Beeld- en Ornamentwerk in Betonzowel unica als in seriedoor J. VlasblomZonder overdrijving kan men zeggen, dat:1. de kleur van beton monotoon is, en2. ook het uiterlijk doorgaans niet aantrekt.Betonnen gevels ziet men nog maar al te vaak bekleed, fijner sierwerkin gewoon beton komt U maar zelden tegen en voor beeldhouwwerkis beton, ook al om zijn grote hardheid, niet gewild.Voor niet-gehouwen beeld- en ornamentwerk vormen de kleur en hetuiterlijk van gewoon beton eveneens een groot bezwaar. Uitzonde-ringen zijn mogelijk, als:a. de kwaliteit (schokbeton)1) en/ofb. de omgeving (betonbouw)2)hiertoe aanleiding geven.Een grote verbetering is dan ook het zgn. sierbeton, dat een specialedeklaag heeft, bv. cement met natuursteenkorrels. Hiermede is danook reeds fraai werk gemaakt, met een levendig en aantrekkelijkuiterlijk, dat echter nog enige bezwaren heeft:1. het dient een eenvoudige vorm te krijgen,2. het maken is ingewikkeld (2 lagen),3. het vereist doo,gaans een, soms kostbare, nabehandeling (bou-charderen, frijnen, spitsen, stocken, zandstralen, wassen, slijpen,enz.).Thans meent de beeldhouwer J. Vlasblom te Rotterdam na veel studieen langdurige proefnemingen bovengenoemde bezwaren te hebbenopgelost, hetgeen voor hem dan ook aanleiding was, een octrooi-aanvrage op zijn werkwijze in te dienen. (G. J. H.)foto 1. beeld in glanzend, donkerkleurig beton(seriewerk in stukvorm)1) Zie het artikel van A. 3. Kropholler in Cement 5-6 (1949), blz. 82.2) Zie het artikel van Fred. C a r a z z o in Cement 19--20.,,Kunt U betonnen beeldwerk, bijvoorbeeld gevel-ornamenten, in s e r i e maken?", vroeg mij een jongeaannemer van de firma J. P. A. Nelissen te Haarlem.,,Zo ja, wilt U mij dit dan eens laten zien?"Deze vraag uit voorzichtigheid gesteld, is hier zeerbegrijpelijk, want een ieder -- die het vak kent --weet, dat het l o s s e n d vervaardigen van een ma-trijs (of mal) niet zo eenvoudig is. Zou dit dus kun-nen, vooral als de matrijs bij het lossen niet wordtbeschadigd en het beton er steeds gaaf en in de zelfdekwaliteit uitkomt, dan is seriewerk met ??n matrijste maken. Dit zou niet alleen een belangrijke bespa-ring aan matrijskosten betekenen, maar dan zoudenook meer ingewikkelde vormen aan het beton kun-nen worden gegeven. Behalve voor beeld- en orna-mentwerk zou het voor b e t o n w a r e n in het al-gemeen een stap vooruit betekenen, vooral als hetfoto 2. gevelversieringen(seriewerk in stukvorm)beton geschokt of getrild kan worden en de matrijsdaarbij niet zo gauw verslijt.Wanneer ??n ingewikkeld detail op een bouw-werk of in de betonwarenfabriek moet worden ge-maakt, dan zal dit wel geen onoverkomelijke moeilijk-heden geven, omdat een timmerman-met-begrip veelkan bereiken; in dit geval doet het er namelijk niettoe, als de mal desnoods, na gebruik, bij het lossenin spaanders vliegt.Wanneer g??n h e r h a l i n g van h e t z e l f d e mo-tief wordt verlangd, dan heeft de beeldhouwer hetin zoverre gemakkelijk bij het vervaardigen van devorm, dat de laatste, na het verharden van het beton,desnoods met de beitel mag worden verwijderd (fig.1 en 4).Wanneer echter seriewerk (betonartikelen, beeld-en ornamentwerk) wordt verlangd, wordt het al lasti-ger. Dan eist men immers, dat de matrijs (mal)niet verloren gaat of bij het lossen wordt beschadigd.Is er bij seriewerk sprake van meer ingewikkeldevormen, dan zullen beschadigingen al spoedig op-treden, want scherpe hoeken en uitspringende delenleveren altijd moeilijkheden op.fig. 1lossendematrijsfig. 2niet-lossendematrijsfig. 3lossend(vormstuk)360foto 3. betonnen raampjes met scherpe ondersnijdingen door binnenprofiel (seriewerk volgens nieuwe methode)Men moet in zulke gevallen een stukvorm (eenmatrijs uit een groot aantal delen) vervaardigen,waarvan de stukken als een blokkendoos in elkaarsluiten. Hierbij maakt het eerste, meest vrijzittendedeel de weg vrij voor het daarop volgende, enz.; degietnaden zullen bij elke volgende reproductie steedszichtbaarder worden. Houten matrijzen hebben geenlange levensduur en die van staal zijn kostbaar.Voor a r t i s t i e k werk zijn met een stukvormwel degelijk bekoorlijke resultaten te bereiken. Giet-naden kunnen hier, wanneer zij met begrip in de com-positie worden verwerkt (zie foto's 2 en 6), aan eenartistiek werkstuk de bekoring van handwerk ver-lenen.Al met al wordt door de vele moeilijkheden de vrijevormgeving bij de oude methode sterk geremd. Demogelijkheden blijven natuurlijk beperkt; hoogreliefis moeilijk erin te vervaardigen, ondersnijdingen (naarbinnen breder wordende holten) kunnen practischniet worden afgevormd, enz. Gezocht werd daaromnaar een methode, die minder moeilijkheden veroor-zaakte en meer vrijheden bood, zonder dat de kosteneen bezwaar zouden gaan vormen.Nieuw type matrijzenDaarom werd gezocht naar vormen, waardoor eengrote mate van vrijheid wordt verkregen (fig. 3). Dezematrijzen kunnen gemakkelijker van de reproductieworden verwijderd en ondervinden veel minder hin-der van uitspringende delen. Eigenlijk kan men er demeest ingewikkelde vormen mee lossen; ondersnij-dingen leveren dan ook geen grote moeilijkhedenmeer op.Ter demonstratie zijn een aantal kleine driehoekigeprofielraampjes (foto 3) vervaardigd uit ??n enkelematrijs. De raampjes tonen diepe en buitengewoonscherpe ondersnijdingen van het binnenprofiel bij descherpe hoek en toch werden deze ondersnijdingengaaf en goed gelost. Met deze methode is het dan ookwerkelijk mogelijk, allerlei betonartikelen te vervaar-digen, waarbij de reproductie perfect is.Resumerend kan worden gezegd, dat de volgendevoordelen zijn bereikt:1. constructiedelen met ingewikkelde vormen zijnthans te maken;2. zowel technisch als artistiek werk kan nu wordenvervaardigd;3. met ??n matrijs kunnen hele series worden ver-kregen;4. het beton kan desgewenst zeer vast zijn door het teschokken of te trillen;5. de matrijs zal hierbij vermoedelijk minder aan slij-tage onderhevig zijn.Uiterlijk en kleurMen veronderstelt wel eens, dat beton een vrij grofmateriaal is, dat geen verfijning toelaat; dit is nietjuist! Men kan in beton een mooi en tevens sterkoppervlak met een hoge glans bereiken, waarbij geennabehandeling nodig is; er zijn zeer scherpe gietselsmet fijne details te vervaardigen.Beton is echter een merkwaardig materiaal, datonverschilligheid met onverschilligheid beantwoordt.Is men echter bereid met zorg te werk te gaan, danzal men opvallend aantrekkelijke resultaten bereiken.foto 4beeldje in zwart glanzend betonfoto 5. wandbordjes in beton met zeer fijne details(nieuwe methode; seriewerk)foto 6. gevelversiering in stukvorm vervaardigdMen moet zich echter eerst openstellenvoor de eigen schoonheid van beton.... be-tonkleuren hebben veel gemeen met crayon-kleuren. Het bindmiddel bepaalt nu eenmaalmet de toeslagstoffen de kleur van het beton.Er zijn echter zowel fraaie pasteltinten alszeer donkere kleuren te verkrijgen; helaas isdit met foto's niet te bewijzen, maar deskun-digen hebben die aan de reeds gemaakte be-tonnen beeld- en ornamentwerken, zelfs metenige verbazing, moeten constateren. Proe-ven hebben bovendien reeds bewezen, datde kleuren -- zelfs onder ongunstige om-standigheden -- weervast zijn.SeriewerkBij artistiek seriewerk kan elke reproductiebij de nieuwe methode toch een eigenkarakter vertonen; er zijn zelfs hierbij vrijgrote variaties mogelijk! Dit ligt in deaard van het werk, want ieder werkstukvereist opnieuw de aandacht van de makeren biedt hem in ruime mate de mogelijkheid,zijn fantasie de vrije teugel te laten. Hetklinkt U misschien zelfs wat vreemd in deoren, maar betongieten is -- in tegenstellingmet het gieten in gips -- en een artistiekeaangelegenheid!Gipsgieten is uitsluitend een kwestie vantechniek, dus van vaardigheid. Het gaat snelin zijn werk; het materiaal is een vast ge-geven.Betongieten gaat langzaam en dient met zorgte geschieden. De samenstelling van de mor-tel staat sterk onder invloed van de maker;het is een kwestie van ervaring, liefde engevoel.De kleur en de glans zijn te wijzigen en deaard van het oppervlak kan glad, maar ooklevendig zijn door nuancering en structuur.Zoals reeds werd gezegd, zullen met denieuwe wijze van vervaardigen en met ge-bruikmaking van de bereikte nieuwe kwali-teiten van beton meer ingewikkelde vormenals unica en in serie kunnen worden ver-vaardigd, zowel voor technische als artis-tieke doeleinden.Als voorbeelden zijn te noemen: ramen,raam- en deurkozijnen, brievenbussen (foto7), beelden (foto's 1 en 4), borden e.d.(foto's 5 en 9), schoorsteenmantels, bal-lustraden, gevelplaten (foto 6), daklijsten,enz., terwijl zich ongetwijfeld nog nieuwetoepassingen zullen gaan voordoen.foto 7. brievenbussen met versieringseriewerk met nieuwe methodeMet lette op de scherpe, diepe holten en ver uitstekende deler.foto 8. Betonnen versieringen van zeerkleine afmetingen zijn mogelijk.Beton en vorm (matrijs, mal)lenen zich voor gedetailleerdereproductie (nieuwe methode)362
Reacties