Evenwichtskunst op Schiphol620142In Nederland is er nauwelijks een betere locatievoor een `landmark' te bedenken dan Schiphol.Hilton zet de toon met een indrukwekkend nieuwhotel. Op 8 april 2013 was de feestelijke start vande bouwactiviteiten van het hotel, precies ??n jaar1Nieuwe Hilton hotel samenspel van instabiele betonwandenEvenwichtskunstop Schiphollater werd het hoogste punt gevierd. De uitvoeringvan de ruwbouw in grofweg ??n jaar is een bijzon-dere prestatie. Niet alleen door de lastige locatie,maar vooral vanwege de complexiteit van dedraagconstructie.Evenwichtskunst op Schiphol 62014 3Het oude Hilton hotel, oorspronkelijk uit 1973 en diversemalen verbouwd en uitgebreid, voldeed niet meer aan dewensen van de huidige tijd. De wens bestond de capaciteit vande vergader- en meetingfaciliteit te vergroten, daarom isbesloten een nieuw hotel te bouwen. In verschillende haal-baarheidsstudies zijn varianten afgewogen, waaronder ookvarianten op de locatie van het huidige hotel. Uiteindelijk isgekozen voor nieuwbouw net v??r het bestaande hotel. Hetbestaande hotel blijft operationeel tijdens de bouw en zalworden gesloopt na het gereedkomen van de nieuwbouw.ProjectbeschrijvingHet hotel ligt naast het WTC Schiphol Airport en wordtomsloten door de verhoogde voorrijweg (zuidwestzijde) ende Schiphol Boulevard (noordwestzijde) (foto 2). Het totaleprogramma voor de nieuwbouw omvat ruim 40 000 m2met onder meer 433 kamers, 23 vergaderkamers en eenballroom voor 600 personen. Het ontwerp bestaat uit eenkubusvormige hoogbouw (carr? met elf bouwlagen) en eenlaagbouw (drie bouwlagen). Karakteristiek voor het ontwerpzijn de afgeronde hoeken, de ruitvormige raampartijen en dediagonale lijnen in de gevel die iets weg heeft van een slan-genhuid (fig. 3). Opvallend is ook de insnoering in hetvolume van de hoogbouw.In de hoogbouw (het beddenhuis) bevinden zich de 433kamers van het hotel, deels aan de buitengevel en deels aaneen 35 m hoog groot atrium aan de binnenzijde (fig. 4).Dankzij dit atrium bestaat de hoogbouw uit vier vleugels.Daglicht komt dit atrium binnen via een spectaculair glasdakmet een overspanning van bijna 40 m en een venster in denoordgevel. Dit venster bevindt zich op de 3e t.m. 8e verdie-ping, waardoor op deze lagen geen kamers zijn gesitueerd. Inplaats daarvan loopt hier een atriumbrug voor het vensterlangs.Op de onderste twee lagen bevinden zich algemene functiesals vergaderzalen, de spa, het fitnesscentrum en het front-office. In de laagbouw bevinden zich de overige algemenefuncties als het restaurant, de bar, de ballroom, diversemeetingfaciliteiten en ondersteunende functies. Onder delaagbouw en het voorplein bevindt zich een eenlaagseparkeergarage.Het hotel is bereikbaar vanaf zowel het maaiveld als de eersteverdieping, via een inpandige promenade die het hotel met determinal verbindt, ook wel traverse geheten (foto 2). Debestaande traverse die voor het WTC langsloopt, wordthiertoe verlengd. Deze weg kruist de bevoorradingsstraat diezich tussen het WTC en het Hilton bevindt. Met verdiepings-hoge vakwerkspanten, uitgevoerd in hetzelfde ruitpatroon alsde gevel, wordt deze straat overbrugd.Twee parallelle bouwstromenDe keuze het nieuwe hotel v??r het bestaande hotel tebouwen, heeft als voordeel dat het hotel niet hoeft te sluitenof te verhuizen tijdens de bouwactiviteiten. Nadeel is uiter-aard het risico op overlast. Het nieuwe hotel komt zelfs z?dicht op het bestaande te staan, dat hiervan een noodtrappen-huis moest worden aangepast om voldoende ruimte te bieden.Het spreekt voor zich dat er een sterke wens bestaat de over-23ir. Gert-Jan Rozemeijer RCABTSchiphol Plaza SheratontraverseWTCSchiphol BoulevardHilton hotelCeintuurbaan Evert van deBeekstraat1 Het nieuwe Hilton Amsterdam Airport Hotel in aanbouwfoto: Ballast Nedam2 Het hotel ligt naast het WTC en wordt omsloten door de verhoogde voorrijwegen de Schiphol Boulevard3 Karakteristiek voor het ontwerp zijn de ruitvormige raampartijen en de diagonalelijnen in de gevel die iets weg heeft van een slangenhuid; opvallend is ook deinsnoering in het volume van de hoogbouwEvenwichtskunst op Schiphol620144Wanden op ??n kolomHet beddenhuis kent in de basis een klassieke opbouw: perstramien een kamerscheidende wand onderbroken door eengang. Om de begane grond en 1e verdieping een meer openkarakter te geven passend bij haar functies, zijn deze kamer-scheidende wanden niet tot op de fundering doorgezet. Omde wanden op te vangen, zijn op de onderste twee bouwlagenstalen kolommen (?500 mm) toegepast, twee per wand(fig. 5).De insnoering van het beddenhuis loopt vanaf de beganegrond schuin omhoog naar het dak van de laagbouw. Zij heefteen diepte van circa 5 m en loopt aan de west- en noordgevelonder de buitenste betonwanden door. Hierdoor is het nietmogelijk deze wanden met twee kolommen op te vangen.Daarom is ervoor gekozen deze kolom weg te laten en denegen verdiepingen hoge betonwanden op slechts ??n kolomte plaatsen. Hierdoor zijn de wanden op zichzelf niet stabielmaar hebben de neiging naar buiten toe te vallen. In totaalgeldt dit voor een derde van alle kamerscheidende beton-wanden (16 van de in totaal 48, fig. 7).Voor zeven van de zestien wanden op ??n kolom bevindt zichdirect aan de andere kant van de gang een betonwand die alstegenhanger dient (fig. 6). Samen vormen deze wanden eenevenwichtssysteem: de wanden houden elkaar overeind en dekolom aan de atriumzijde wordt nauwelijks belast. Het even-wicht wordt alleen verstoord door eventuele verschilbelastin-gen (belast-onbelast).De overige negen wanden die op slechts ??n kolom rusten,hebben niet een directe tegenhanger in de vorm van eenbetonwand. Deze wanden moeten hun evenwicht via devloeren ontlenen aan delen veel verder in de constructie. Ditbetekent dat er veel horizontale stabiliteitskrachten door hetconstructiesysteem gaan `zwerven' om het totale systeemstabiliteit te geven. Per saldo zal de totale betonconstructienaar de noordwestpunt willen kantelen. Alle betonwanden enkernen in het beddenhuis worden via de vloeren gemobili-seerd om dit kantelen te neutraliseren.NoordgevelOok in de noordgevel worden horizontale krachten gegene-reerd als gevolg van excentrische verticale belasting. Zoalsgezegd bevinden zich aan deze zijde op de 3e t.m. de 8everdieping geen kamers. Op de 9e t.m. de 11e verdieping zijndie er wel. Deze ruimten `zweven' dus op ruim 30 m bovenhet atriumniveau. De twaalf kamers worden ondersteunddoor slechts drie kolommen die worden gefundeerd tot in dekelder. Op deze kolommen staat een vakwerkspant datuitkraagt naar de gevel en naar de atriumzijde (fig. 8). Ookhier moeten horizontale krachten worden opgenomen om deconstructie tegen omvallen te beschermen. En ook dezelast tijdens de bouw tot een minimum te beperken. Daaromwas het ook belangrijk de ruwbouwtijd te beperken, wat ookfinancieel aantrekkelijk was.Om de ruwbouwtijd zo kort mogelijk te houden, is beslotentot twee parallelle bouwstromen. Dit is door het ontwerpteamals randvoorwaarde aangehouden in de verdere uitwerkingvan het ontwerp. De parkeergarage is onder meer om diereden niet onder het beddenhuis gesitueerd, maar onder delaagbouw en onder het plein erv??r. De ontsluiting van degarage naar het hotel bevindt zich aan de noordvleugel vanhet beddenhuis. Dit betekent dat de overige drie vleugels vanhet carr? qua bouwstroom kunnen worden losgekoppeld vande kelder.Hierdoor was het mogelijk drie van de vier vleugels van hetcarr? snel op te trekken, nog voordat de garage gereed was.Aanvankelijk bleef hierdoor de bouwstroom van de vierdevleugel achter omdat deze wel boven de kelder wordtgebouwd. Die achterstand is ingehaald omdat zich op verdie-ping 3 t.m. 8 geen kamers bevinden aan de noordgevel, maaruitsluitend stalen atriumbruggen.44 Het hotel heeft een 35 m hoog groot atrium aan de binnenzijdeEvenwichtskunst op Schiphol 62014 5ook weer zouden moeten worden verwijderd.Om op staal te kunnen funderen, is het enerzijds noodzakelijkde optredende druk op de fundering te beperken en ander-zijds de optredende vervormingen in de tijdelijke ondersteu-ning te beheersen. Grootste onzekere factor hierin is deoptredende zetting van de ondergrond. De elastische verkor-ting van de stempels zelf is prima te berekenen, maar lastigeris het de respons van de ondergrond goed in te kunnen schat-ten. Om meer grip te krijgen op de mogelijke optredendevervormingen en om de grond alvast voor te belasten, is deondergrond direct bij aanvang van de uitvoeringswerkzaam-heden met 2,0 m opgehoogd met vrijkomende grond uit deontgraving van de kelder. Hiermee werd niet alleen bereiktdat de ondergrond een deel van de vervormingen al konondergaan, ook verschafte het meer inzicht in het werkelijkekrachten worden via de vloeren weggeleid naar de stabilise-rende elementen verderop in de constructie.Stabiliteit tijdens de uitvoeringDuidelijk is dat het constructief ontwerp een samenspel is van`omvallende' betonwanden. Deze wanden vormen samen metandere betonwanden een evenwichtssysteem, bij elkaargehouden door de vloeren. Dit systeem functioneert pas alsalle wanden en alle koppelingen zijn uitgevoerd en voldoendesterkte hebben ontwikkeld om de benodigde krachten doorte geven.Dit houdt in dat tijdens de bouw een aantal voorzieningenzijn getroffen om de constructie tijdelijk te stabiliseren.Vooral de wanden die op slechts ??n kolom rusten, haddeneen onderstempeling nodig.De wanden op de noordoost- en de noordwesthoek van hetbeddenhuis bevinden zich boven de kelder van de aangren-zende laagbouw. In het ontwerp is rekening gehouden mettijdelijke stempellasten uit de bovenbouw op de keldervloer.Hiervoor zijn onder andere extra palen in de funderingopgenomen.De westgevel kraagt uit boven de traversetrap en het maai-veld. De te treffen tijdelijke maatregelen zijn in het ontwerpindicatief aangegeven, zodat de aannemer dit verder konuitwerken. Deze heeft ervoor gekozen de tijdelijke stempelingop staal te funderen. Het is daardoor niet nodig extra palen teslaan die na realisatie van de betonwanden aan de westgevel?500 ?500d = 250 mm d = 250 mminsnoeringd = 250 mm d = 250 mmganggang5 6785 Op de onderste twee bouwlagen zijn onder de wanden stalen kolommentoegepast6 Voor zeven van de zestien wanden op ??n kolom bevindt zich direct aande andere kant van de gang een betonwand die als tegenhanger dient7 Een derde van de kamerscheidende wanden is op zichzelf niet stabiel8 De kamers op de 9e t.m. de 11e verdieping aan de noordgevel wordenondersteund door een vakwerkspantwanden op ??n kolom stabiliserende wand op zelfde stramienstabiliserende horizontalekracht in dakvloerstabiliserende horizontalekracht in vloer 9e verd.gewicht atriumbruggentotale verticale reactiegewichtvensternoordgevelEvenwichtskunst op Schiphol620146wijze slechts ??n bouwlaag. Na het lossen van de onderstem-peling werd het eigen gewicht van deze eerste bouwlaag doorde uitkragende wand gedragen. Vervolgens werden de stem-pels weer aangedraaid om het stortgewicht van de tweedebouwlaag (wanden 3e verdieping + vloer 4e verdieping) op tevangen (fig. 10).Deze aanpassing was van invloed op de wijze waarop de hori-zontale stabiliteitskrachten door het betonskelet worden afge-voerd. Om de juiste krachten voor de vloerschijven en stabili-teitselementen te bepalen, is daarom de gewichts- en stabili-teitsberekening opnieuw doorgerekend.Tot slotMedio 2015 opent het nieuwe Hilton Amsterdam AirportHotel zijn deuren. In krap twee?neenhalf jaar tijd is er vlakv??r het bestaande hotel een nieuw icoon gebouwd. Hetbeperken van de benodigde ruwbouwtijd heeft naast eenkostenbesparing en het verminderen van overlast, ook geleidtot meer afbouwtijd. Dit is iets dat bij een vijfsterrenhotel zeerwelkom is.Het nieuwe Hilton hotel laat zien dat het ondanks een lastigelocatie en een complexe draagstructuur mogelijk is snel eneffici?nt te bouwen. Voorwaarde is wel dat in het ontwerp alwordt nagedacht over de maakbaarheid en dat dit samen metde uitvoerende partijen verder kan worden geoptimaliseerd. PROJECTGEGEVENSproject Hilton Amsterdam Airport Hotelopdrachtgever Schiphol Hotel Property Company (onderdeelSchiphol Real Estate)architect Mecanoo architectenconstructeur ABTadviseur installaties Deernsadviseur bouwfysica DGMRaannemer Ballast Nedamoplevering medio 2015zettingsgedrag van de ondergrond. Dit inzicht werd verkregendoor de optredende zakkingen te monitoren. Dit was geenoverbodige exercitie. De berekeningen bleken zeer conserva-tief in vergelijking met de metingen: het werkelijke zettings-gedrag was een fractie van de berekende zettingen. Dit inzichtis gebruikt in de definitieve vaststelling van de toe te passenzeeg van de uitkragende wanden.Om de funderingsdruk te beperken, is besloten extra trekban-den toe te passen in de uitkragende wanden. In het ontwerp isuitgegaan van een trekband in de vloer van de 6e verdieping(fig. 9). Na uitharding van deze onderdelen, zouden de stem-pels kunnen worden verwijderd. Vervolgens zou op de gerea-liseerde uitkraging verder kunnen worden gebouwd. Omdathierbij vier bouwlagen tijdelijk moesten worden ondersteund,zou de funderingsdruk te hoog oplopen om op staal tekunnen funderen. Daarom is besloten ook in de vloer van de3e en 4e verdieping extra trekbanden aan te brengen. Na hetstorten en uitharden van de eerste volledige bouwlaag (vloer+ wanden 2e verdieping en vloer 3e verdieping) zijn de stem-pels gelost. De maximale funderingsdruk bedroeg op dezetrekbandlossen na6e verd.stempel2e2e 2e 2e3e 3e 3e4e 4e3e4e5e6estempelextratrekbandextratrekbanddoorbuigingop uitkraginglossenenweeraandraaienlossenna vloer4everd.910a 10b 10c9 Om de funderingsdruk als gevolg van tijdelijke onderstempeling tebeperken, is in het ontwerp uitgegaan van een trekband in de vloervan de 6e verdieping10 Fasering onderstempeling