48 thema De toekomst van constructieve veiligheid 1 Zeven jaar na oprichting wordt het Platform Constructieve Veiligheid nieuw leven ingeblazen thema De toekomst van constructieve veiligheid 4 2015 49 Het Platform Constructieve Veiligheid is in 2008 ontstaan naar aanleiding van het CUR Bouw&Infra project 'Leren van Instor- tingen'. In dit project werd een aantal bouwincidenten geanaly- seerd, wat input moest geven aan een structurele verbetering van de kwaliteit en de betrouwbaarheid van bouwwerken. Er werden daarbij drie bronnen van fouten onderscheiden: ? microniveau: de menselijke fouten door gebrek aan kennis en/of ervaring of een vergissing; ? mesoniveau: de fouten door een slechte organisatie (bijvoor - beeld op het gebied van inkoop, communicatie, coördinatie, of kwaliteitsbewaking); ? macroniveau: de fouten voortkomend uit de heersende bouwcultuur en regelgeving. De testvraag ? om vast te stellen of er sprake is van een fout op een van de genoemde niveaus ? luidt: als een andere persoon, respectievelijk andere (project)organisatie, respectievelijk andere cultuur of regelgeving het incident had voorkomen, dan is er sprake van een fout op het betreffende niveau. Het is ook mogelijk dat fouten op meerdere niveaus worden geduid. Met deze inzichten is in 2008 het Platform Constructieve Veiligheid gestart. Initiatiefnemers waren, naast CUR Bouw&Infra, VROM Inspectie, Bouwend Nederland, NLinge- nieurs en enkele bouwbedrijven en ingenieursbureaus. Doel was een programma uit te voeren dat op termijn zou leiden tot minder incidenten en dus betere prestaties op het gebied van constructieve veiligheid. Het programma richtte zich op onder - zoek, op het invoeren van verbeteringen en op evaluatie van de bouwpraktijk (fig. 2). Het platform werd georganiseerd onder de vlag van CUR Bouw&Infra en bestond uit een stuurgroep met vertegenwoor - digers van brancheorganisaties (Bouwend Nederland, NLinge- nieurs, VNconstructeurs) en overheid (tot 2012) en een advies- groep met circa 25 vertegenwoordigers van bedrijven en orga- nisaties die de doelstellingen onderschreven en wilden bijdra - gen aan onderzoek en kennisuitwisseling. Overzicht activiteiten In het platform zijn in de loop der jaren diverse activiteiten uitgevoerd. Deze activiteiten kunnen worden ingedeeld in drie groepen: onderzoeken (incl. aanbevelingen), registratie & analyse van incidenten, en kennisuitwisseling. Onderzoeken De belangrijkste onderzoeken (incl. aanbevelingen) die zijn uitgevoerd of waaraan het platform meewerkte, zijn: ? Onderzoek naar de borging van constructieve veiligheid in 15 bouwprojecten [1]; ? Uitvoering van de Actieagenda Constructieve Veiligheid van de VROM Inspectie; ? Onderzoek naar de faalkosten bij ontwerp en bouw van constructies [2]; ? Case-onderzoeken naar structurele oorzaken van falen [3]; ? Case-onderzoeken naar geotechnisch falen [4]; ? Constructieve veiligheid van gevels [5]; ? Onderzoek naar de organisatorische en persoonsgebonden factoren die een positieve bijdrage leveren aan (de borging van) constructieve veiligheid [6]; ? Constructieve veiligheid van uitkragende galerijplaten gebouwd in de jaren 1950-1970 [7]; ? Best practices voor het borgen van constructieve veiligheid bij geïntegreerde contracten [8]; ? Startdocument detailengineering, een hulpmiddel om te checken of alle taken en informatie-uitwisseling bij start bouw goed zijn belegd (nog in bewerking). In 2008 werd het Platform Constructieve Veiligheid opgericht, een samenwerkingsverband tussen overheden, opdrachtgevers, bouwbedrijven en ingenieursbureaus. Doel van het platform was de aandacht voor en de borging van constructieve veiligheid tot een vanzelfsprekendheid te maken. Om dat doel te bereiken, zijn diverse activiteiten ontwikkeld en uitgevoerd. De bewustwording van risico's met betrekking tot constructieve veiligheid is sinds die tijd duidelijk toegenomen. Maar dat geldt nog niet over de volle breedte en het heeft nog niet altijd geleid tot andere en betere werkwij- zen. Doorgaan met activiteiten die hierin voorzien, is dan ook noodzakelijk. ir. Dik-Gert Mans 1) MEGED Engineering & Consultancy 1 De tijdelijke ondersteuningsconstructie van de B-Tower bleek niet stabiel 2 Schematisch programma Platform Constructieve Veiligheid (2008) 1) Dik-Gert Mans was van 2008 tot 2014 voorzitter van het Platform Constructieve Veiligheid 2 onderzoek verbeteringen evaluatie microniveau mesoniveau macroniveau De toekomst van constructieve veiligheid 4 2015 De toekomst van constructieve veiligheid 4 2015 50 thema Resultaten Een van de belangrijkste resultaten van de activiteiten van het platform is een toename van de bewustwording van risico's met betrekking tot constructieve veiligheid bij bedrijven en personen in de bouwsector. Dat is althans de ervaring van de deelnemers van het platform. Dat is overigens niet alleen de verdienste van het platform, ook andere initiatieven en acties hebben hieraan bijgedragen. Zonder volledigheid te kunnen nastreven, worden hier genoemd het Compendium Aanpak Constructieve Veiligheid en de oprichting en activiteiten van VNconstructeurs. Ook nieuwe incidenten in genoemde periode en daaruit voortvloeiende publiciteit, hebben bijgedragen aan de genoemde bewustwording (foto 1). Bewustwording is een belangrijke stap voorwaarts maar niet voldoende om tot daad- werkelijke verbetering te komen. Andere en betere werkwijzen en hulpmiddelen zijn hiervoor nodig; ook daarmee is een begin gemaakt. Een probleem bij de beoordeling van het effect van deze activi- teiten is dat de beoogde verbeteringen van prestaties niet eenvoudig zijn te kwantificeren. Faalkosten kunnen, mits voor - zien van een passende definitie, als een belangrijke indicator gelden. Meten van faalkosten op basis van enquêtes is voor dit doel echter minder geschikt, maar betere bepalingsmethoden zijn niet eenvoudig toepasbaar. Nieuwe aanpak De noodzaak voor het doorgaan met verbeteringen wordt door velen onderschreven en er valt nog veel te winnen (fig. 4). Dat Registratie & analyse Ten behoeve van de registratie en analyse van incidenten is het ABC Meldpunt opgericht. De registratie en de analyse werd opgedragen aan en uitgevoerd door TNO, onder begeleiding van een groep experts. In totaal zijn over een looptijd van ruim drie jaar circa 200 meldingen geregistreerd en geanalyseerd [9]. Kennisuitwisseling Kennisuitwisseling heeft in verscheidene vormen plaatsgevon- den: via publicaties, via nieuwsbrieven, via presentaties bij bedrijven en bijeenkomsten, via cursussen en via bijeenkomsten van de adviesgroep. Internationale contacten en kennisuitwis- seling zijn er geweest met het Engelse CROSS (Confidential Reporting of Structural Safety) en met het Forensic Engineering Committee van IABSE (International Association for Structural Engineers). Kwartiermakers Namens de bouwbedrijven en ingenieursbureaus zijn de volgende personen kwartiermaker voor de nieuwe aanpak van het Platform Constructieve Veiligheid: Willem van Dijk (Ballast Nedam), Johan Galjaard (ABT/VNconstructeurs), Bob Gieskens (Bouwend Nederland), Erik Middelkoop (Royal HaskoningDHV ), René Sterken (BAM) en Dik-Gert Mans (tot 1 april 2015, namens SBRCURnet). 3 51 3 Het Bos en Lommerplein; twijfel aan de constructieve veiligheid leidde in 2006 tot ontruiming van het complex (een van de cases in het rapport 'Falende constructies' [3]) 4 Veiligheidscultuurladder (a) en verandermodel (b) [12] Deze best practices kunnen betrekking hebben op delen van het ontwerp- en bouwproces, op specifieke projecten of op specifieke contractvormen. ? Praktische methoden voor risicomanagement Aandacht voor constructieve veiligheid, naast voor de hand liggende aspecten als geld, tijd en (meer zichtbare) kwaliteit, is hierbij noodzakelijk. Praktische werkwijzen, zowel voor de risicomanager als voor de constructeurspecialist en de kwali- teitsmanager, bevorderen een effectieve toepassing. ? Overdracht van informatie van ontwerp naar uitvoering Het aantal betrokken partijen neemt in deze fase sterk toe. Er is behoefte aan verdere ontwikkeling en omschrijving van rollen en taakverdelingen bij de diverse samenwerkings- en pleit voor voortzetting van de activiteiten waarbij het platform zich, zoals voorheen, richt op de samenwerking tussen de afzonderlijke disciplines als opdrachtgevers, constructeurs, productie en uitvoering. Een groep kwartiermakers (zie kader) heeft zich gebogen over de vraag hoe het platform een verdere bijdrage kan leveren. Mede op basis van een evaluatie van de resultaten van het platform in 2008-2014 hebben zij als rand- voorwaarde gesteld dat de activiteiten tot aantoonbaar betere prestaties moeten leiden. Alleen met deze randvoorwaarde kan financiering worden verkregen. Als strategie voor het bewerk- stelligen van verbeteringen is ervoor gekozen toonaangevende bedrijven uit de aannemerij en uit ingenieurs- en constructie- bureaus het voortouw te laten nemen. Zij kunnen vanuit hun sterke marktpositie verbeteringen afdwingen in de rest van de sector en als voorbeeld fungeren. Overigens wordt geen exclu- siviteit geclaimd: andere bedrijven en organisaties zijn welkom deel te nemen. In dezelfde tijd dat deze nieuwe aanpak voor het platform is ontwikkeld, is de Governance Code 'Veiligheid in de bouw' tot stand gekomen [10]. Deze door een groep toonaangevende bouw- en installatiebedrijven en opdrachtgevers opgestelde code wil door een gezamenlijke aanpak tot een veiliger bouw- sector komen. De Governance Code richt zich op integrale veiligheid. Het is duidelijk dat de doelstelling van het platform hier goed bij aansluit. Afstemming met de werkgroep die de Governance Code omzet in acties zal, ook in de toekomst, blijven plaatsvinden. Nieuw actieprogramma Om tot een nieuw actieprogramma voor het platform te komen, is in oktober 2014 een workshop georganiseerd. Hieraan is deelgenomen door in totaal 32 representanten van aannemingsbedrijven, constructie- en ingenieursbureaus, opdrachtgevers, branche- en beroepsorganisaties, universiteiten en overheden. Ten behoeve van de input van de workshop is door Karel Terwel een discussiestuk samengesteld over de kriti- sche factoren: veiligheidscultuur, allocatie van verantwoorde- lijkheden, risicomanagement & controle, communicatie & samenwerking en kennisinfrastructuur. Deelnemers aan de workshop hebben voorstellen gedaan voor en gediscussieerd over maatregelen die zouden moeten leiden tot betere presta - ties. Samenvattend is geconcludeerd dat borging van construc- tieve veiligheid een systematischer aanpak vraagt dan veelal gebruikelijk. Het in vervolg op de workshop opgestelde actie- programma omvat de volgende thema's [11]. ? Best practices Best practices zijn werkmethoden gebaseerd op ervaring en bewezen goede resultaten. Opstelling hiervan kan leiden tot meer gestandaardiseerde werkmethoden en betere resultaten. 4a 4b De toekomst van constructieve veiligheid 4 2015 pathologisch we maken ons geen zorgen zolang niemand ons corrigeert reactief veiligheid is belangrijk, we reageren na elk incident berekenbaar we hebben een kwaliteitsmanagementplan proactief we werken continu aan verbeteringen generatief veiligheid staat voorop in ons handelen toenemend vertrouwen en verantwoordelijkheid nemen toenemende geïnformeerdheid actie plannen uitvoeren voorbereiding plannen maken beschouwend bewustwording in aanvang onwetendheid onderhoud blijvende aandacht en verbetering pathologisch we maken ons geen zorgen zolang niemand ons corrigeert reactief veiligheid is belangrijk, we reageren na elk incident berekenbaar we hebben een kwaliteitsmanagementplan proactief we werken continu aan verbeteringen generatief veiligheid staat voorop in ons handelen toenemend vertrouwen en verantwoordelijkheid nemen toenemende geïnformeerdheid actie plannen uitvoeren voorbereiding plannen maken beschouwend bewustwording in aanvang onwetendheid onderhoud blijvende aandacht en verbetering 525 Van ontwerp naar uitvoering: leiderschap vereist bij detailengineering, productie en uitvoering door meerdere partijen ? LITERATUUR 1 Borging van constructieve veiligheid in 15 bouwprojecten. VROM- Inspectie, 2008. 2 Mans, D.G., Derkink, M., Faalkosten en constructieve veiligheid. B+U, 2009. 3 Falende constructies, een case-onderzoek naar structurele oorzaken van falen en maatregelen die dat tegengaan. Rapport 232, CUR Bouw & Infra, 2010. 4 Mans, D.G., Staveren, M.A. van, Cools, P., Leren van geotechnisch falen. Rapport 227, CUR Bouw & Infra, 2010. 5 SBR 620.11:2012 Constructieve veiligheid van gevels. 6 Terwel, K., Verschilmakers voor constructieve veiligheid. TU Delft, 2013. 7 SBRCURnet 673.14:2014 Constructieve veiligheid van uitkragende galerijplaten. 8 SBRCURnet 671.14: 2014 Borging van constructieve veiligheid bij geïntegreerde contracten. 9 Constructieve veiligheid, Evaluatie ABC-meldpunt, structurele verbetering? Rapport 235, CUR Bouw & Infra, 2011. 10 www.gc-veiligheid.nl, Governance Code Veiligheid in de Bouw, 2014. 11 www.platformconstructieveveiligheid.nl, Actieprogramma Borging Constructieve Veiligheid, 2014. 12 Hudson, P., Implementing a safety culture in a major multi-national. Leiden University, Elsevier Ltd., 2007. contractvormen en hulpmiddelen die een succesvolle infor - matieoverdracht bewerkstelligen (foto 5). ? Melden van en communiceren over incidenten Dit onderwerp is relevant op het niveau van de sector, de projectorganisaties en de afzonderlijke bedrijven maar tegelij- kertijd lastig over bedrijfsgrenzen heen te realiseren. Gezocht zal worden naar nieuwe vormen die resultaat opleveren voor deelnemende bedrijven. Robuust Constructieve veiligheid vereist aandacht van (project)organi- saties betrokken bij het ontwerp, de bouw en het beheer. Men moet zich daarbij realiseren dat de prestaties op dit vlak door - gaans niet eenvoudig verifieerbaar zijn: alleen na deskundige analyses en met 'as-built'-gegevens kunnen hierover uitspraken worden gedaan. In navolging voor wat geldt voor het constructief ontwerp moeten projectorganisaties robuust worden ingericht: inschakelen van de juiste deskundigheid, juiste verdeling van taken en verantwoordelijkheden, onderkennen van de risico's en vermijden of beheersen daarvan, en controlevormen waarbij gemaakte fouten tijdig worden ontdekt en hersteld. Het plat- form heeft voor de vervolgfase een programma opgesteld om verdere verbeteringen te bewerkstelligen, allereerst in de projecten waar de participanten bij zijn betrokken en vervol- gens in de gehele bouwsector. Een programma opstellen is mooi, maar het gaat natuurlijk om de uitvoering en het resul- taat ervan. De kwartiermakers zetten zich hiervoor in. ? 5 thema De toekomst van constructieve veiligheid 4 2015