn in
de teksten voor aanvaarbelastingen van
verende constructies, de uitvoering van
staalconstructies en het gebruik van gewa-
pende grondconstructies. Het voert te ver om alle wijzigingen hier
inhoudelijk te benoemen. Er is een speciaal
infoblad gemaakt waarin alle wijzigingen zijn
opgenomen ten opzichte van de vorige versie,
de ROK 1.4.
Online variant
Naast de inhoudelijke wijzigingen, sluit de
nieuwe versie beter aan op de huidige werk-
wijze van Rijkswaterstaat en op de steeds
wijzigende bouwregelgeving in Nederland.
Zo is de ROK nu ook online beschikbaar in
een digitale variant (rok-rws.wikixl.nl). Door
middel van zoekfuncties, kenmerken en
navigatiemenu's is hij beter doorzoekbaar.
Daarnaast hebben gebruikers ook opties om
delen van de ROK te downloaden. Zo kunnen
bijvoorbeeld eisen die worden gesteld aan
tunnels als een aparte subset van eisen wor-
den gedownload naar een Excel-bestand. Op
rok-rws.wikixl.nl is ook een aparte pagina
waar alle overige RTD's zijn te raadplegen.
De online versie van de ROK 2.0
RBK
Naast de ROK bestaat ook de RBK, de
Richtlijnen Beoordeling Kunstwerken. Zoals
de naam al aangeeft bevat die richtlijnen
en aanvullende eisen voor de beoordeling
van bestaande kunstwerken van Rijkswa-
terstaat. In de zomer van 2022 zal een
nieuwe versie van de RBK, versie 1.2, online
beschikbaar zijn.
CEMENT 4 2022 ?35
1 Little Island is een uit beton geconstrueerd stadspark dat als een mangrovebos boven de Hudson 'groeit', foto: Timothy Schenck
CONCRETE
JUNGLE 2.0
Little Island, New York
36? CEMENT 4 20 22
beton in beeld
door ir. Kirsten Hannema
STADSJUNGLE
'Concrete jungle where dreams
are made of', zo beschrijft
Alicia Keys in haar wereldhit
Empire State of Mind haar
thuisstad New York. Het
door Studio Heatherwick,
Arup en MNLA ontworpen
Little Island breekt met het
idee van de betonnen jungle
van wegen en gebouwen:
het is een uit beton gecon-
strueerd stadspark dat als
een mangrovebos boven
de Hudson 'groeit'. Het is
opgebouwd uit 132 prefab
betonnen 'tulpen', waarvan
de stelen in hoogte variëren.
Samen vormen ze een glooi-
end landschap van bijna
10.000 m², waarin 400 plan-
tensoorten leven en een
openluchttheater is gemaakt.
CEMENT 4 2022 ?37
beton in beeld
2 Little Island is een rechthoekig eiland op palen dat via twee loopbruggen met de stad is verbonden, foto: Timothy Schenck
PROJECTGEGEVENS
project
Little Island,
New York, VS architect
Heatherwick Studio, London, VK
landschapsontwer MNLA
constructeur
Arup, New York prefab-
betonproducent
(PCI-gecertificeerd) The Fort Miller Co., Greenwich
hoofdaannemer Hunter Roberts
Construction, New York projectkosten
219 miljoen euro
projectoppervlak ca 10.000 m²start bouw 2013
oplevering 2021
In 2013 kreeg Studio Heatherwick opdracht om een paviljoen
te maken op een vernieuwd deel van de Hudson River Park
promenade. Geïnspireerd door de achtergebleven houten palen
van de oude ? in 1991 afgebroken ? Pier 54, waaromheen zich een
rijkdom aan onderwaterleven heeft ontwikkeld, kregen ze het idee
voor een 'natuurpier'. Ze tekenden een rechthoekig eiland op
palen dat via twee loopbruggen met de stad is verbonden. De
prefab-betonnen draagconstructie, gebaseerd op de vorm van
tulpen, is ontworpen als onderdeel van de natuurbeleving. Het
ontwerpteam koos voor prefab beton vanwege de bestendigheid
tegen het zoute water, om het werk boven het water tot een
minimum te beperken en vanwege de economische haalbaarheid.
2
38? CEMENT 4 20 22
beton in beeld
3 Opbouw van een van de potten, bron: Heatherwick Studio
4 Een pot is opgebouwd uit vijf 'bloembladen' plus een kolomhoofd, als overgang naar de prefab-betonnen kolom en funderingspaal,
foto: China News Service / Getty Images
PARK OP POTTEN
In de eerste tekening stelde
de architect het park voor als
een opbollend groen tapijt.
De vraag rees of en hoe je
zo'n constructie naadloos
krijgt, en waar de laag met
aarde zou komen. Om die
kwesties te ondervangen is
het ontwerp uitgewerkt tot
afzonderlijke elementen, met
abstracte verbindingen; een
park van 'potten'. Om de
potten geschikt te maken
voor variabele belastingen en
glooiingen, keek het ingeni-
eursteam naar het mathema-
tische mozaïekpatroon Cairo
Pentagon. Met de verborgen herhaling in dit patroon
konden met dezelfde mal
meerdere elementen worden
geproduceerd. Zo zijn in
totaal 132 unieke potten
gemaakt, met 39 verschil-
lende typen mallen. Een pot
(circa 4,6 m hoog, met een
diameter van
Reacties