O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eRe g elgev i ngcement 2001 5 91Hergebruik van beton en metsel-werk in de vorm van toeslagma-teriaal voor beton staat in Neder-land al sinds het eind van de jarenzeventig in de belangstelling. Hetfeit van een klein en dichtbevolktland met beperkte mogelijkhedenvoor het storten van afval, isdaarbij in de beginjaren eenbelangrijke stimulerende factorgeweest. Toen zaken als milieu-zorg, duurzaam bouwen enketenbeheer in de jaren negentigsterk in de belangstelling kwa-men, werd ook in veel anderelanden onderzoek gestart naardeze hoogwaardige mogelijkheidvanhergebruikvanbeton-enmet-selwerkgranulaat.Op basis van met name een uit-gebreid onderzoek in de eerstehelft van de jaren tachtig [1] is inhet begin van de jaren negentig inde betonvoorschriften de openinggemaakt voor toepassing vanbeton- en metselwerkgranulaat inconstructief beton. Volgens dehuidige versie van de VBC 1995[2] is het toegestaan ten hoogste20% (V/V) van het grove toeslag-materiaal te vervangen doorbeton- en metselwerkgranulaat,weliswaar met de beperking datten hoogste 10% (V/V) van detotalehoeveelheidnatuurlijkharddicht toeslagmateriaal door met-selwerkgranulaat mag zijn ver-vangen.De `20%-regel' in de VBC 1995 isvoor de praktijk een zeer bruik-bare regel, omdat de rekenregelszonder enige aanpassing mogenworden toegepast. Dit betekentdat het al dan niet toepassen vanbeton- en metselwerkgranulaat inde ontwerpfase nog niet bekendbehoeft te zijn.Vanuit de praktijk was er echtereen sterke wens de toepassings-mogelijkheden voor beton- enmetselwerkgranulaat verder uit tebreiden en te komen tot de moge-lijkheid van volledige vervangingvan het grove toeslagmateriaal inbeton. Daartoe is door Subcom-missie B `Menggranulaten' vanCUR-onderzoekscommissie C 107`Toeslagmaterialen in beton. Con-structieve aspecten', CUR-Aanbe-veling 58 [3] opgesteld, die in 1997is uitgebracht. Daarin is aangege-ven welke aanvullende bepalin-gen op de betonvoorschriftengelden als het grove toeslagmate-riaal in betonwanden voor bouw-werken in veiligheidsklasse 1 en2 voor 100% wordt vervangendoor menggranulaat. Het werdverantwoord geacht om zonderaanvullend onderzoek deze welis-waar beperkte, maar voor de prak-tijk toch nuttige uitbreiding vanhet toepassingsgebied te regelen,waarbij geldt dat:? menggranulaat (foto 1) eencombinatie is van betongranu-laat en metselwerkgranulaat,dat voldoet aan de eisenvolgens NEN 5905 [4];? aanvullende bepalingen, verge-lijkbaar met die voor lichtbe-ton volgens CUR-Aanbeveling39, van toepassing zijn.O n d e r z o e kVoor een, ten opzichte van CUR-Aanbeveling 58, verdere uitbrei-ding van het toepassingsgebiedvoor menggranulaat in beton oor-deelde CUR-commissie C107Bnader onderzoek noodzakelijk.Uitbreiding toepassingsgebied beton met menggranulaatToelichting bijCUR-Aanbeveling 80dr.ir. D.A. Hordijk, Adviesbureau ir. J.G. Hageman bv, Rijswijkir. J.A. den Uijl, TU Delft, faculteit CiTGir. J. Stroband, Bekker en Stroband bv, Amsterdam, voorzitter CUR-commissie C107BAls redactionele bijlage is aan dit nummer van Cement CUR-Aanbeveling 80'Beton met menggranulaat als grof toeslagmateriaal' toegevoegd. Daarinwordt aangegeven voor welke toepassingen het is toegestaan om 100% vanhet grove toeslagmateriaal te vervangen door menggranulaat en welke aan-vullende rekenregels dan van toepassing zijn. In dit artikel wordt ingegaan openkele achtergronden.1 | Menggranulaat,van afval tot ...2 | ... toepassing in beton-constructie van Schoolvoor de ToekomstO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eRegelgev ingcement 2001 592Daartoe is door het Stevinlabora-torium van de TU Delft en doorTNO Bouw experimenteel onder-zoek uitgevoerd, waarbij de aan-dacht was gericht op:? constructieve aspecten waarbijtrekspanningen een wezenlijkerol spelen;? krimp en kruip.Constructieve aspectenIn het kader van het opstellen vanaanvullende rekenregels voorlichtbeton (CUR-Aanbeveling 39)is indertijd een groot aantal ex-perimenten uitgevoerd. In hetonderhavige onderzoek is eenbeperkt aantal daarvan (`spot-checking') herhaald voor betonmet menggranulaat om te bezienof een vergelijkbare aanpak alsvoor lichtbeton, waarbij wordtgewerkt met vermenigvuldi-gingsfactoren voor een aantaleigenschappen, mogelijk is. Deresultaten voor het lichtbetonvormden daarbij een vergelij-kingsbasis. Bovendien is ook eenaantal experimenten met 100%metselwerkgranulaat als grovetoeslag uitgevoerd. De experi-menten [5] bevestigden dat voorbeton met menggranulaat eenaanpak vergelijkbaar met die voorlichtbeton, mogelijk is.Krimp en kruipEen beperkt aantal eerdere resul-taten voor krimp en kruip vanbeton met beton- en metselwerk-granulaat liet aanzienlijk groterewaarden zien dan voor grindbe-ton en een aantal onderzochtelichtbetonsoorten. Dat was redenom bij TNO Bouw nader onder-zoek naar deze eigenschappenvoor beton met menggranulaatuit te voeren [6].Metalsachtergronddetoepassingin enerzijds geprefabriceerdbeton en anderzijds in het werkgestort beton, is het vervormings-gedrag in de tijd van respectieve-lijk kanaalplaten (B 55) en mono-liete platen (B 25) onderzocht. Dekanaalplaten zijn vervaardigd bijHeembeton; de monoliete platenzijn gestort bij TNO Bouw metspecie van Van der Velden'sBetonmortelbedrijf te Rotterdam.Daarmee werd zo goed mogelijkde praktijksituatie nagebootst.Platen van grindbeton met een-zelfde druksterkte als van hetmenggranulaatbetonzijnalsrefe-rentiegebruikt.Verderzijnookdegebruikelijke krimp- en kruip-proeven op prisma's uitgevoerd,waarbij hetzelfde beton als voorde platen is gebruikt. Het onder-zoek bevestigde dat krimp enkruip van beton met menggranu-laat aanzienlijk groter is dan vangrindbeton en ook groter is danhetgeen in CUR-Aanbeveling 39voor de onderzochte lichtbeton-soorten wordt aangehouden.U i t b r e i d i n gt o e p a s s i n g s g e b i e dOp basis van de uitgevoerdeonderzoeken werd het voor deconstructieve eigenschappen mo-gelijk geacht het toepassingsge-bied met aanvullende bepalingenverder uit te breiden tot dat van deVBC. Echter, vanwege het feit datnog onvoldoende bekend is overhet gedrag bij brand en over deduurzaamheid van beton metmenggranulaat, is het toepas-singsgebied vooralsnog beperkttot respectievelijk:? betonconstructies waarvoorgeldt dat de vereiste brandwe-rendheid met betrekking totbezwijken ten hoogste gelijk isaan 30 minuten;? milieuklasse 1; voor beton inbinnenspouwbladen en funde-ringen ook milieuklasse 2.Zodra nadere informatie over hetgedrag van beton met menggra-nulaat bij brand en over de duur-zaamheid beschikbaar is, kunnendeze beperkingen opnieuw wor-den beoordeeld en zonodig aan-gepast. Voor het aspect brandworden daartoe al initiatievengenomen.T e n s l o t t eHet feit dat de toepassingsmoge-lijkheden van beton met alleenmenggranulaat voor het grovetoeslagmateriaal nu verruimdzijn, maakt nog niet dat hetgebruik ervan voor elke toepas-sing een goede keuze is. Door derelatief grote krimp en kruip zalaan de tijdsafhankelijke vervor-mingen extra aandacht moetenworden besteed wanneer scheur-vorming en/of doorbuiging tengevolge van deze fenomenen totnadelige gevolgen kan leiden.Ook bij toepassing als schoonbeton is de nodige zorgvuldigheidop zijn plaats. Om deze redenenwordt dan ook aangedrongen opeen weloverwogen gebruik. L i t e r a t u u r1.CUR-rapport 125, Betonpuin-granulaat en metselwerkpuin-granulaat als toeslagmateriaalvoor beton. CUR, september1986.2.NEN 6720-1995, Technischegrondslagen voor bouwcon-structies TGB 1990 ? Voor-schriften Beton. Constructieveeisen en rekenmethoden (VBC1995), incl. wijzigingsblad A1:1997.3.CUR-Aanbeveling 58, Meng-granulaten in betonwandenvoor bouwwerken in veilig-heidsklassen 1 en 2. Redactio-nele bijlage bij Cement 1997nr. 12.4.NEN 5905-1997, Toeslagmate-rialen voor beton. Materialenmet een volumieke massa vanten minste 2000 kg/m3, incl.wijzigingsblad A1: 1999.5.Den Uijl, J.A., Onderzoek naarde constructieve eigenschap-pen van menggranulaatbeton.TU Delft, Stevinrapport25.5.00-8, september 2000.6.Hordijk, D.A., Menggranulaat-beton. Resultaten van experi-menteel onderzoek en achter-grondrapport bijCUR-Aanbeveling 80.TNO-rapport 00-CON-R1270,oktober 2000.7.BRL 2506, Nationale beoorde-lingsrichtlijn voor het KOMO-productcertificaat voor BSA-granulaten voor toepassing inde betonbouw en wegenbouw.1999.