IUTILITEITSBOUW I I~SC~HAD~__E ~~~~_KWALITEIT IN ONVERWACHTPERSPECTIEFEEN OPMERKELIJK GEVAL VAN SCHADE EN HERSTELingJ.P.C.Wagernaker, Adviesburo voor Bouwkonstrukties Wagemaker, Sint OedenrodeEen uitbreiding van de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) in Heerenveen werdop initiatiefvan de aannemer gebouwd onder kwaliteitsborging. Door eencombinatie van factoren liep de bouwput tijdens de uitvoering vol water en dreefdegereed zijnde nabezinktank op. Dankzij de kwaliteitsborging en de daarbijbehorende registratie van meetgegevens konden de gevolgen van dit opdrijvenworden beoordeeld. Dat leidde tot het besluit om de opgetreden schade terepareren. Een aanzienlijke besparing tegenover het alternatiefvan slopen ennieuwbouw.M. et de uitbreiding van de? RWZI in Heerenveen-Noord, ??n van de twee in~stallaties in Heerenveen, werd een ver-groting van de totale reinigingsca~paciteit beoogd tot circa 75 000 inwo-ner-equivalenten. Daarvoor waren no-dig:een nieuwe nabezinktank, een bio~sorptie-eenheid en een fIjn-rooster metroostergoedpers.Opdrachtgever was de Provincie Fries-land. Het werk werd gegund aan delaagste inschrijver, aannemingsbedrijfZeiderveld BV.Motivatie voor kwaliteitsborgingSteeds meer aannemers zien zich doorontwikkelingen in de markt genood-zaakt over te gaan tot bouwen onderkwaliteitsborging. Dat brengtde nodigeconsequenties met zich mee voor hetbedrijfsbeleid en voor het werk en deverantwoordelijkheden binnen de or-ganisatie. Het is een proces vanjaren datmet vallen en opstaan en veel proberengepaard gaat. Aannemer Zeiderveld hadmet begeleiding van Adviesburo Wage-maker op kwaliteitsgebied inmiddelseen invoeringstraject van twee jaardoorlopen. Heerenveen-Noord was eengoed vervolgproject. Het bestekwas danwel nietgeschreven voor een uitvoeringonder kwaliteitsborging, maar het pastebinnen de idee?n van de aannemer, diede volgende bedrijfsdoelen voor ogenhad:- ervaring opdoen met werken volgenseen kwaliteitssysteem;Cement 1993 nr. 1- .bereiken van kostenbesparing metpreventieve maatregelen;- voorkomen dat mensen kwaliteit alseen papierberg ondervinden.Situatie in HeerenveenDe aannemer had bij het omschrijvenvan een projectgebonden kwaliteitssys-teem te maken met de situatie dat hetbestek geschreven was op basis van degangbare rolverdeling tussen opdracht-gever en aannemer. Aan de verantwoor-ding en aansprakelijkheden wilde deopdrachtgever niet tornen. wel stonddeze toe dat hetproject procedureel on-der kwaliteitsborging werd uitgevoerd.Datleidde er onder meer toe dat tijdensde voorbereiding procedures werdengeschreven voor de onderdelen van hetwerk die speciale aandacht vereisten.Dezewerdenmetde betrokkenuitvoer-der en de opdrachtgever doorgespro-ken.Het systeem verplichtte de aannemertot meten en registreren op basis vanomschreven prestatieverplichtingen.Tussentijds werd gecontroleerd en ge-rapporteerd en werden afwijkingenhersteld. Dit gebeurde zonder het ge-bruikelijke signaleren door de toezicht-houder. Een en ander leidde soms totdiscussies tussen uitvoering en toezichtover problemen en de achterliggendeoorzaken hiervan. Na verloop van tijdwas het duidelijk dat deze problemen temaken hadden met de ogenschijnlijketweeslachtigheid, enerzijds kwaliteits-borging en anderzijds traditioneel toe-zicht.CalamiteitTijdens de bouw deed zich een calami-teit voor. Niet als gevolg van een fouteaanpak van de uitvoering, maar dooreen ongelukkige samenloop van om~standigheden. Op het momentdatde opstaal gefundeerde nabezinktank bijnaklaar Was, stroomde de bouwput totmaaiveldhoogte vol effluent en boe-zemwater. Hierdoor ging de nabezink-tank drijven.Na het afmalen van het water kwam detank niet meer in zijn oorspronkelijkepositie terug. Deze situatie zou vooralvoor het waterzuiveringsproces onaan~vaardbare problemen geven.Behalve een technisch probleem ont-stond ookeen tijdprobleem. Als de tankzou worden gesloopt en opnieuw ge-bouwd, zou de opleveringsdatum nietworden gehaald met alle consequentiesvan dien.Na de calamiteit werd als eerste reactiespontaan ge?mproviseerd en werd hetkwaliteitssysteemvergeten.Al snelwerdduidelijk dat juist dit het moment wasom de procedures aan te houden. Er be-stondweliswaargeen procedurein gevalvan een calamiteit, maar wel was eenprocedureafgesproken indienzichniet-omschreven werkzaamheden zoudenvoordoen. Het bij Zeiderveld bekendelO-stappenplan was een gerichte en re-gistrerende aanpak.Behandeling van de calamiteitOm een goede en verantwoorde oplos-sing te verkrijgen, hebben opdrachtge-27I~UT_~IL_IT_E_I_T_SB_O~UW__~~ ~~ ~~~_I_S_C_HAD__E _1 Schade als gevolg van bewegingwanddelen ten opzichte van elkaar(a) leidde tot het plaatselijk afsprin~envan tegels (b), openstaande voegen (c)en verschillen in loodrechteverplaatsingen (d)ver en aannemer deskund?gen ?nge-schakeld. Aan de voegen ?n de nabe-z?nktank was du?delijk te z?en dat detank met meer ?n de oors,Eronkelijkestand was teruggekeerd (foto's la-d).Door gaten ?nde vloer te boren kon een?ndrukwordenverkregenvan de funde-r?ngsgrondslag.U?thet onderzoekbleekdat de tankbodem gedeeltelijk rustte opeenverstoordegrondslagengedeeltelijkvrij lag.Om na te gaan ofde tank nog ?n bewe-g?ng was, zijn de tankwand en -bodem,na een eerste ?nventarisatie van de scha-de, herhaaldel?jk ?ngemeten. H?ermeewerden zowel het gedrag van het betonals dat van de ondergrond vastgelegd.Om evenwel de gevolgen van opdrijvenendaarnaweer zakkenvan de tank goedte kunnen beoordelen, was een vergelij~bng met de oude s?tuat?e noodzakelijk.Toen bleek onverwacht hoe waardevolhet vastleggen van deelresultaten ?s.28Meten = wetenDankzij het werken onder kwal?te?ts-borg?ng had de aannemer ook meetge-gevens van de s?tuat?ev??r de calam?te?tbesch?kbaar, de zogenaamde nulme~ting.Daardoorwas eenanalyse mogelijkvan het opgetreden vervorm?ngsproces(fig. 2). U?t de analyse werd vastgestelddat de tankbodem op een bepaaldeplaatswas 'gescharmerd'. D?twerdafge-le?d u?t het fe?t dat d?rect na het leeg~pompen van de tank een scheur werdgeconstateerd ?n de laag ongewapendbetond?e tervergrotingvanhet gew?chtop de constructieve vloer was aange-bracht (fOto 3).Aangenomenwerd dat deconstructieve vloer zelf alleen maarplaatselijk gescheurd zou zijn. Na hetboren van kernen ter plaatse van descheur bleek deze veronderstell?ngju?stte zijn. En daarmee werd het du?delijkdat de tank kon worden gerepareerd enmet behoefde te worden gesloopt.Het zal du?delijk zijn dat ook het her~stelplan onder kwal?te?tsborg?ng ?s u?t-gevoerd: voor de versch?llende hande~l?ngen waren procedures omschreven.De resultaten werden gereg?streerd.ResultaatDe schadeDankzij de nulmeting aan wand en bo-dem van de tank kon een vergelijbngworden gemaakt metde s?tuatiev??r decalam?te?t. De u?te?ndelijke vaststell?ngdat de tank n?et gesloopt behoefde teworden, was gebaseerd op deze meting.De keuze van een kwal?te?ts~borg?ngsysteem maakte het mogelijk degevolgen te kwantificeren, waardoor detank op verantwoorde w?jze, met vast-stell?ng van ris?co's, op constructief eneconom?sch verantwoorde w?jze konworden hersteld (fOto 4).Herstel ?n plaats van slopen zorgde er-voor dat de oplever?ngstermijn slechtsCement 1993 nr. 1Het kwal?te?tssysteemDe aannemer heeft met dit project aanzijn medewerkers laten zien dat kwali~teit op de werkvloer goed mogelijk is.Timmerlui gebruikten checklisten inzakformaat en gaven zelf de resultatenvan hun werk aan op een verzamel-checklist. De uitvoerder maakte bij hetinvullen van de controleformulierenvan deze verzamellijsten gebruik enrapporteerde eventuele afwijkingen entekortkomingen.De opdrachtgever heeft met dit projectinzicht gekregen in de mogelijkheden,maar ook in de randcondities van eenkwaliteitsborgingsysteem.3 Scheur in vulbetonvloer en reedsplaatselijk aangebrachte afwerk-laag als gevolg van het scharnierenminimaal werd overschreden en de ver-traging in het functioneren van deRWZI beperkt bleef."--..\wandhoogte v??r de calamiteit.---1 2 3 4 5 7 9 10 11 12----7 wandlengte_._.~._ meting d.d. 3-6- '92, 13.30 uur~ meting d.d. 3-6-'92,20.00 uur en 4-6-'92, 10.00 uur____ meting d.d. 9-6-'92, 7.30 uur1100-+---.,f---j---+----if---j---t--f-If---j--T-'-t-----i---j----11140-+------if---,--,-+---+--j'--+---f---jf---,--,-+---+---j--+-----jca.?z:>ei......-:al....0'\00..ci9008704 Plaatselijk weghalen van grond onder de tankrand tnet behulp van eenavegaar Otn de tank terug te brengen op ontwerphoogte. Het egaliseren vande fundering heeft verder plaats via injectie vangrout door de tankvloerDe nabezinktank in bedrijf, novetnber 1992foto: Studio Warto, Rotterdatn2 Meten = weten, drie tnetingen van de wandhoogte na de calatniteit tenopzichte van de referentietneting (nnlmeting) op NAP + 870 1l1ll1; tijdstipcalatniteit 3-6-1992, 8.10 nnrCement 1993 nr. 1 29