ir.J.C. le ClercqCIAD (Vereniging voor computertoepassin-gen in de ingenieurspraktijk), ZoetermeerOverwegingen bij de aanschafvan een (micro)computerInleidingDe laatste jaren doen zich twee ontwikkelin-gen voor die een difinitieve doorbraak kun-nen betekenen van het computergebruikdoor betonconstructeurs. In de eersteplaats is dat het verschijnen van de micro-computer. De relatief geringe prijs'en detoch forse prestaties van dit type computerhebben in ??n klap het gebruik binnen vrij-wel ieders bereik gebracht. De tweede ont-wikkeling is het tekenen met behulp van decomputer, of ruimer genomen: computer ai-ded design (CAD). Hoewel CAD thans nogveelal gebonden is aan grote en middelgro-te computers, ziet het ernaar uit dat de tweeontwikkelingen snel naar elkaar toegroeien.Maar bij microcomputers moeten we nietdirect en uitsluitend denken aan een voor-uitstrevende integratie van ontwerpfunc-ties.De huidige praktijk laat zien dat con-structeurs goedkope microcomputers aan-schaffen, priv? of via het bedrijf, voor per-soonlijk gebruik. De markt van de personalcomputers groeit explosief. Het aanbod isgroot in mogelijkheden en prijsklassen.Veel constructeurs zullen voor het pro-bleem van een verantwoorde computerkeu-ze komen te staan.Gespecialiseerde bezigheidHet maakt vanzelfsprekend verschil of weeen computer moeten kiezen passend in hetautomatiseringsplan van een bedrijf of voorgebruik in de priv?sfeer. Computerselectieis een gespecialiseerde bezigheid. Voor debedrijfssituatie is het inschakelen van eenonafhankelijke deskundige aan te raden,want dat kan veel tijd, geld en de kans opmislukking besparen, vooral wanneer het debedoeling is CAD te gaan bedrijven, of eennetwerk van microcomputers op te tuigen.Gaat het om de aanschaf van een enkelegoedkope microcomputer, dan is het adviesvan een deskundige al snel te duur in ver-houding tot de investering en zullen we duszelf aan de slag moeten. Dat blijkt best meete vallen en is nog interessant bovendien.Maar ook in geval we de assistentie van eenadviseur inroepen zullen we enige kennisvan computers moeten opdoen al was hetalleen maar om vruchtbaar van gedachten tekunnen wisselen en te begrijpen wat de ad-viseurons aanbeveelt.Technische specificatiesComputerkeuze eindigt bij het bestuderenvan de technische specificaties van ver-schillende in aanmerking komende compu-ters. Als de leverancier ons eveneens aan-staat, kunnen we de computer kiezen die hetbeste bij onze wensen en ons budget past.Om de specificaties ten naastebij te kunnenvolgen is enige studie noodzakelijk. Daartoezijn uitstekende boeken en tijdschriften inde handel. We voorkomen daarmee, dat weonderweg tussen megabytes en nanosecon-den ergens het spoor bijster raken, ter-wijl we ons niet laten imponeren door merk-waardig buitenlands taalgebruik en wel-haast buitenaardse getalsverhoudingen.Geen haastwerkVoordat we echter dit eindpunt bereikt heb-ben, dienen eerst nog andere overwegingende revue te passeren. Overwegingen dievoorlopig weinig met specificaties te makenhebben maar daarom niet minder belangrijkzijn. In veel gevallen gaat men te snel op dedefinitieve keuze af, hetzij uit onwetendheidhetzij uit vermeende doortastendheid. Nietzelden komt men dan onder hinderlijkekoopdruk van een leverancier te staan dieop overtuigende wijze weet uit te dragen datzijn computer - bijna - alles kan of binnende befaamde drie maanden zal kunnen.Subtieler is het veel gehoorde verkoopargu-ment dat iets'. .. net vorige maand door onsmoederbedrijf in Amerika is geannonceerd'.Amerika is ver genoeg uit de buurt om hetwaarheidsgehalte te kunnen achterhalen,terwijl de uitspraak niet meedeelt of en zo jaop welke termijn, het bedoelde krasse staal-tje van computervernuft in Nederland ver-krijgbaar zal zijn.Op het belang van een goede en betrouwba-re leverancier komen we nog terug. Wemoeten duidelijk niet overhaast te werkgaan.Systematisch onderzoekDat blijkt ook als we eens bekijken wat ervooraf moet gaan aan de computerselectiein een bedrijf, uitgaande van de nul-situatie:1. het uitvoeren van een voorstudie met hetdoel in kaart te brengen welke taken in aan-merking komen voor computertoepassing,welke verbindingen en combinaties ge-maakt kunnen worden tussen die taken, omwelke en hoeveel berekeningen, tekeningenen gegevens het globaal gaat en op welkewijze(n) men met de apparatuur wil werken,uitmondend in voorlopige begrotingen vankosten en baten, waarbij ook alternatievenworden bekeken;2. het uitvoeren van een methodischeinformatie-analyse en het opstellen van eencommunicatie-model;3. het opstellen van een meerjaren (bijvoor-beeld 5 jaren) automatiseringsplan dat intijdsvolgorde aangeeft: de aan te schaffenapparatuur en eventuele latere uitbreidin-gen, de aan te schaffen en zelf te ontwikke-len programma's, opleiding van personeel,reorganisaties, bijkomende voorzieningenen het verloop van de geraamde investerin-gen op basis van algemene marktgegevens;4. het opstellenvan een zo nauwkeurig mo-gelijke kosten/baten-analyse;5. het gedetailleerd uitwerken van een pro-gramma van eisen voor de eerste fase van dehardware en software, selecteren van inaanmerking komende leveranciers, aanvra-gen van offertes;6. het bestuderen van de offertes, vragenom nadere informatie en eventueel presen-taties, zonodig opstellen en uitvoeren vantestprogramma's en het bezoeken van doorde leveranciers opgegeven referenties,onderhandelingen voeren met de leveran-ciers, terugkoppelen naar investeringsplanen kosten/baten-analyse, maken van dekeuze, koopbeslissing.Bij deze opsomming van werkzaamhedenkunnen we nog het volgende aantekenen:? als gevolg van de systematische werkwij-ze lopen we niet de kans elementaire in-vloedsfactoren over het hoofd te zien, terwijlde beslispunten op elk moment duidelijk temarkeren zijn. Beslissingen kunnen opgrond van toereikende gegevens genomenworden ofwel er kan tijdig teruggekoppeldworden om meer gegevens te verzamelen;? een aantal werkzaamheden kan desge-wenst parallel worden uitgevoerd, waarbijeen goede co?rdinatie noodzakelijk is;? het automatiseringsplan moet uitgaanvan en aansluiten op het strategische planvan de onderneming;? in het totale spectrum van werkzaamhe-den dient veelvuldig de stem van medewer-kers te worden gehoord, niet alleen om detaken te analyseren, maar ook om van beginaf aan een zo groot mogelijke betrokken-heid van de medewerkers te verkrijgen.Cement XXXV (1983) nr. 10 628Vanzelfsprekend hangt de omvang van eendergelijk onderzoek nauw samen met degrootte en de organisatie van het bedrijf, degecompliceerdheid van de bedrijfsactivitei-ten en met de automatiseringsgraad diemen wil bereiken. Niet zelden wordt er ??n ?twee jaar gestudeerd alvorens de koopbes-lissing kan worden genomen.Iets over microcomputersHet lijkt wat overdreven deze systematischeselectiemethode te berde te brengen, waarhet accent ligt op microcomputers. We mo-gen echter niet de vergissing begaan de-aanduiding micro zonder meer te vereenzel-vigen met eenvoudig en goedkoop, dus nietde moeite waard ons in die mate druk over temaken. Daarom nu eerst enkele woordenover microcomputers zonder al te veel optechnische details in te gaan.Microcomputers worden, op overigens wei-nig wetenschappelijke manier, verdeeld inhobby-computers en professionele micro's.De microcomputer ontleent zijn naam aande VLSI-techniek (very large scale integra-tion) of micro-electronica die is toegepast,maar daarin onderscheiden ze zich nauwe-lijks meer van de gewone computers. Alseerste waren er de 8-bits microcomputers,thans beleven we de vloedgolf van pseudoen echte 16-bits, en combinaties van 8- en16-bits, terwijl insiders binnen afzienbaretijd de 32-bits microcomputers verwachten.Dat gedoe met d ie bits heeft te maken met deinterne geheugenstructuur en de wijze vangegevensoverdracht via de kanalen. Voorgebruikers is het belangrijk te weten dat 16-bits micro's in het algemeen meer moge-lijkheden bieden dan de 8-bits, hetgeendanook in de prijs tot uitdrukking komt.Hobby-computersHobby-computers zijn 8-bits computers enontlenen hun naam wellicht aan het feit datze soms in de vorm van bouwdozen te koopzijn, gebruikt worden voor allerlei spelletjesen waarvan de eigenaren zich verenigen inhobby-clubs. Hobby-computers liggen in deprijsklasse van 1500 tot 5000, hoewel ditgemakkelijk tot 10 000 en meer kan oplo-pen als er wat randapparatuur en extra mo-gelijkheden worden bijgekocht. Ook dehobby-computer is programmeerbaar ineen hoogwaardige taal, veelal BASIC.Maar wat is hobby? Het verschijnsel dat menzijn nachtrust opoffert en huwelijksproble-men riskeert? Er zijn constructeurs die frap-pante successen boeken met betonbereke-ningen op juist deze computers, hoewel zedaarmee vaak tot op de bodem van hun pro-grammeringsvaardigheid moeten gaan.Professionele 8-bits micro'sDe professionele 8-bits microcomputer kostal gauw 20 000 en meer naarmate de mo-gelijkheden die men wenst. Dan hebben weechter ook een stuk gereedschap in handendat er zijn mag, getuige de effici?nte toepas-sing van een uitgebreid pakket programma-tuur als het General Engineering System(GENESYS) op een dergelijke computer,hoewel dat oorspronkelijk alleen bestemdwas voor grote computers. Terzijde dientvermeld, dat het onverkort op een 8-bits mi-crocomputer laten werken van dit pakketeen Nederlandse prestatie van wereldklassebetekent.16-bits microcomputersDe 16-bits micro komt gezien zijn prijsstel-ling nauwelijks in de hobby-sfeer. Hier pra-ten we over een investering van ongeveer 30 000. Hoewel 8-?n 16-bits microcompu-ters als personal computer dienst doen,heeft de 16-bits in sommige uitvoeringen demogelijkheid om meer dan ??n gebruikergelijktijdig te laten werken. We noemen datmulti-user systemen. De opvatting dat de8-bits microcomputers als professioneleapparaten wel op de schroothoop kunnennu de 16-bits micro's er zijn, slaat nergensop. Afhankelijk van de taken die de compu-ter te vervullen krijgt, kan de 8-bits nogsteeds een goede keuze zijn, zeker als we deprijzen vergelijken.Vermeldenswaard voor de betonwereld isde door IBBC-TNO ontwikkelde 16-bits mi-crocomputer, die onder de naam GEMINIXeen uiterst knappe combinatie van hardwa-re en software in zich bergt. Met deze com-puter van om en nabij 40 000 in de basis-configuratie, worden de prestaties van minien middelgrote computer (what is in the na-me?) vrijwel ge?venaard.SchrikbeeldDe ontwikkelingen van de microcomputerszetten zich onverminderd voort. Misschiengaan de prijzen nog verder naar beneden.De nadruk zal komen te liggen op de softwa-re voor microcomputers. We mogen ver-wachten dat de 'low cost CAD systems' ge-baseerd op microcomputers spoedig in gro-te vari?teit de markt zullen bereiken. Voegdaarbij de mogelijkheid microcomputers enCAD-systemen in netwerken te schakelenzodat ze onderling gegevens kunnen uitwis-selen, dan onstaat een tamelijk gecompli-ceerde structuur van gedecentraliseerdegegevensverwerking binnen het bedrijf, diezeer zorgvuldige voorbereiding en doorlo-pende bewaking nodig heeft. We komen danaardig in de buurt van het hiervoor genoem-de systematische onderzoek. Want doen wedat niet, laten we de wildgroei van aan teschaffen microcomputers in het bedrijf zijngang gaan, dan is binnen korte tijd de chaoscompleet en is geen enkele manager meer instaat de kwaliteit van geleverde diensten tecontrolerenl laat staan de verschillende pro-cessen te beheersen. Dat dit schrikbeeldniet denkbeeldig is bewijzen de strikte or-ders die in sommige bedrijven al zijn uitge-vaardigd omtrent de aanschaf van micro-computers en bijvoorbeeld ook de 'Aanbe-velingen persoonlijke microcomputers enmicroprocessoren' opgesteld door een in-terne werkg roep voor de gehele TH-Delft.SoftwareTot nu toe hebben we over microcomputersgesproken als voorwerpen die ons allerleinuttige diensten kunnen bewijzen, in hetmidden latend wat die diensten zoudenmoeten zijn. Toch is dat de kern van de zaak:eerst en vooral dient vast te staan wat wemet de computer willen aanpakken.Constructeurs willen betonberekeningenmaken, maar willen ze hun computer ookgebruiken voor bijvoorbeeld tekstverwer-king, bedrijfsadministratie, het bijhoudenvan adressenbestanden, het maken van te-keningen? En: hoe omvangrijk zijn de bere-keningen, hoe groot de te bewerken gege-vensbestanden, om welke soort tekeningengaat het? Kortom vragen die bepalend zijnvoor de uiteindelijke keuze. Maar daar komtnog een zeer wezenlijk element bij: de soft-ware die nodig is om de genoemde taken tevervullen. Jammer genoeg past niet allesoftware op elk type computer. Eerder hettegenovergestelde: programma's blijkenvaak zeer computergebonden.ProgrammerenProgramma's kunnen we zelf ontwikkelen,laten maken of elders zien te verkrijgen doorkopen, huren, ruilen met collega's of over-nemen uit de literatuur. Veel beginnendecomputergebruikers zijn nogal overmoedigin de beoordeling van hun programmerings-kwaliteiten en -capaciteiten. Het blijktechter al spoedig dat het maken van eenprogramma van enige allure veel meer tijden inspanning kost dan aanvankelijk werdgedacht, om nog maar niet te spreken overeen geheel pakket van programma's voorverschillende doeleinden. In de praktijk zijnop dit vlak al ettelijke teleurstellingenondervonden, die er in sommige gevallentoe geleid hebben dat de computer in dehoek werd gezet.Programmeren is een professionele arbeid,waarbij het niet alleen gaat om het netjesonder elkaar schrijven van instructies, maarook om het ontwerp van de programma-structuur, zodat verbeteringen en latere uit-breidingen eenvoudig zijn aan te brengen,om goed hanteerbare, duidelijke en eendui-dige invoer en uitvoer, om leesbare en vol-doende programmadocumentatie en fout-meldingen. Programma's die zich voortdu-rend als kryptogrammen gedragen, zijnbronnen van fouten en ergernis en dus on-bruikbaar. In de hobby-sfeer zal het vaakjuist de bedoeling zijn zelf programma's temaken en het is een ieder bepaald aan teraden dat eens te ondernemen, want het iseen boeiende exercitie. Volg dan wel eersteen goede programmeringscursus of bestu-deer een boek over programmeren, waarvaner voldoende zijn.Programma's van eldersIn de bedrijfssituatie echter is het sterk aante bevelen zo veel mogelijk programma'svan elders aan te trekken. Sommige leveran-ciers van microcomputers hebben toepas-singssoftware voor klanten beschikbaar,hetgeen beslissend kan zijn juist dat merkcomputer te kopen. In veel gevallen zal eenspeurtocht naar programma's ondernomenmoeten worden en als ze gevonden zijn be-staat de kans dat ze zonder aanpassing wei-nig bruikbaar zijn. In de begroting voor deaanschaf van een microcomputer dient eengespecificeerde post voor de aanschaf enaanpassing van software opgenomen tezijn. Het zal niet verbazen dat deze postmeestal de prijs van de computer (ver) over-treft.Cement XXXV (1983) nr. 10 629Operating systemsDat programma's vaak sterk computerge-bonden zijn, komt voornamelijk door hetoperating system, de systeemsoftware diedoor de leverancier meegeleverd wordt omde computer in bedrijf te stellen en te hou-den. Ook al heeft men een programma keu-rig geschreven in ??n van de standaardpro-grammeertalen, dan nog blijkt de over-draagbaarheid naar een computer met eenander operating system niet vlekkeloos tezijn. Er zal een conversie moeten plaatsvin-den. Dergelijke conversies beletten bedrij-ven vaak op andere merken computers overte gaan, want het conversiewerk kan danigin de papieren lopen. Evenzeer wordt hetaanschaffen van programma's door dezeconversies bemoeilijkt zo niet belemmerd.Bij de microcomputers heeft zich vrijwel vanmeet af aan een gelukkige ontwikkelingvoorgedaan. De voornamelijk kleine en dik-wijls beginnende fabrikanten van micro-computers bespaarden zich de moeite zelfoperating systems te ontwikkelen en maak-ten hun computer geschikt voor een Op demarkt verkrijgbaar systeem. Al snel traddaarin een convergentie op naar enkele sy-stemen die thans als defacto standaard be-kend staan. Voor de 8-bits micro is dat CP/M, voor de 16-bits heet de standaard UNIX.In de loop van de tijd zijn van deze operatingsystems weer verschillende versies ont-staan, maar de eenheid is redelijk bewaardgebleven.Door deze fortuinlijke omstandigheid is deoverdraagbaarheid of portabiliteit van pro-gramma's tussen diverse merken micro-computers beduidend beter geworden, al-thans wanneer de formaten van schijven enbanden eveneens uitwisselbaar zijn. Het isdaarom zeer aanbevelenswaardig een mi-crocomputer te kiezen die ??n van de ge-noemde standaards als operating systemheeft. In dezelfde lijn ligt de overweging datonze computer compilers moet hebben voorde bekende programmeertalen als BASIC,FORTRAN en PASCAL.Voorkomen van een isolementWe moeten trouwens in het algemeen voor-komen dat we met ons computergebeurenin een isolement geraken. Als we geen risi-co's willen lopen is het bijvoorbeeld betereen computer te kopen die in vakkringenreeds wordt gebruikt, dan een totaal onbe-kend merk of type te kiezen. Daarom is hetnuttig met collega's contact te onderhou-den over computergebruik. Onder hen be-vinden zich toegewijde computerenthou-siasten, die graag bereid zijn hun ervaringenover te dragen, en demonstraties te gevenvan wat zij zoal met de computer doen.De Studievereniging Microcomputers (STU-MICO), aangesloten organisatie van de Be-tonvereniging, is opgericht met het specialedoel deze contacten te bevorderen. Colle-ga's kunnen vaak ook attenderen op bepaal-de programma's die zijzelf of anderen metsucces gebruiken. Dit kan veel zoekwerk be-sparen en tegelijk een zekere garantie bete-kenen voor de deugdelijkheid van de pro-gramma's.LeveranciersIn een nog jonge en veelbelovende indus-trietak als die van de microcomputersis het een komen en gaan van fabrikanten,leveranciers, vertegenwoordigingen, agent-schappen en wat dies meer zij. Dat geldtzowel voor hardware als voor software.Naast de gevestigde namen in de computer-wereld zien maar enkelen kans voldoendecontinu?teit in hun bedrijf te bereiken en tebehouden. De strijd om zich in deze wereldstaande te houden, verlokt sommigen totverkooppraktijken waarmee we voorzichtigmoeten zijn.Een opvallend goedkope aanbieding vanmicrocomputers kan wel eens extra duuruitpakken als we nadien allerlei accessoiresmoeten aanschaffen, omdat de computereenvoudig niet datgene presteert waarvoorhij gekocht is. Van groot belang is het, eenleverancier te hebben die de computer kanrepareren en over langere periode onderde-len in voorraad houdt, ook van modellen diealweer uit de handel zijn. Vijf jaar moet eencomputer zeker meekunnen; we moetenerop kunnen vertrouwen dat onze leveran-cier het tenminste even lang uithoudt.Schaffen we programma's van enige impor-tantie aan, en dat zijn alle programma'swaarvan we met ons werk afhankelijk wor-den, dan moeten we kunnen rekenen opondersteuning door de leverancier/auteurbij het gebruik alsook op onderhoud van deprogramma's, dat wil zeggen: het snel her-stellen van aan het licht komende program-mafouten en het aanbrengen van verbete-ringen en uitbreidingen die het gebruiksge-mak bevorderen of de mogelijkheden vanhet programma vergroten. Ondersteuningen onderhoud kosten wel wat, maar dezediensten kunnen veel narigheid, en dus kos-ten, voorkomen.Verborgen verleidersEen laatste overweging betreft het ver-schijnsel dat er voortdurend geld bij moet.Computergebruik werkt kennelijk zo stimu-lerend dat er geen einde schijnt te komenaan de wensen tot uitbreiding en de aan-schaf van nieuwe snufjes. Begonnen meteen hobby-computer van 2000, zitten weongemerkt op een investering van 10 000omdat we, achteraf gezien, eigenlijk nietzonder printer kunnen, omdat we zoveelsneller kunnen werken met floppy-disks endan liefst in twee eenheden enzovoorts. Inde bedrijfsomgeving is het al niet andersgesteld. De verzoeken om extra's zijn aan deorde van de dag, zowel van hardware als vansoftware. Dit verschijnsel kunnen we moei-lijk de leveranciers verwijten, hoewel dezenatuurlijk met verborgen verleiders in devorm van aantrekkelijke nieuwigheden blij-ven komen. Een hobby kost nu eenmaalgeld, het is maar net hoeveel we ervoor overhebben. In het bedrijf zijn we echter geenhobby's aan het uitleven en heeft het geenzin onszelf een rad voor ogen te draaien.Het is daarom goed dit verschijnsel onderogen te zien door ten eerste bij de aanschafvan een computer in de begroting een flinkepost onvoorzien op te nemen als we de uit-breidingen echt niet kunnen voorzien. Tentweede moeten we elk verzoek om latereaanschaffingen kritisch bekijken op denoodzakelijkheid.Tot slotHet is verheugend dat door de komst van demicrocomputer steeds meer constructeursde stap wagen naar computergebruik. Meteen microcomputer kunnen we desnoodsthuis oefenen zodat niemand op onze vin-gers kijkt. Ook worden we niet meer metfacturen voor gebruikte rekentijd om deoren geslagen. Het is onzin dat een compu-tergebruiker een ervaren typist zou moetenzijn; met twee vingers en rustig aan gaat hetuitstekend. We moeten al bewuste pogingenondernemen, willen we iets aan de compu-ter of de software kunnen vernielen.In bedrijven kan het gewenningsproces opgang worden gebracht door ??n of enkelegoedkope micro's als oefenapparatuur voorde medewerkers aan te schaffen, zonder di-rect prestaties te verwachten.In een bijdrage als deze kan geen aanschaf-fingsadvies worden gegeven, daarvoor zijnde eisen die personen en bedrijven stellen,te verschillend en is de vari?teit van micro-computers te groot. De naar voren ge-brachte overwegingen zijn niet uitputtend,ook op het computerpad komen valkuilenvoor die niet door verhalen vermeden kun-nen worden. Een waarschuwing tot slot, op-getekend uit de mond van dr.Joel Orr, Ame-rikaans CAD/CAM-adviseur: 'als je een pro-bleem gaat oplossen met automatiseringzorg er dan voor dat je niet met een geauto-matiseerd probleem komt te zitten, want datis een groter probleem'.Nederlandstalige literatuur/lectuur o.a.:- Microcomputers, onder redatie van A.J.Dirksen; uitgave: Kluwer TechnischeBoeken BV, Deventer- Handboek Microcomputers; losbladigeuitgave van Samson Uitgeverij BV, Al-phen a/d Rijn- Microcomputergids, Jan Wilmink en Kas-per Boon; Jaarlijkse uitgave van KluwerTechnische Boeken BV, Deventer- Databus, maandblad voor microcompu-tertechniek; uitgave: Kluwer TechnischeTijdschriften BV, Deventer- HCC, Hobby Computer Club nieuwsbrief- De Mini/Micro-computer, maandblad;uitgave: Nanton Press BV, BilthovenCement XXXV (1983) nr. 10 630