Honderd jaren gewapend betonUITGEBREID VERSLAG VAN DE HERDENKING DER UITVINDING TE PARIJSdoor Ir. W. van der SchrierINLEIDINGVoor ons buitenlanders waren de excursies naar in uitvoeringof gereed zijnde werken zeer interessant. Niet alleen omdatmen met andere werkwijzen kennis maakte, maar ook de reisnaar deze werken per autobus door Parijs van de Place de laConcorde af had haar aantrekkelijke zijde, vooral als mennaast een Fransman is gezeten, die zo hoffelijk was, de bij-zonderheden van gebouwen en pleinen te vermelden.De lezingen gaven niet veel nieuwe gezichtspunten, maar inbijna alle voordrachten kwam wel een zekere nationale trotsnaar voren; dit is te vergeven, want de wieg van het gewapendbeton stond in Frankrijk en veel Franse ingenieurs en Fransegeleerden hebben dit materiaal tot ontwikkeling gebracht, ter-wijl thans ook weer de Fransen baanbrekend werk verrichten,als we even aan het voorgespannen beton denken.Bijzonder interessant waren die lezingen waarin bouwwijzenwerden behandeld, die bij ons te lande minder gebruikelijkzijn, zoals b.v. de constructie van boogformelen van gewapend-betonboogbruggen.Ook voor de tentoonstelling hadden de Fransen zich geen moeitegespaard om deze herdenking tot een waar eeuwfeest te maken.Achtereenvolgens volgt nu een beschrijving van de bezochtewerken, daarna een verslag van de gehouden voordrachten entenslotte een overzicht wat er op de tentoonstelling te zien was.A. DE BEZOCHTE WERKEN1. De overlaadloods van de Soci?t?Nationale des Chemins de Fer(S.N.C.F.) te Pantin*)Deze loods met een oppervlakte van107,82x324 m (fig. 1) is afgedektmet een drietal gebogen dakvlakken,uitgevoerd in gewapend beton,waarvan de overspanningen resp.bedragen: 32,17, 36,80 en 38,85 m,terwijl de assen in lengterichtingwaren aangebracht (fig. 2). De ge-boorten van deze gewelfplaten vor-men balken met een groot traag-heidsmoment, die de verticale ge-welfbelasting op gewapend-beton-kolommen overbrengen, welke opafstanden van 14,75 en 8,85 m zijngeplaatst. De horizontale reactiesvan de gewelven worden door trek-stangen opgenomen, die ter plaatsevan de kolommen zijn aangebracht.Deze stangen bestaan uit een aantalhardstalen staven van 10 mm dia-meter, waarin de optredende span-ning 30 kg/mm2bedraagt en die intwee lagen zijn aangebracht, welkehorizontaal op een afstand van 90 cmvan elkaar zijn gelegen. De verlen-gingen van deze trekstangen -- inde orde van 5 cm per gewelf op hetogenblik dat ze in werking kwamen-- werden opgeheven, doordat detwee staallagen nabij de steunpun-ten naar elkaar toe werden gebrachtmet een speciaal hiervoor geconstru-eerd apparaat. Door deze werkwijzewerd het gewelf zelfdragend en inzekere zin ontcenterd.De verlichting in de loods was ver-kregen, doordat er V-vormige bo-venlichten om de 12 m in elk gewelfwaren aangebracht; zij bestaan uitglasvlakken, die in uitsparingen vande gewelfplaat waren gehangen.Door deze wijze van aanbrengenwilde men bereiken, dat er niet al-leen direct invallend licht in de loodskwam, maar ook teruggekaatst lichttegen de overstaande glasvlakken;dus op dezelfde wijze als de brekingvan het licht in een prisma geschiedt.Inderdaad is hierdoor een behoor-lijke verlichting in de loods verkre-gen, zelfs op regenachtige dagen.Er staat echter tegenover, dat elkbovenlicht van een zakgoot is voor-*) een voorstad van Parijszien, waarvan de aansluiting aan degewelfplaat aanleiding tot lekkagekan geven. Op de middag van deexcursie, toen het flink regende,lekten dan ook hier en daar de aan-sluitingspunten.Bij de uitvoering van de loods wa-ren vele werkzaamheden gemecha-niseerd. Nabij de bouwplaats hadmen enige loodsen gebouwd, waarinverschillende werkzaamheden voor-af konden worden verricht, zoals:fig. 1. plattegrond van de goederenloodste Pantinfig. 3. gedeeltelijke langsdoorsnede van de goederenloods te Pantin met de steiger-werken voor het achtereenvolgens vervaardigen van het gewelf (C), de boven-lichten (B) en de trekstangen (A)Zo werden zand en grind met be-hulp van een verrijdbare grijper-kraan in silo's gestort, waardoor dejuiste betonsamenstelling door we-gen van de grondstoffen kon wordenverkregen. Met twee betonmolenswerd het beton gemengd, waarnadit met behulp van twee draai-kranen in het werk werd gebracht.Dit verrijdbare samenstel werd omde 19 dagen over een afstand van24 m verplaatst, nadat 2 500 m2dak-vlak was gereedgekomen.a. het vervaardigen van de gevel-stijlen, de hangers van de boven-lichten, enz.;b. de bewerking van het staal;c. het samenstellen van bekistings-elementen.Het interieur van de loods geeft eenmachtige indruk, zoals uit foto 4blijkt. De goederentreinen rijden inde loods naast perrons, waaroptransportbanden zijn aangebracht.De stukgoederen worden hierop ge-De bekisting van het gewelf rustteop een uit buizen samengesteld stei-gerwerk, dat verplaatsbaar was (fig.3). De bovenlichten en trekstangenwerden op afzonderlijke steigerwer-ken vervaardigd, die achter die vande gewelfplaat verplaatsbaar waren.Deze onderdelen werden dus lateraangebracht.V??r de steiger van het gewelf hadmen de nodige verplaatsbare instal-laties opgesteld voor het vervaardi-gen en transporteren van het beton.fig. 2. dwarsdoorsnede van de goederenloods te Pantin353foto 4. interieur van de goederenloodste Pantinfig. 5. plattegrond van de centrale werk-plaats van de Parijse transport-ondernemingfig. 8. dwarsdoorsnede CC (fig. 5) overde vloeren van het nevengebouwen een galerijfig. 6. dwarsdoorsnede AA (fig. 5) vande centrale werkplaatsfig. 7. langsdoorsnede BB (fig. 5)van de centrale werkplaatsworpen, waarna deze aan het eind ?van de band worden gesorteerd voorde verschillende richtingen, waartoeopleggers gereed staan.2. De Centrale werkplaats van deParijse autobusonderneming:De werkplaats te Parijs van deze on-derneming, welke voor de revisieen het onderhoud van autobussendient, was in de oorlog totaal ver-woest, doch is thans weer geheelhersteld.Het gebouw, uitgevoerd in betonske-let, bevat een centrale hal van180x70 m, die voor werkplaats isingericht, en twee nevenruimten van6x50 m en 13x70 m (fig. 5). Indeze laatste ruimten, die van vierverdiepingen zijn voorzien, heeftmen de bureaux en de sanitaire af-delingen van de arbeiders onderge-bracht.Het gebouw is gefundeerd op putten,die een gemiddelde diepte van 5 mhebben; zij zijn met keisteenbetonopgevuld.In de hal heeft men op 9 m hoogtein lengterichting 2 galerijen ge-maakt van 180x14 m, die door 5galerijen van 12,40 m breedte indwarsrichting verbonden zijn, zoalsin de doorsneden (fig. 6 en 7) is tezien. De vier open ruimten van42 ? 29,50 m tussen de galerijen die-nen om het licht door te laten, datdoor de glasvlakken van het dakvalt, en waardoor een goede verlich-ting op de begane grond is verze-kerd. De vloeren zijn berekend opeen nuttige belasting van 600 kg/m2.De galerijvloeren in lengterichtingzijn uitgevoerd als vloeren metmoer- en kinderbalken, waarvan deoverspanningen resp. zijn: 12,40 m,9,83 m en 12,40 m. De galerijvloerenin dwarsrichting bestaan uit eenbalkenvloer (fig. 8).In dwarsrichting zijn om de 41,9 mdrie uitzetvoegen aangebracht, ter-wijl zich in lengterichting, over deas van het gebouw, eveneens eenuitzetvoeg bevindt. Om deze voegook in de galerijvloeren mogelijk temaken, heeft men de randbalkenhiervan met overstekende eindenuitgevoerd (fig. 6).Het gebouw is in lengterichting metfig. 9. dwarsdoorsnede van een shedder centrale werkplaatsfoto 10. Interieur van decentrale werkplaats3545 sheddaken afgedekt, die in gewa-pend beton zijn uitgevoerd. De in-wendige straal van deze sheds (fig.9) bedraagt 13 m, met een pijl van1,60 m, terwijl de overspanning in derichting van de beschrijvende lijnenbedraagt: 9,83 m, 12,40 m en 29,50 men in de richting loodrecht daarop14,00 m. De sheds met 29,50 m over-spanning waren berekend als schaal.De glasvlakken van de sheds zijn4,30 m hoog en zijn bezet met Ther-molux-glas. Dit glas bevat tweeruiten met glaswol ertussen, waar-door het weinig warmte doorlaat,terwijl de lichtdoorval heel goed is.De stijlen in het glasvlak brengende belasting van de bovenrand overop de gootbalk.In het dak zijn uitzetvoegen aange-bracht in de richting overdwars, dieovereenkomen met die in de vloer.De gevels zijn in baksteen uitge-voerd, als opvulling tussen de ko-lommen, terwijl de ramen in diegevels ook met Thermolux-glas zijnbezet.Een beeld van het interieur geeftfig. 10. De breukgrens van het toe-gepaste betonstaal is 40 kg/mm2en de elasticiteitsgrens bedraagt28 kg/mm2; in het staal is14,4 kg/mm2toegelaten. De beton-samenstelling bedroeg 400 kg ce-ment per m3beton; de toelaatbarespanning in de vloeren en kolom-men bedraagt 70 kg/cm2, terwijl inhet dak 60 kg/cm2is toegelaten.3. De brug over de Seine teVilleneuve-Samt-Georges ?)Deze brug, die in de oorlog werdverwoest, zal door een nieuweworden vervangen, uitgevoerd invoorgespannen beton, volgens hetontwerp van Henry Lossier. Hier-voor is een cantileverbrug1) geko-zen, bestaande uit drie bogen, waar-van de overspanningen resp. zijn:41,00 m, 78,20 m en 41,00 m (fig. 11).Het middengedeelte, dat op de over-stekken van de eindbruggen rust,zal een overspanning van 39,11 mkrijgen. De brug wordt als koker-ligger uitgevoerd, die door tweelangsschotten in drie kanalen zalworden verdeeld (fig. 12), elk meteen vrije breedte van 2,85 m. Doordwarsschotten om de 6,515 m (voorde twee uiterste gedeelten om de10,725 m), die als windverband die-nen, wordt de nodige stijfheid ver-kregen.Op het brugdek, dat 9,25 m breedis, komt de rijweg (breedte 8,40 m)en twee trottoirs, die elk 2,80 mbreed worden, zodat deze laatstegedeeltelijk als consoles worden uit-gebouwd. De totale breedte bedraagtdus 14,00 m. De hoogte van de ko-kerligger zal boven de landhoofden2,45 m worden, boven de as van depijlers 6,85 m en in het hart van hetmiddengedeelte 2,30 m, zodat dezehoogte nog minder dan 1/30 van de?) nabij Parijs1) Onder een cantileverbrug verstaat meneen brug, die uit drie gedeelten bestaat.De uiterste zijn opgelegd op twee steun-punten en zijn aan ??n einde van eenoverstek voorzien, waarop het midden-gedeelte oplegging vindt.foto 15. steigerwerk van de brug overde Seine (fig. 11) enige wekenvoor de excursieoverspanning tussen de pijlers zalbedragen.Het brugdek wordt 20 cm dik en degewelfde onderplaat van de ligger28 cm, terwijl de dikte van de ver-ticale wanden 17 en 18 cm zal wor-den.De brug komt aan de einden te rus-ten op landhoofden door middel vanpendelopleggingen, uitgevoerd ingewapend beton (max. reactie 4441).Deze landhoofden zijn op in degrond gestorte palen gefundeerd. Opde herstelde pijlers van de oudebrug zal de nieuwe constructiescharnierend worden opgelegd(max. reactie 2 840 t).Het beton wordt in lengterichtingvan de brug onder voorspanning ge-bracht door middel van kabels (fig.13) van hetzelfde type, dat ook voorhangbruggen wordt gebruikt. Dezekabels zullen in het inwendige vande brugligger worden aangebrachtin een aantal, dat op elke plaats af-hankelijk is van de op te nemenkracht. Ze worden niet in het betongestort en zullen dus bereikbaar zijnom de spanningen op elk ogenblikte kunnen regelen. In het brugdeken in de verticale dwarswanden zalmen daarom mangaten sparen,waardoor men dus bij de kabels kankomen. In de dwarsschotten brengtmen sparingen aan om de kabelsdoor te laten. Teneinde de wrij-vingsweerstand in lengterichting opte heffen bij de bochten van dekabels, zal men pendelstijlen plaat-sen naast de dwarsschotten. Dezependelstijlen, gemaakt van gewa-pend beton, krijgen aan de boven-kant gietstalen steunvlakken om dekabel van richting te doen veran-deren, terwijl ze aan de onderkantrusten op gietstalen scharniercon-structies (fig. 13).De bevestiging van de kabels aan debrugligger blijkt uit fig. 14. Aan in-gebetonneerde rondstaalstaven wor-den vier schroefstangen gelast,waarop aan de voorkant moeren zijngedraaid. De kabel wordt aan heteinde van een ankerblok voorzien,op dezelfde wijze als bij hangbrug-fig. 13. schematisch langsdoorsnede vanhet cantilevereinde van de brug overde Seine (fig. 11) met ligging van de kabelsfig. 11. aanzicht van de brug over deSeine te Villeneuve-St. Georgesnabij Parijsfig. 12. dwarsdoorsnede van de brugover de Seine (fig. 11)fig. 14. verankeringsconstructie metspaninrichting voor de kabelsvan de brug over de Seine(fig. 11)gen gebruikelijk is. Met vijzels, diesteunen tegen de moeren, wordt hetankerblok naar achteren gedrukt,waardoor de kabel onder spanningen omgekeerd het beton door deverankering van de rondstaalstavenonder druk komt. Deze spaninrich-tingen komen aan alle kabels aanbeide kanten. De kabels, waarvande diameter 66 mm bedraagt, zijnsamengesteld uit 193 draden; zijkunnen 160 ton overbrengen, zodatde spanning erin 63 kg/mm2zalworden.Op het ogenblik van de excursienaar deze brug was van het brug-gedeelte aan de linker Seineoeverde bekisting van de onderplaat vande kokerligger en die van de ver-ticale langswanden gesteld. Foto 15geeft een beeld van de steigercon-structie onder de gewelfde onder-plaat, die enige weken voor de ex-cursie was genomen.Deze brug, die wat bouwwijze be-treft zeer origineel is en een prach-tige lijn zal kriigen, was helaasslechts gedeeltelijk in zijn bekistingte bewonderen.B. DE VOORDRACHTEN1. De geboorte van het gewapendbeton door Ir. Albert CaquotIn de loop van de ontwikkelingsge-schiedenis van de mens hebben hemachtereenvolgens tot beschikkinggestaan, het gesteente, het brons,het ijzer en staal en tenslotte hetgewapend beton, dat de duurzaam-heid van het steen met de weerstandvan het staal aan elkaar verbindt.De ware uitvinder is niet hij, die opgoed geluk af hypothesen opstelt,maar degeen, die de middelen kentwaarover hij kan beschikken, endeze door logische redenering groe-peert en door koppeling van hunalgemene eigenschappen een reali-teit schept.Een wapening was reeds doorRondelet in metselwerk aange-bracht, maar de goede verbindingtussen steen en staal kon eerst nade uitvinding van het cement wor-den verwezenlijkt. Frankrijk bezatin de 19de eeuw twee geleerden, diedit nieuwe hydraulische bindmiddelbestudeerden, n.l. Vicat en LeChatelier. Al de noodzakelijkevoorwaarden voor de geboorte vanhet gewapend beton waren toenaanwezig. Men moet zich niet ver-wonderen, dat bijna op hetzelfdeogenblik enige uitvinders, die elkaarwaarschijnlijk niet kenden, het ge-wapend beton langs verschillendewegen hebben ontdekt.Lambot, die meer in het bijzonderde uitvinder was, stelde zich tevre-den met het scheppen van enigeprototypen. Coignet, die ingenieuren aannemer was, verwezenlijkte deeerste betonconstructies; het onder-zoek naar eenheid in arbeidskrach-ten op de werken bracht hem op devervaardiging van gewapend-beton-vloeren.Monier, een tuinman, had te kam-pen met het vergaan van zijn bloem-bakken, die van hout waren ge-maakt; hij verwezenlijkte van zijnkant het gebruik van gewapend be-ton door dit voor bakken aan tewenden. Op grond van zijn nietbouwkundig beroep bracht de ex-ploitatie hem niet veel op; hij ver-kocht echter zijn patenten aan tweeDuitse aannemers, die een grote ac-tiviteit met ,,Monierbau" aan de daglegden.De eerste toepassingen kwamen nietuit boven het gebied van de proef-nemingen. Het was Hennebique,die met een buitengewone geestdrift,tegen het einde van de 19de eeuw,met behulp van eenvoudige formu-les verschillende projecten maakteen grote kunstwerken tot standbracht.De geleerden Consid?re, Rabuten Mesnager ondernamen onder-zoekingen en stelden de evenwichts-wetten op; deze maakten de groteontwikkeling van de gewapend-betonconstructies in Frankrijk mo-gelijk, die vervolgens in West-Europa en daarna over de gehelewereld werden nagevolgd.2. Het gewapend betonen de architectuurdoor architect August PerretHet betoog van deze Franse archi-tect, die zich een wereldnaam heeftverworven door het bouwen vankerken en gebouwen in gewapendbeton, duurde slechts enige minu-ten. Terwijl de andere sprekers hunvoordracht op papier hadden gestelden deze voorlazen, sprak Perretstaande voor zijn stoel de volgendewoorden.Aanvankelijk werd de architectuurdoor de houtbouw beheerst, dochdoor de brandbaarheid van houtging men in duurzamer materiaalconstrueren. De invloed van dehoutbouw deed zich bij de toepas-sing van deze materialen nog gel-den, doordat men tot in alle detailsmotieven hieraan ontleende. Vandat ogenblik af kan men zeggen, datde architectuur slechts een decora-tie was.Vervolgens zien we op Franse bo-dem een nieuwe architectuur ont-staan, waarbij de ribconstructie metde steunboog tot ontwikkelingkwam. Deze Franse schepping ver-spreidde zich over Europa.Daarna kwam de gewapend-beton-bouw naar voren, welke zich overde gehele wereld verspreidde. Dezewijze van construeren zal ons geendecoratie geven, doch een waarach-tige architectuur.3. Herinneringendoor Ir. E. FreyssinetDeze grote Franse constructeur her-dacht in zijn voordracht met dank-baarheid de twee mannen, die groteinvloed op hem hebben uitgeoefend:1e. de hoofdinsbecteur van de brug-gen en wegen Rabut, die zijn leer-meester is geweest, door wiens be-gaafdheid en vertrouwen in het ge-wapend beton het construeren uitervaring niet langer noodzakelijkwas. Hij is het geweest, die de men-sen van zijn generatie voor het ge-wapend beton gewonnen heeft;2e. de aannemer Mercier, die geenschoolse opleiding had genoten,maar met een helder en scherpverstand was begiftigd. Deze inte-resseerde zich voor Freyssinet's ont-werpen en maakte het mogelijk drievan zijn oorspronkelijke plannenuit te voeren, namelijk de bruggente Boutiron, Ch?tel-de-Neuve en teVeurdre.Bij het maken van deze werken konFreyssinet verschillende van zijnidee?n toepassen, in het bijzondervoor het ontcenteren van bogen metbehulp van dommekrachten. Ookdeed hij hierbij voor de eerste keereen proefneming met voorgespan-nen beton. Verder ontdekte hij deplasticiteit van beton en het ver-anderlijk zijn van de elasticiteits-modulus van dit materiaal; dezeeigenschappen werden eerst veellater offici?el erkend.De lezing werd gevolgd door enigefilms betreffende de constructie vanbetonnen schuiten en de brug tePlougastel. Vooral bij de projectievan deze brugconstructie kwamnogeens duidelijk naar voren, vanwelk groot formaat Freyssinet alsconstructeur is.Zoals bekend, is deze boogbrug, metdrie overspanningen van 186 m, ge-bouwd op een formeel, dat men ver-plaatst heeft door het op pontonsweg te varen.Het houten formeel was langs deoevers gebouwd op een reeks juk-ken met de einden op pontons enwerd na gereedkomen gevaren naarde aanzetten van de eerste boog.Zodra deze gestort en het beton vol-doende verhard was, werd het for-meel weer op de pontons neergela-ten, waarna deze naar de tweedehoogspanning werd gevaren.4. De ontwikkeling van hetgewapend betondoor Ir. J. FougerolleDe eerste jaren na de uitvinding vanhet gewapend beton werd dit nieuwemateriaal nog maar sporadisch inde bouw toegepast. Eerst na 1890vond er een snelle ontwikkelingplaats, doordat de geboren construc-teur Hennebique met een buiten-gewone geestdrift het materiaal toe-paste. Talrijke onderzoekers en con-structeurs verleenden eveneens hunsteun bij de ontwikkeling ervan, o.a.:Coignet, Cattancin, Bordenare,Coularon, Mattrai, Demay,Boussiron, Piketty, Consid?reen Mesnager.Vloeren werden het eerst toegepastin de vorm van een plaat, daarna indie van de gewelfde plaat met bin-ten. Hierna zien we beton toepassenvoor reservoirs en buizen. De eerstebetonnen brug had slechts 2 m over-spanning doch omstreeks 1898 bouw-de Hennebique de brug te Ch?-tellerault, met een boog van 50 mspanwijdte.Daken, die in gewapend beton metzoveel succes zijn uitgevoerd, zienwe het eerst toepassen voor afdek-kingen van reservoirs.Funderingspalen, funderingen in hetalgemeen, caissons en steunmurenwerden langzamerhand ook in ge-wapend beton vervaardigd.De Franse Vereniging van Construc-356teurs in Gewapend Beton heeft inhet verleden en zal in de toekomstzijn invloed doen gelden bij de ont-wikkeling.In het buitenland kwam gewapendbeton ook in toepassing, voorname-lijk in Duitsland en Oostenrijk, dankzij de patenten van Monier; evenzoin Amerika.De ontwikkeling van gewapend be-ton ging opnieuw met een grotesprong vooruit na het Franse minis-tri?le rondschrijven van 1906, watachtereenvolgens ten goede kwamaan:a. de vooruitgang van de kwaliteitvan de samenstellende onderde-len: cement en staal;b. de methodische onderzoekingen,die tot uitvoering kwamen, hetzijin een laboratorium, hetzij op dewerken, in het bijzonder betref-fende de gradering van de grond-stoffen en de plasticiteit van be-ton;. de mechanische middelen, dieaangewend werden om zowel dedichtheid van het beton als devastheid tegen druk te doen toe-nemen;d. de vindingrijkheid van de con-structeurs betreffende de wijzevan uitvoering van boogformelen,steigerwerken en bekistingen.Tegelijkertijd, en dat is zeer belang-rijk, heeft beton zijn eigen uitdruk-kingsvorm gekregen, dank zij Per-ret, Garnier en andere meesters.Met bruggen heeft men daarna in-drukwekkende overspanningen be-reikt en talrijke vormen zijn ont-staan, zoals boogbruggen, volle-wand- en vakwerkliggers, cantile-verbruggen, enz.Schaaldaken zijn in talrijke oplos-singen ontworpen, naar gelang deoverspanning, de verlichting of deutiliteitseisen meer naar voren kwa-men. Ze zijn vrijdragend en wordenin ontwikkelbare of scheve regel-oppervlakken gemaakt, zoals gewel-ven in parabolische vorm, of afge-knot kegelvormig, hyperbolisch-parabolisch en als zaagdaken in ver-schillende uitvoeringswijzen. De di-verse problemen, die zich bij deconstructie van deze daken voor-doen, komen in belangrijke mateook voor bij die van de steigerwer-ken en bij die van de uitvoering; deconstructeurs wedijveren in dit op-zicht in vindingrijkheid.Wandconstructies in gewapend be-ton zien we veelvuldig toegepast,zoals bij reservoirs, silo's, zwem-baden, windverhitters, koelinrich-tingen, enz.Stuwdammen worden hetzij in zijngeheel of gedeeltelijk in gewapendbeton geconstrueerd.Talrijke andere toepassingen in ge-wapend beton zijn nog te noemen,in het bijzonder op het gebied vande ondergrondse constructies voorzee-, rivier- en kanaalwerken.De berekeningswijze van gewapendbeton heeft zich mede met het ge-bruik van het materiaal ontwikkeld;men heeft dit langzamerhand beterleren kennen. De verdere studievan het materiaal is nog aan degang, waardoor het straks mogelijkzal worden nog economischer te con-strueren.5. Formelen met een grote over-spanning: door Ir. E. FougeaHet onderwerp van deze sprekerhandelde over formelen met eengrote overspanning voor boogbrug-gen met hooggelegen rijvloer. Ditbrugtype wordt veel in Frankrijktoegepast met overspanningen totruim 250 m. Hij bracht naar voren,dat formelen met een grote span-wijdte bij de uitvoering van grotebogen onweerlegbare voordelen bie-den door:a. economische constructie, omdat ergeen tussenliggende steunpuntenzijn;b. grotere zekerheid van de con-structie in het bijzonder wanneerhet de overbrugging van sterkwassende rivieren betreft;betere mogelijkheid steunpunts-zettingen op te heffen, waarbijvormveranderingen worden toe-gelaten van dezelfde grootte alsde boog zal ondergaan.Voordat men het plan van een for-meel opstelt, is het nodig na te gaan,op welke wijze men de belastingenkan verminderen en hoe deze kun-nen worden verdeeld, opdat de op-tredende spanningen niet te hoogoplopen.Men kent drie middelen om dit tebereiken n.l. door:1e. het beton van de boog in dwars-richting in blokken te storten;2e. het storten van de gehele boogin verschillende lagen;3e. het beton in repen te storten inlengterichting van de boog.Deze manieren van betonstortenkunnen al dan niet onderling wor-den gecombineerd.De formelen maakt men in de regelals houten vakwerkconstructie,welke met spijkers of bouten aanelkaar wordt verbonden; een enkelemaal wordt een metaalconstructietoegepast.Voorschriften zijn gegeven omtrentde samenstelling van elk van dezeconstructievormen. Opdat de vorm-verandering van het houten for-meel zo gering mogelijk is, moetgrote zorg aan de verbindingen vanhet vakwerk worden besteed. Opplaatsen, waar grote drukkrachtenmoeten worden overgebracht, kanmen gewapend beton toepassen, zo-als bij de scharnierpunten van en-kele montagesystemen gebeurt.Formelen van boogbruggen maaktmen heel weinig in zijn geheel vangewapend beton; er zijn echter indeze richting wel bij enige con-structeurs plannen in studie.De verschillende systemen, die bij hetmonteren van formelen voor boogbruggengebruikelijk zijn, werden vervolgens doorde spreker nader belicht.1e. Montage met behulp van eenkleine hangbrugDeze methode is toegepast bij hetformeel van de brug te La Caille enook bij die van het viaduct met200 m overspanning te l'Esla inSpanje.2e. Montage door laten zakken vanin verticale stand gebouwdeonderdelenDe twee formeelhelften wordenhierbij in min of meer verticalestand beweegbaar gemonteerd ophun voetsteunen aan weerskantenvan de oever tegen de pijlers aan.Met behulp van kranen, die op depijlers of landhoofden zijn opge-steld, worden telkens vrij grotevooraf gereedgemaakte segmentenopgebouwd. Zodra de beide boog-helften gereed zijn, worden dezevervolgens met kabels neergelaten,terwijl ze draaien om de voetsteu-nen, tot ze tegen elkaar rusten.Hierbij maakt men gebruik vanmontagelieren.Als eerste toepassing volgens dezemethode wordt het formeel van debrug te Sautet vermeld; daarna isdeze werkwijze veelvuldig toege-past, zoals voor de bruggen te Ar-tuby, te Ponsonnas, te Longerayover de Rh?ne, te Jonneli?re overde Erdre, te Lessart over de Rance,te Bellegarde over de Rh?ne.Met een film werd deze zeer interessantebouwwijze toegelicht.Een combinatie van deze twee syste-men vond toepassing voor het for-meel van de brug te St. Hilaire-St.Nazaire over de Durance.3e. Montage door optrekken om eenvoetpunt van in horizontalestand gebouwde onderdelenDe beide formeelhelften worden bijdeze methode in horizontale standgebouwd en vervolgens opgerichtdoor middel van kabellieren of vij-zels. Hierbij steunen ze aan ??n eindtegen de pijlers, terwijl ze aan deandere kant worden opgelicht metbehulp van een heftoren. De forme-len van de brug te Coudette en diete Stoksund en Traneberg, welkebeide nabij Stockholm zijn gelegen,werden op deze wijze gemonteerd.Het formeel van de brug te Nogent-sur-Marne is gesteld met twee eind-stukken volgens deze methode, ter-wijl het middenstuk is aangevoerdmet een kabelbaan. Het oudstevoorbeeld van een dergelijk mon-tagesysteem treffen we aan bij hetstellen van de hangars te Orly.4e. Montage door middel vanuitbouwen.Het formeel wordt bij deze methodeboven de ruimte gebouwd, terwijlhet aan ankerkabels hangt. Op dezewijze werden de formelen gesteldvan de brug te Vienne over deRh?ne en die over de Aar te Berne.5e. Montage met behulp vanstellingenDe stellingconstructies worden hier-bij op een vlak terrein opgericht envan boven van een vloer voorzienvolgens de ronding van de boog- Opdeze vloer wordt daarna het for-meel gebouwd.Bij dit systeem is het noodzakelijkhet formeel te vervoeren. De be-roemde brug te Plougastel werd opdeze wijze tot stand gebracht; hetformeel dat aan de einden op pon-tons was gemonteerd, werd vier-maal verplaatst.Door dit verplaatsen van grote for-melen heeft men het voordeel, dat357deze voor de naburige boog weerkunnen worden gebruikt, waardoorde totale kosten van opbouw vanhet formeel verminderen.Het formeel van de brug te Belle-garde en die van Arles sur Techzijn verschoven, teneinde twee naastelkaar gelegen boogbruggen te kun-nen vervaardigen. Als oudste toe-passing van een zodanige verplaat-sing wordt vermeld, die voor debrug de Luxembourg, waarbij hetformeel over een afstand van 11 mis verschoven.De voordracht, die door enige mooie filmswerd toegelicht, was voor ons Nederlan-ders bijzonder interessant, omdat wij inons land dergelijke bouwwijzen niet ken-nen.6. Gewapend beton bij het herstelvan kunstwerkendoor Ir. BoutetSpreker gaf eerst een overzicht vande verwoestingen van een nog on-gekende omvang, die in Frankrijkgedurende de laatste oorlog warenaangericht. Zo werden vele in ge-wapend beton uitgevoerde kunst-werken verwoest.Meer dan 10 000 bruggen voor ge-woon en spoorwegverkeer warenvernield. Verder werden bijna al dehavenkaden verwoest, terwijl han-gars, dep?ts en stations geheel ofgedeeltelijk waren vernield door deveelvuldige bombardementen.Om de juiste wijze van construerente kiezen bij ontwerpen voor dewederopbouw, moesten de inge-nieurs niet alleen rekening houdenmet de plaatselijke omstandigheden,maar ook met twee belangrijke fac-toren, namelijk met de noodzake-lijkheid van de uitvoering en hettekort aan materialen. Cement wasschaars en staal nog meer, zodat deingenieurs uit economische overwe-gingen gedwongen waren meer ge-durfde oplossingen te aanvaarden;zij moesten daarbij met geringerezekerheid genoegen nemen. Gewa-pend beton bleek voor het herstelder kunstwerken het aangewezenmateriaal te zijn. Het werd toege-past zowel voor bruggen voor ge-woon verkeer als voor spoorweg-bruggen. De ingenieurs van despoorwegen, die vroeger bepaaldebedenkingen tegen het gebruik vangewapend beton voor spoorweg-bruggen opperden, pasten na deoorlog beton toe voor het herstel vande meeste van deze werken. Tal-rijke projecten gaven een beeld vande afwisseling van de toegepasteoplossingen.De ingenieurs pogen de laatste ja-ren vooruitgang te bereiken bij hetconstrueren in gewapend beton o.a.door verbetering van de betonkwa-liteit, hetgeen door betere kennisomtrent de samenstelling en hetwatergehalte werd verkregen; ver-der door de bouwwerken met gro-tere nauwkeurigheid uit te voerenen door het beton te trillen met tril-naalden. Ook werd meer kennis ver-kregen omtrent de werking vanhet materiaal en de krachtsverde-ling tussen het beton en het staal.Deze vooruitging heeft de construc-teur vrijer gemaakt. Het eigen ge-wicht kon lichter worden; de vor-men werden gracieuzer, waardoorin zekere zin een nieuwe architec-tuur ontstond, die zich harmonischerin het landschap aanpaste.In de toekomst zal gewapend betonnaast de andere materialen daar-door een ruimere plaats gaan in-nemen.De voordracht werd met talrijke licht-beelden en een film toegelicht, waaruiteen goed beeld werd verkregen van dewederopbouw in Frankrijk.7. Gewapend beton in bouwwerkenBereikte resultaten entoekomstige ontwikkelingdoor Ir. A. Balency--B?arnHet honderdjarige gewapend betonis in vergelijking met de anderewijzen van bouwen (bijvoorbeeldmet steen of hout) een jong mate-riaal en daarom moet men dit eeuw-feest met de blik naar de toekomstgericht vieren.Door de buitengewone mogelijkhe-den van dit materiaal heeft het bijhet bouwen snel een plaats ver-overd. Van zijn ontstaan af tot 1910werd het bijna voor alles toegepast.Men moet dit slagen toeschrijvenaan zijn grote mogelijkheden bij devormgeving, aan zijn gemakkelijkeuitvoeringswijze en de merkwaar-dige economie van zijn hulpmidde-len.Terwijl de architectonische vorm-geving van gewapend beton in hetbegin aarzelend was, is dit langza-merhand meer tot uitdrukking ge-komen dank zij de belangrijke bij-drage van e r r e t en de anderemoderne architecten, zoals L eC o e u r en Le C o r b u s i e r .De opvallende aanpassing aan dearchitectonische vormgeving brachtechter ook nadelen mede. Het ge-wapend beton heeft namelijk bij hetbouwen niet geprofiteerd van hettoenemende productievermogen perman-uur, zoals andere industrie?ndat kennen, doordat er een te groteverscheidenheid van constructiesbestaat. Evenwel zien we thans eenindustri?le periode zich gaan af-tekenen.De vermeerdering van het produc-tievermogen wordt verkregen:a. door een economischer gebruikvan de materialen, doordat menmeer streeft naar verbetering vande kwaliteit;b. door de bekisting economischerte maken;c. door de bereidingswijze meer temechaniseren, waardoor een gro-ter productietempo wordt be-reikt.Een economischer gebruik van debekistingen is de voornaamste fac-tor bij een meer industri?le uitvoe-ring van de werken. De bekistingwordt hierdoor een belangrijke fac-tor, inplaats van een ondergeschikthulpmiddel.Zij dient om op de werken vele ge-lijke constructie-elementen hierinte betonneren, of om buiten debouwplaats de onderdelen als ge-prefabriceerde elementen te ver-vaardigen, welke men vervolgensnaar het werk vervoert om daar teworden gesteld.De mechanisering van de betonbe-reiding is ook een belangrijke fac-tor van de vooruitgang; handkrachtis immers kostbaarder dan machi-nale aandrijving.Tenslotte is de algehele voorberei-ding van het werk en de grondigebestudering van de te volgen werk-methode de eerste voorwaarde voorhet verkrijgen van een behoorlijktempo.De industri?le periode van het ge-wapend beton op de bouwwerkenkan slechts tot volle ontplooi?ng ko-men, als grote aantallen van dezelf-de elementen kunnen worden ver-vaardigd, zodat een vergroting vanhet productievermogen wordt be-reikt.Een samenwerking zal -- te begin-nen bij het ontwerp -- tussen ar-chitect en aannemer moeten be-staan, omdat reeds in dit stadiumde voorwaarden voor het meermalengebruiken van bekistingen en dievoor de betonbereidmg en het alge-hele productieproces moeten wor-den bestudeerd.Men dient zich af te vragen, of ditnieuwe productieproces niet al tezwaar zijn stempel drukt op devormgeving en hetgeen eentonig-heid zal veroorzaken.Reeds hebben talrijke architectenzich met dit probleem beziggehou-den en hierbij zeer bevredigendeoplossingen gevonden. Door hetmeermalen gebruiken van de be-kisting kan zelfs een soepelerevormgeving worden verkregen, het-geen de architecten bij de traditio-nele bouwwijze niet konden berei-ken.8. De toekomst vangewapend betondoor Ir. Henry LossierDeze spreker heeft zich voor de oor-log bekendheid verworven met eenniet tot uitvoering gekomen projectvan een toren van 2 000 m hoogte,die tot bescherming van Parijs tegenluchtaanvallen had moeten dienen.Deze toren was gedacht als eenconisch verlopende schacht van ge-wapend beton met een buitenwerk-se diameter van 210 m op de beganegrond en van 40 m bovenaan (fig.16). De wanddikte zou beneden 12 mbedragen en naar boven toe ver-minderen. De cirkelvormige funde-ringsplaat had een diameter van400 m.Op resp. 600, 1300 en 1800 m hoogtewas de toren van platformen voor-zien, die als startplaatsen van jacht-vliegtuigen moesten dienen.Uit dit project blijkt, dat Lossiereen constructeur van groot formaatis, hetgeen ook uit deze lezing bleek.Voordat hij de toekomstige ontwik-keling van gewapend beton ging be-schouwen, gaf hij een resum?, opwelke wijze dit materiaal zich ont-wikkeld heeft van zijn ontstaan aftot heden.In het eerste stadium van de ont-wikkeling van gewapend betonwaren de uitvinders aan het werken in het tweede zien we de eerstetoepassingen; daarna kwam hetderde stadium met de theoretischeonderzoekingen. Er werden in hetbegin een aantal strenge bepalingenuitgevaardigd, die niet waren aan-gepast aan het bijzondere materiaal,358dat gewapend beton is en die ditvoor verschillende werken haddenuitgesloten, totdat de proefnemingentenslotte het tegendeel bewezen.In Frankrijk werden deze bepalin-gen tenslotte op aandrang van Con-sid?re opzij gezet. Ook de con-structeurs lieten zich niet onbetuigdin het zoeken naar kardinale ver-beteringen. Het vierde stadium ten-slotte -- waarin we thans leven --wordt gekenmerkt door hen, die ge-wapend beton trachten te vervol-maken en door degenen, die totaalnieuwe idee?n naar voren brengen.Velen verbazen zich, dat de Ame-rikanen met stalen hangbruggenmeer dan 1000 m kunnen overspan-nen, terwijl bij gewapend-beton-boogbruggen de grootste overspan-ningen, die bereikt zijn, in het alge-meen onder het vierde van dit cijferblijven. Hieruit wordt dikwijls defoutieve conclusie getrokken, datdeze grens door de aard van hetmateriaal wordt bepaald. In wer-kelijkheid wordt deze uiterste grensechter veroorzaakt, doordat de teoverbruggen rivieren of ravijnenniet breder zijn.Men kan echter aantonen, dat metde hedendaagse middelen en grond-stoffen overspanningen met bogenin gewapend beton tot 1500 m moge-lijk zijn en dat men met balken totongeveer 500 m kan gaan, dus resp.het zes- en viervoudige van de span-wijdten der thans uitgevoerde wer-ken.De vorderingen, die bereikt zijn inde kwaliteit van de normale cemen-ten, hebben zich vooral ontwikkeldin twee richtingen:1. in de toeneming van de druk-vastheid en2. de grotere snelheid van verhar-den.De verhouding van de trek- tot dedrukvastheid is echter ?n het alge-meen verminderd, doordat tengevol-ge van de vergroting van de laatstede broosheid ook groter wordt. Doortoepassing van zwelcementen -- dieaanvangsverlengingen veroorzaken,welke groter zijn dan de krimp t.g.v.de verharding -- wordt het gevaarvan scheurvorming niet te min ver-minderd.Het gebruik van staalsoorten methoge elasticiteitsgrens is verre vannieuw, doch dat is thans in de be-langstelling gekomen bij werken invoorgespannen beton.De vooruitgang zal ook moeten wor-den gezocht in de vormgeving. Deproeven met schaaldaken hebbenaangetoond, dat sommige modernevormen meer in overeenstemmingzijn met het monolitisch karaktervan gewapend beton.Men zal het weerstandsvermogenvan een elementje niet meer moetenbaseren op de veronderstelling, dathet materiaal onbeperkt elastisch is,terwijl de breukverschijnselen eenmeer plastisch karakter vertonen.Tal van jonge geleerden en inge-nieurs leggen zich toe om met een-voudige en practische middelen detheoretische resultaten met die vande werkelijkheid te benaderen. Ten-slotte gaf spreker het volgende re-sum?:Het gewapend beton bezit in zijntegenwoordige klassieke vorm mo-gelijkheden van verwezenlijking, diever uitgaan boven de gedurfdsteconstructies van heden ten dage, dienog met de tijd 'kunnen toenemen.De moderne uitvoering in voorge-spannen beton doet niet alleen eengeheel nieuwe wijze van construerenzien, maar men kan hiermede ookde bestaande constructies verreovertreffen met in de toekomst nogweer grotere mogelijkheden.C. DE TENTOONSTELLINGDe tentoonstelling, die in het Mu-seum van Openbare Werken teParijs was ingericht, gaf in de eersteplaats een historisch overzicht vande ontwikkeling van het gewapendbeton gedurende z?n honderdjarigbestaan. Bovendien kreeg men doormiddel van maquetten en een zeergroot aantal foto's, waarvan som-mige een kolossaal formaat hadden,van uitgevoerde werken op allerleigebied een uitstekende indruk vande mogelijkheden van gewapendbeton.Van de ingang af waren in chrono-logische volgorde modellen en foto'svan uitgevoerde werken van de uit-vinders en de eerste pioniers ten-toongesteld. Zo zag men de modellenvan het roeibootje van Lambot ende bloembakken van Monier. Tal-rijke herinneringen aan deze man-nen lagen in vitrines, zoals patent-brieven, medailles, catalogi en por-tretten, die door de tijd vergeeldwaren. Ook voor de mannen, diehet beton op theoretisch gebied had-den ontwikkeld, was een ruimeplaats ingeruimd.Na dit overzicht was de tentoonstel-ling in verschillende afdelingenverdeeld. Zo kon men op elk gebied,waarbij men gewapend beton toe-past, zoals voor bruggen, stuwenen in de utiliteitsbouw voor silo's,hangars, schoorstenen, daken, enz.door middel van maquetten en foto'svan de jongste tot grootste werkenzien, welke vlucht gewapend betonheeft genomen.Ook bij de wederopbouw van deverwoeste steden in Frankrijk, o.a.te Brest, Le Havre, Blois, Saint Loe.a., bleek gewapend beton een be-langrijke rol te spelen. De prefa-bricage van kapspanten, kolommen,vloer- en muurelementen heeft zichin Frankrijk hierdoor ook sterk ont-wikkeld. Aan de hand van een mo-del van een flatgebouw, dat uitvooraf vervaardigde onderdelen wassamengesteld volgens systeem La-faille, kon men zien, hoe door mid-del van een op het dak opgesteldekraan de wandelementen werdengesteld.De keuring van cementen en de be-toncontr?le had men ook een ruimeplaats gegeven. Zo waren er o.a.meetapparaten opgesteld om deelasticiteitsmodulus in het werk tebepalen en om de krimp te meten.Een foto, met een 25 000 ? vergro-ting toonde de verharding van ce-ment.fig. 16. aanzicht, doorsnede enhalveplattegrond van deluchtbescher-mingstoren te Parijs volgensont-werp van Ir. H. Lossier(niet uitgevoerd)De architectonische ontwikkelingvan gewapend beton was natuurlijkniet vergeten en uit de foto's van deuitgevoerde werken van Lods,Perret, Christople e.a. kon mende grote kwaliteiten van deze archi-tecten bewonderen.In de afdeling van voorgespannenbeton deed het goed, dat niet alleenplaatwerken van de toepassing vandeze bouwwijze in Frankrijk, Belgi?en Spanje maar ook die in ons landwaren opgehangen, waarbij de drieNederlandse firma's, die dit mate-riaal hier te lande hebben ingevoerd,waren vermeld. Van de onderdelen,die bij voorgespannen beton wordengebruikt, lagen er een eind kabel ende verankeringsconus en de vijzelvolgens systeem Freyssinet.Tenslotte vermelden we, dat dezetentoonstelling ook voor de in hetbouwvak studerende jeugd zeerleerzaam was, immers men had b.v.van alle toegepaste gewelfvormen ingewapend beton perspectiefschet-sen opgehangen met bijschriften,b.v. wat men onder de overspan-ning, pijl, enz. verstaat.Deze tentoonstelling, die jammergenoeg overigens een te sterk natio-naal karakter droeg, deed zien, dathet jonge materiaal gewapend betonzich een plaats heeft verworven, dievoor de toekomst veelbelovend is.350
Reacties