World Trade CenterAmsterdam (II)ir.J.R. van Alphen,Aannemerscombinatie AWA, bestaande uitHollandsche Beton Maatschappijen Bataafse Aanneming MaatschappijIn het vorige nummer van Cement werd heteerste deel van dit artikel gepubliceerd.Naast een redactionele inleiding over hetprojectmanagement en de totstandkomingvan het architectonisch ontwerp, werd ineen bijdrage van ir. H.A. van Dijk en .ir.D.G.Mans het constructieve conceptbesproken.In dit tweede deel komt de uitvoering aan deorde. Als eerste het schema van de uitvoe-ring van het totale project (door ir.J.R. vanAlphen) en tot slot het ontwerp en de uitvoe-ring van de vloeren (ing.A.A.Smid). Red.1Ruwbouw van de torens 2en3 met elk 17verdiepingen. De cyclustijd voor zowelkernen als vloeren bedraagt 10 dagen. Intotaal zal 43 000 m3beton worden verwerktvoor een bruto gebouwinhoud van350 000 m3Gement XXXV (1983) nr. 9C. UitvoeringBeschrijving van de voortgangHet WTC is qua uitvoering een compactbouwwerk (foto 1). Om de voortgang vlot telaten verlopen zijn goede transportmoge-lijkheden vereist. Via een 6 m brederondweg kunnen materieel en materialenaan alle zijden worden aangevoerd (fig. 2).Zes torenkranen, veelal maximaal ingezet,en andere transportmiddelen zorgen voorverder transport, zowel horizontaal als ver-ticaal. In de bouw zelf vindt voortdurend tus-senopslag plaats. Langs de buitenzijde vande rondweg zijn tijdelijke kantoren, kantinesen magazijnen gesitueerd, evenals opslag-en werkplaatsen.Met behulp van gedetailleerde planningen,voortdurend aangepast aan weers-en ande-re omstandigheden, worden de werkzaam-heden geregeld en op elkaar afgestemd. Hetingewikkelde transportgebeuren vormtdaar een integrerend onderdeel van.De bouw geschiedt trapsgewijs van dewestzijde naar de oostzijde, van het begin-punt af tegelijk in zowel horizontale als ver-ticale richting.Het begin van de uitvoering bestond in hetslaan van een blijvende damwand die metgroutankers werd verankerd. Binnen dedamwand is een bouwput gegraven tot6,50 m onder maaiveld. Daarin zijn prefab-betonpalen geheid, is een drainagepakketaangelegd en zijn op de palen poeren en eenbalkenrooster gemaakt. Tussen de balken iseen zandaanvulling aangebrachten een be-strating ten behoeve van de onderste par-keervloer. Vervolgens zijn de kolommen, detweede parkeervloer en de begane grond-vloer gemaakt.Tijdens de uitvoering van de kelders werdende kernen van de hoogbouwtorens reedsopgetrokken, te beginnen met de kern aande westzijde. Daarna, zo gauw de voortgangdat toeliet, de kernen van de middelste tweetorens en tenslotte de laatste aan de oostzij-de. Met de vlo?ren rondom de kernen werdbegonnen, nadat het kelderdek ver genoeggevorderd was.Op dit moment is het hoogste punt bereiktmet ??n van de middelste, hoge kernen.Kern en vloeren van de laatste toren wordenmet de bekisting van de eerste toren ge-maakt. De laatste toren is nu ook nagenoeggereed (fig. 3). Nadat de torens ver genoeg5582Plattegrond van het WTC met indeling vanhet bouwterrein en reikwijdte van debouwkranen3Hoofdplanningboven de grond uitstaken, is met de laag-bouw begonnen.Totaal wordt 43 000 m3beton, 3500 ton be-tonstaal, 100 ton voorspanstaal en 500 tonconstructiestaai verwerkt en 190 000 m2be-tonoppervlak bekist. De ruwe en fijne af-bouw volgt direct op de betonbouw.De 42 000 m2metende vliesgevel volgt in eenzo laat mogelijk stadium van continu?teittussen ruwe en fijne afbouw om beschadi-ging door morsspecie tijdens het betonstor-ten te voorkomen. De uitvoering neemt 660werkdagen in beslag, dat is jaar. De op-levering wordt in het voorjaar van 1985 tege-moet gezien.Bekisting en cyclustijdenDe kolombekisting is van staal, bestaandeuit twee hoekhelften, die tegen een op maatgeplaatste kolomvoetkrans worden gesteld.Het te lood zetten geschiedt met draaischo-ren en een verbeterd schietlood. De laatstekan worden geplaatst in een aan de kolom-kist bevestigde houder (fig. 4).De kelder- en laagbouwvloeren zijn ge-maakt met een bekisting van ondersteu-ningsstellen en tafelbladen (fig. 5). Bij dekeuze van dit systeem heeft in het bijzonderde geschiktheid voor horizontaal transportvan het ene naar het andere stortdeel een rolgespeeld. De smalle ondersteuningsstellenworden op speciale hefwagens vervoerd, debladen in stapels met vorkheftrucks.De kernen worden met klimbekisting ge-maakt, met steigers aan buiten- en vlondersaan binnenzijde (fig. 6). De normcyclustijdvan de kernen bedraag 9 werkbare dagen,waarbij het storten in twee fasen wordt afge-wikkeld.De hoogbouwvloeren worden bekist met ta-fels, in principe twee per stramien aan elkegevelzijde (fig. 7). De vloeren zijn vlak, zon-der kolomplaten, dank zij voorspanning. Desimpele betonvorm vereenvoudigt de tafelsen het bekisten.De vloeren worden in de eerste fase gespan-nen nadat een betondruksterkte van mini-Cement XXXV (1983) nr. 9 559maal 16,7 ?/mm2is verkregen. Daarna kanworden ontkist. De tafels worden direct opde volgende laag ingezet. V??r het stortenvan die volgende laag wordt de vorige vloerin de tweede fase gespannen bij een beton-druksterkte van minimaal 23,1 N/mm2. Bijde voortgang van het vloeren-storten wordtsteeds ??n maal doorgestempeld. Denormcyclustijd van de vloeren bedraagt,evenals bij de kernen, 9 werkbare dagen.De kernen zijn van onder uit de bouwputeerder gestart dan de vloeren, en lopen alsgevolg van gelijke normcyclustijden, in on-geveer gelijkblijvend faseverschil op devloeren voor (fig. 8). De werkelijke cyclustij-den, in werkbare dagen, worden bepaalddoor de normcyclustijden en de afstemver-liezen onder meer in de kraanco?rdinatie enhet inleereffect (fig. 9). In het totaalbeeldvan de voortgangsplanning liggen de cy-clustijden voor kernen en vloeren goed tenopzichte van enerzijds voortgang bouwputen kelders en anderzijds voortgang gevelsCement XXXV (1983) nr. 9en afbouw. In alle bouwfasen is daardooreen continu?teit in de afzonderlijke activitei-ten bereikt.KostenvergelijkingenDe aannemerscombinatie was reeds in eenvroeg stadium in het bouwteam opgeno-men. Bij de evolutie van het ontwerp heeftvoortdurend een uitvoeringstechnischetoetsing plaatsgehad, enerzijds inzichtelijk,anderzijds vanuit budgetbeheersing en ver-gelijkende keuzeramingen.Zo heeft een onderzoek naar de parkeerkel-derconstructie onder andere uitgewezen,dat een tweelaagse parkeerkelder qua kos-ten per parkeerplaats optimaal was. Het pol-dersysteem met stalen damwanden bleekmiljoenen guldens minder investering tevergen dan een waterdichte betonkelder.Diepwand in plaats van damwand zou in ditproject duurder zijn geweest.Er heeft een ge?ntegreerd vergelijkend kos-tenonderzoek plaatsgevonden naar 16 ge-560veltypen, 7 betonvloertypen, lichte en zwarebinnenwanden en verschillende soorten in-stallaties. De vereiste vloertypen varieerdenal naar gelang de soort gevel (op de vloer-rand dragende zware gevels, lichte gevels,niet op de vloer of dicht bij de kolommendragende gevels) en de soort binnenwan-den (licht of zwaar).Bij een directe vergelijking van de vloerty-pen bleken vlakke vloeren het goedkoopst,met een gering verschil gevolgd door vloe-ren met kolomplaten en kolomkoppen.Vloeren met 'platte' balken, ook als het al-leen gevelbalken zijn of 'borstweringsbal-ken', en cassettevloeren zijn veel duurder.De keuzen konden worden gemaakt doorbekendheid met de absolute en de vergelij-kende kostenaspecten. Het overgaan vanbetongevel naar vliesgevel op een bepaaldmoment in de ontwerpfase bijvoorbeeld,overigens op andere dan financi?le gron-den, gebeurde wel met inzicht in de finan-ci?le kanten ervan.9Werkelijke cyclustijden Ook is een kostenstudie gemaakt tussen tra-ditioneel gewapende en voorgespannenvloeren. De voorgespannen vloeren zijn inhet algemeen nog steeds duurder. Wel is ereen tendens dat dit verschil minder wordt.Voor het WTC is gekozen voor 'voorspan-ning met aanhechting' in twee richtingen inde kolomstroken, in combinatie met tradi-tionele wapening in de velden. De doorbui-ging van de vloerrand blijft hierbij binnen demaximaal toegestane 10 mm, wat bij tradi-tionele wapening niet het geval zou zijn.Het resultaat van de activiteiten van hetbouwteam neemt reeds duidelijke vormenaan, al is het WTC nog in volle uitvoering.ing.A.A.Smid,Spanstaal BV, UtrechtD. Ontwerp en uitvoering van de vloerenOntwerpAlle verdiepingsvloeren zijn gewapend vol-gens het kolomstrokensysteem BBR. Hierbijworden de vloeren gedeeltelijk voorgespan-nen. De wapening bestaat uit:een doorgaand ondemet van FeB 500, voor-spankabels in X- en Y-richting aangebrachtin smalle stroken over de kolommen enbovennetten van FeB 500 (fig. 1).Afhankelijk van overspanning en vloerdiktekunnen lichtere of zwaardere voorspanka-bels worden gekozen. Bij het WTC is CONA-single met aanhechting toegepast. De ka-bels bestaan uit enkele strengen, kwaliteitFeP 1860, doorsnede A = 100 mm2. De ge-ribde omhullingsbuis is gemaakt van dun-wandig bandstaai en heefteen diameter van21 /26 mm. Na het spannen worden de holleruimten in de omhullingsbuizen gevuld metinjectiespecie.Voor de berekening is de vloer opgedeeld inkolom- en veldstroken. Voor de breedte vande kolomstroken is VA van de overspanning1Wapeningspatroon met voorspanning in dekolomstrokenCement XXXV (1983) nr. 9 5612Detailopname van voorspankabels enwapening bij een randkolom3Gebruik van supportstoelen voor krommingvan de voorspankabels boven de kolommengenomen. Afhankelijk van de