themaRuime parking op krappe locatie8201440themaRuime parkingop krappelocatie1Grote variatie aan schoonbeton TT-platen voor parkeergarage EmmenRuime parking op krappe locatie 82014 41bibliotheek Media Marktniveau -1 (zuid)niveau -1 (noord)Westerstraatniveau -2 (zuid)niveau -2 (noord)LindenhofwinkelgebouwlangsdoorsnedeHet centrumgebied van Emmen ondergaat een gigantischemetamorfose. Gemeente Emmen en provincie Drenthe willenmet de Centrumvernieuwing Emmen (CvE) 2012-2020 eenmooi, uitnodigend en goed bereikbaar centrum realiseren. Alsonderdeel van het deelproject Centrum-Noord is een nieuwe,ondergrondse parkeergarage (ca. 15 000 m2) gebouwd metdaarboven commerci?le ruimten (ca. 12 000 m2) (fig. 2). Deparking (Westerstraat) en winkels (o.a. Media Markt) zijninmiddels in gebruik genomen.Krappe bouwlocatieParkeergarage Westerstraat ligt op de hoek Noorderplein/Westerstraat, langs de doorgaande Hondsrugweg. Op dezekrappe bouwlocatie moest de garage tevens aansluiten op debestaande bebouwing, in dit geval de bibliotheek en apparte-mentencomplex De Lindenhof (fig. 3). Vanwege de aanwezig-heid van deze woontoren is de parkeergarage als een stompehoefijzervorm ontworpen (fig. 5). Ter hoogte van de woon-toren is de parkeergarage tot een smal tussenstuk gereduceerd.De twee hoofdcompartimenten zijn op het Noorderplein en deMedia Markt, respectievelijk op de Westerstraat en de nieuwewinkels geori?nteerd.Complexe constructieDe parkeergarage is opgebouwd uit TT-liggers (voor tussen-vloer en dekvloer) in combinatie met prefab balken en kolom-men (fig. 6). De onderste vloer is een gestorte vloer en dewanden zijn uitgevoerd als diepwanden (foto 7). Na hetaanbrengen van de diepwanden is de bouwput ontgraven en iseen fundering op staal aangelegd. De fundering bestaat deelsuit verzwaarde stroken (600/1000/1200 mm) en poeren(800 mm). De betonvloer heeft een dikte van 250/300 mm.Omdat de commerci?le ruimten deels op het dak van deparkeergarage rusten, moesten de belastingen van deze ruimtenvia de verdiepingen van de garage worden afgevoerd. Daaromzijn doorgaande kolommen toegepast die dwars door deTT-platen werden gevoerd en waarvoor sparingen in de platenzijn aangebracht (foto 4).Extra zware uitvoeringVoor de parking moest met hogere belastingen worden gere-kend dan gebruikelijk. Doordat de dakvloer van de garage ookfungeert als beganegrondvloer van de bovenliggende winkels,moesten de TT-platen aan hogere belastingseisen voldoen danwanneer zij enkel als parkeerdek zouden dienen (normaal2 kN/m2). De belasting op het dek was in dit geval 5 kN/m2variabel +3,8 kN/m2permanent; dat is de grens voor TT-platenmet deze hoogte, bij een lengte van 15,5 m en een werkendebreedte van 2,7 m.StempelingDe diepwanden werden gedurende de bouw van de garage metgroutankers verankerd. Aangezien de ankers tijdens het bouw-proces spanningsloos moesten worden gemaakt, kreeg deTT-vloer op niveau -1 een stempelfunctie. De verwachte stem-peldruk bedroeg circa 200 kN/m (volgens opgave hoofdcon-structeur). Om tijdens de bouw van de -1-vloer de stabiliteitvan de prefab-betonconstructie te garanderen, zijn tijdelijkeschoren toegepast.In het centrum van Emmen is midden tussen debestaande bebouwing een tweelaagse, openbareparkeergarage voor 460 voertuigen gerealiseerd.De ondergrondse parking is gebouwd met 385TT-platen in 160 varianten. De grote diversiteit aanprefab-betonelementen en de hoge esthetischeeisen (CUR-Aanbeveling 100, klasse B1) zijn uniekvoor de bouw van parkeergarages.Jasper Doornbos, Erny RiemersHaitsma Betonir. Aida JusufagicGemeente Emmen1 Parkeergarage Westerstaat Emmen is vanwege de grote diversiteit aan prefab-betonelementen en de hoge esthetische eisen een uniek project2 Langsdoorsnede van de parkeergaragebron figuur 2, 3 en 5: De Nijl Architecten2themaRuime parking op krappe locatie8201442Noorderplein Media MarktwinkelgebouwWesterstraatMarktpleinHondsrugwegbestaand woongebouwWesterstraat`De Lindenhof'bibliotheek met uitbreidingaan NoorderpleinVan elke variant is een aparte productietekening met bijbeho-rende detaillering gemaakt om risico's op passingsproblemen teminimaliseren. Voor de productie van de elementen is eenstandaard doorsnede toegepast die met kopschotten op degewenste configuratie en maatvoering werd gesteld.Omdat de geproduceerde elementen onderdeel zijn van degehele constructie, is ervoor gekozen om de desbetreffendeonderdelen in categorie 3 uit te werken. Dit houdt in datNadat een deel van de tussenvloeren en dakelementen wasgeplaatst, konden de TT-platen van een druklaag worden voor-zien om de trek van de groutankers over te nemen. Om tezorgen dat de stempelfunctie van de diepwanden geleidelijk opde vloeren werd overgebracht, is een ringbalk tegen de diep-wanden bevestigd. Deze ringbalk was niet in de DO-fase voor-zien, maar hiertoe is in samenspraak met alle partijen alsnogbesloten. Deze prefab-betonringbalk fungeert als opleggingvoor de TT-liggers (foto 8). Tussen de ringbalk en de kop vande TT-liggers is de opening volgezet met grout, waardoor eenhomogene vloer-wandconstructie ontstond die de ankerkrachtvan de groutankers kon overnemen (fig. 9). Na het aflaten vande groutankers namen de vloer en het dak de stempelfunctieover, zodat de diepwanden zich niet meer konden verplaatsen.Variatie aan TT-platenDe grootste uitdaging was de royale diversiteit aan typenTT-platen. Vanwege de hoefijzervormige hoofdvorm van deparkeergarage was optimalisatie van deze platen (recht en vastelengten) niet mogelijk. De 385 TT-platen bestonden dan ookuit 160 varianten, uiteenlopend in plaatlengte (3,75 m tot15,55 m) en positie van ingestorte voorzieningen ten behoevevan de installateur (645 stuks) en de sparingen voor het kabel-en leidingwerk (1540 stuks). Verschillende typen waren boven-dien noodzakelijk om dichte aansluitingen te maken met deaangrenzende bebouwing van het appartementencomplex ende bibliotheek. Ook was diversiteit nodig om de hellingbanen,de inspringing van de bovenbouw en kolomuitsparingenmogelijk te maken.43Ruime parking op krappe locatie 82014 43in / uitgangniveau begane grondUitgang WesterstraatUitgang NoorderpleinStalling NoordervesteLEDrijbaan markeringLEDrijbaan markeringUitgang WesterstraatUitgang Noorderpleinniveau -1niveau -25 De parkeergarage is ontworpen als een stompe hoefijzervorm6 De garage is opgebouwd uit TT-liggers (voor tussenvloer en dekvloer) incombinatie met prefab balken en kolommen3 Maquette van het project4 Omdat de commerci?le ruimten deels op het dak van de parkeergarage rusten,zijn doorgaande kolommen toegepast, die dwars door TT-platen werdengevoerdDe ronde vorm van appartementencomplex De Lindenhofzorgde voor een interessante uitdaging. De bovengrondseronding komt namelijk terug in de onderbouw en vereiste eenvari?rende lengte van TT-liggers. Omdat voorgespannenliggers van uiteenlopende lengte verschillend kunnen vervor-men, werd besloten een aantal TT-liggers niet voor te spannen,maar uit te voeren als traditioneel gewapende platen en in eenvoorgetoogde mal te storten (fig. 10).Aangezien voorgespannen en traditioneel gewapende betonnenelementen verschillend kruip- en krimpgedrag kunnen verto-nen, is ontwerptechnisch extra aandacht besteed aan de over-gangen van beide elementen. De tijdsafhankelijke vervormin-gen zijn met behulp van plaatberekeningen gesimuleerd, doorde belasting van de voorgespannen plaat (als gevolg van tijdsaf-hankelijke vervormingen) tegengesteld te nemen aan de belas-ting van de gewapende platen. Er ontstaan dwarsmomentendoordat de belasting op de TT-platen ? als gevolg van de voor-spanning ? omhoog is gericht en de belasting op de traditioneelenkel op elementniveau de vorm en wapening zijn bepaald. Ineerste instantie zijn de berekeningen uitgevoerd op basis vande verouderde TGB NEN 6702/NEN 6720. In een laterstadium zijn deze gecontroleerd op de vigerende Eurocodesals gevolg van het Bouwbesluit 2012. Verschillen tussen deoude NEN-norm en Eurocodes zijn bijvoorbeeld hogeredekkingen, grotere dekking op wapening en dwarskrachtbere-keningen.VervormingAan de hand van de constructieve uitgangspunten zijn debelastingen op de balken, kolommen en TT-platen nauwkeurigbeschouwd. Aangezien de TT-platen in de loop der tijd nogenigszins opbollen als gevolg van kruip, krimp en relaxatie ende aangebrachte voorspanning, is in het ontwerp gecontroleerdof deze excentrische normale drukkracht gevolgen heeft voorde gebruikstoestand van de liggers. De excentrische druk bleekechter te verwaarlozen, zodat geen correctie nodig was.65themaRuime parking op krappe locatie8201444uitvlaklaagdruklaag 70 mmElengte TT-plaat 40029570125550205502502801003802020200 4006005 295 80oplegrubber Menhir T3100100 x 150 t = 20 mm3007 De onderste vloer is een gestorte vloer en de wanden zijnuitgevoerd als diepwandenfoto: De Nijl Architecten8 Een prefab-betonringbalk fungeert als oplegging voor deTT-liggers9 Tussen de ringbalk en de kop van de TT-liggers is deopening volgezet met grout, waardoor een homogenevloer-wandconstructie ontstaat die de ankerkracht vande groutankers kan overnemende opslag en het transport. Na de montage van de elementenzijn incidenteel handmatige correcties aan het beton uitgevoerdmet een gepigmenteerde nabehandelingsmortel. Die correctieszijn nauwelijks zichtbaar en de opdrachtgever is tevreden overde esthetische kwaliteit.Kort tijdbestekGemeente Emmen eiste dat de bouw van de parking effici?nten binnen een kort tijdsbestek zou verlopen. Daarom werd al inde werkvoorbereidingsfase een montageplan gemaakt, waarinstond wanneer welk type TT-plaat op de bouwplaats moestarriveren. De grote variatie aan typen TT-platen maakte deplanning extra gecompliceerd, aangezien er op de krappebouwlocatie toch al weinig ruimte was voor aanvoer enmontage.Ook is er een logistiek plan opgesteld om te garanderen dat deproductie constant, met slechts enkele dagen verschil, de afroe-pen voorbleef. Door dagelijks en nauwkeurig af te stemmenmet het montagebedrijf, de productie en de transporteur, zijnalle prefab elementen tijdig geleverd. Dit tot grote tevredenheidvan de opdrachtgever. Een groot aantal platen werd al enkeledagen na productie op de bouwlocatie geleverd. De enginee-ring en de doorlooptijd in montage en productie bedroegen intotaal slechts 26 weken. De gehele operatie is met grote precisiesuccesvol uitgevoerd.gewapende liggers omlaag. De dwarsmomenten die danontstaan, zijn door middel van wapening in de druklaagafgewapend.Hoge esthetische eisenNaast de engineering en logistieke planning, was ook het hogeafwerkniveau van de betonconstructie een grote uitdaging. Deopdrachtgever vereiste schoonbeton type CUR-Aanbeveling100 B1. Er zijn internationaal geen andere projecten bekendwaarin TT-vloerplaten conform deze hoge eis zijn toegepast.Om te voldoen aan de hoge esthetische eisen zijn extra inspan-ningen geleverd tijdens de productie van de platen. Er is reke-ning gehouden met de soort en hoeveelheid bekistingsolie, desamenstelling van het betonmengsel, het type afstandhouders,789Ruime parking op krappe locatie 82014 45269426944280418037552694269454055405TTG01TTG04TTG05TTG-05ATTG06TTG06ATTG06BTTG02TTG03TTG02ATTG03A541454145387539281077800538710 Een aantal TT-liggers is vanwege de ronde vorm van het naastliggendeappartementencomplex uitgevoerd als traditioneel gewapende platenen in een voorgetoogde mal gestort11 De ligging tussen drukke verkeerswegen en gebouwen zorgde voor eenkrappe bouwlocatieTot slotParkeergarage Westerstraat illustreert hoe een veelheid aanfactoren (afwijkende vorm, complexe constructie, hoge estheti-sche eisen, krappe bouwlocatie en kort tijdsbestek) in bijzon-dere oplossingen met prefab elementen kan resulteren. Zowelqua engineering, productie als montage. Niets kan automobilis-ten nog remmen om te parkeren in Emmen. PROJECTGEGEVENSproject Parkeergarage Westerstaat Emmenopdrachtgever Gemeente Emmenarchitect De Nijl Architectenconstructeur fase 1 IngenieursGroep Emmenconstructeur fase 2 ABTaannemer Strukton Civiel Projectenleverancier prefab beton Haitsma Beton1011