3EJAARGANG11-12DECEMBER1951CEMENTtijdschrift gewijd aancement en betonalgemeen-redacteur:ing. G. J. Hamer(verantwoordelijk voor de inhoud)redactie-secretaris:H. M. Mosredactie-adres:Herengracht 507, Amsterdam-C,telefoonnummers: 34821 en 34552administratie-adres:Sarphatistraat 54, Amsterdam-C,tel. 57537, Postgiro 525812 t.n.v. N.V.Uitg. Mij ,,Met Couragie", A'damabonnementsprijzen:1. Nederland, Indonesi? enOverzeese Gebiedsdelen 9,-- p.j.2. Studie-abonnementen voor:T.H.-studenten, M.T.S.-ersen militairen 5,-- p.j.3. Buitenland 12,--p.j.Overneming van artikelen en illu-straties na schriftelijke toestemming.uitgave ENCI-CEMIJ n.vWAARHEID DOOR EENVOUDDe nog steeds in omvang toenemendetoepassing van gewapend beton voorverschillende doeleinden gaat samenmet een gestadige evolutie van de ge-wapend-betontechniek, zowel betreffendede kennis van de samenstelling en deeigenschappen van het materiaal, als vande wijze van uitvoeren van constructiesin gewapend beton.Architectonisch wordt in bouwwerken ingewapend beton het karakter van hetmateriaal, gekenmerkt door kracht eneenvoud, steeds beter tot uiting gebracht.In de laatste jaren is hierbij het lofwaardigstreven naar voren gekomen om ook inde afwerking van betonoppervlakken despeciale architectuur van het materiaaltot haar recht te doen komen.Vroeger werden betonconstructies inhoofdzaak beschouwd als het draag-lichaam van een bouwwerk en werd het,,lelijke" beton verborgen achter anderematerialen. Dit onware, met een logischearchitectuur strijdige verstoppertje spelenis thans niet meer nodig. Nieuwere enbetere werkwijzen voor het uitvoeren vanbetonwerken, in het bijzonder voor hetmaken van de bekistingen, geven demogelijkheid om betonoppervlakken inhet gezicht te laten en deze in overeen-stemming met de aard van het materiaalaf te werken. Dit laatste sluit in, datarchitectuur, welke waarheid beoogt, bijde afwerking van beton moet strevennaar de eenvoud, welke het materiaalkenmerkt. Zo ergens, dan moet voor dezeafwerking gelden het woord van InayatKhan: ,,Schoonheid vindt haar voltooi-ing in eenvoud".Hierbij komt nog, dat een eenvoudigeafwerking van betonoppervlakken in ver-gelijking met de vroeger gebruikelijkemethoden van afwerken, een belangrijkebesparing geeft op de bouwkosten, het-geen in deze tijd vooral een factor vanoverwegende betekenis is.In het algemeen kan bij het afwerken vanbetonoppervlakken worden onderscheiden:1e. afwerken met het oog op bescher-ming tegen agressieve scheikundigeinwerkingen;2e. aanbrengen van pleisterlagen;3e. afwerken van beton, schoon uit dekist, zonder bepleistering.BESCHERMING TEGEN AGRESSIEVESCHEIKUNDIGE INWERKINGENHoewel de bescherming van betonopper-vlakken tegen agressieve scheikundigeinwerkingen valt buiten de architectoni-sche zijde van het vraagstuk, volgen vol-ledigheidshalve enkele korte opmerkingenhierover.Voor deze bescherming komen in aan-merking bekledingen van zuurvaste tegelsmet dunne voegen, vastgezet door mid-del van een zuurvaste kit en voorts cellu-lo?d, glas, verschillende asfaltpreparaten,enz. Voor het bestrijken met oplossingenvan asfaltbitumen of met asfaltemulsiesmoet het betonoppervlak goed droog zijnen eerst worden gereinigd van olie of vet,waarna de asfaltoplossing of de emulsietwee of drie maal wordt opgestreken.Ook voor het bestrijken van betonopper-vlakken met fluaten is het nodig, dat hetbeton goed droog is en vuil en stof wor-den verwijderd, terwijl eventuele scheur-tjes tevoren moeten worden gedicht.Fluaten hebben in hoofdzaak een verhar-dende en dichtende werking op het op-pervlak. Aangezien staal door fluatenwordt aangetast, moet bij gewapend betonde dekking van de wapening ten minste2 cm bedragen.In de vorm van poeder, kristallen of vloei-stoffen zijn voor dit doel onder verschil-lende benamingen 1) in de handel mag-nesiumfluaat, zinkfluaat, loodfluaat datvergiftig is en aluminiumfluaat. De wer-king van deze fluaten berust op de om-zetting van de vrije kalk of de koolzurekalk aan het oppervlak van het beton inhet in water onoplosbare Calciumfluorideen collo?daal kiezelzuur. Calciumfluorideis mechanisch en scheikundig weerstand-biedend en geeft o.m. bescherming tegenaantasting door zuren, zoutoplossingen,enz., terwijl het collo?dale kiezelzuur eendichtende werking heeft.Ter bescherming tegen inwerking vanzuren, zoutoplossingen, e.d. kunnen be-tonoppervlakken worden behandeld meteen oplossing in water (1 :2) van mag-nesiumfluaat, gevolgd door bestrijken meteen oplossing in water (1 :3) van lood-fluaat, of bij kuipen, reservoirs, e.d. voorvoedingsmiddelen, van aluminiumfluaat.Loodfluaat is vooral geschikt voor beton-oppervlakken, welke zijn blootgesteld aanrookgassen, welke zwaveligzuur bevatten.Is het doel een hard oppervlak te ver-krijgen, dan wordt in de regel gebruikteen oplossing in water van zinkfluaat enbij kuipen en reservoirs, e.d. voor voe-dingsmiddelen van aluminiumfluaat.Voorts komen voor het beschermen vanbetonoppervlakken tegen scheikundigeinwerkingen in aanmerking bitumen-verven, aluminiumverven, chloorrubber-verven, emaillelakken, enz., welke ondertal van benamingen in de handel zijn. Alseerste eis moet aan deze materialen wor-den gesteld, dat zij elastisch en goeddichtend zijn en dat zij deze eigenschap-pen ook onder de inwerking van de agres-sieve stoffen behouden. Zij mogen eerstworden opgebracht, wanneer het beton,dat een grote dichtheid moet hebben,goed droog is en vooral ook grondig isschoongemaakt.AANBRENGEN VAN PLEISTERLAGENNadelen. Het bepleisteren van beton-oppervlakken vereist in technisch opzichtveel zorg, aangezien het niet eenvoudigis een goede en duurzame aanhechtingvan de bepleistering aan het betonopper-vlak tot stand te brengen. Als deze aan-hechting niet voldoende is, dan kunnen inde bepleistering gebreken ontstaan alslosse plekken, welke afbladeren of stuk-vriezen, scheuren, e.d., welke gebrekenhoge onderhoudskosten veroorzaken.1) Zie P. W. Scharroo, Scheikunde der bouw-materialen, L. j Veen's Uitgeversmaatschappij,Amsterdam.Cement 3 (1951) Nr 11 12 187Afwerken van betonoppervlakkendoor Kol. b.d. P. W. Scharroobetonoppervlak bij ruwe houten bekisting *betonoppervlak bijglad geschaafde bekisting *betonoppervlak met luchtbellen(glad geschaafde bekisting) *Voorts vertonen bepleisterde betonop-pervlakken niet zelden gebreken als po-reuze gedeelten, krimpscheuren bij eenverkeerde samenstelling of te snel uit-drogen van de pleistermortel, afzandenvan de mortel, witte uitslag, een ongelijk-matige kleur, vooral wanneer gekleurdepleisterlagen worden toegepast, enz. Degevolgen van de onjuiste werkwijze omop betonvloeren een cementbepleisteringaan te brengen, mogen voldoende bekendworden geacht. Technisch beschouwd isbepleisterd beton eigenlijk een onlogischebetonconstructie.Reeds met het oog de technische bezwa-ren is het aan te bevelen, wanneer ditslechts enigszins mogelijk is, opbetonoppervlakken geen pleister-lagen aan te brengen.Te meer is dit laatste gewenst, aangezienhet bepleisteren van betonoppervlakkenhoge kosten medebrengt, welke op ge-middeld 2,50 tot 3,? per m2kunnenworden gesteld. Onder de tegenwoordigetijdsomstandigheden is het een eis vanalgemeen belang, dat dergelijke hogekosten worden bespaard in gevallen,waarin betonoppervlakken zodanig kun-nen worden afgewerkt, dat een kostbarebepleistering achterwege kan blijven.WANNEER EEN BEPLEISTERING NODIGKAN ZIJN. Nog te veelvuldig wordenbetonoppervlakken bepleisterd in geval-len, waarin dit overbodig en niet zeldenook minder doelmatig is, terwijl het betonmet minder kosten en meer in overeen-stemming met de aard van het materiaalop eenvoudige wijze kan worden afge-werkt. Het is, of ook in dit opzicht geldtde opmerking van Goethe: ,,Es ?rgertdie Menschen, dass die Wahrheit so ein-fach ist".Het spreekt vanzelf, dat met een een-voudige afwerking zonder bepleisteringalleen dan kan worden volstaan, wanneerhet betonoppervlak dit mogelijk maakt.De aard van de bekisting is hierop vanoverwegende invloed.Wanneer de bekisting wordt samenge-steld uit planken, dan tekenen deze zichmet naden en nerven af op het ongelijkebetonoppervlak. Zelfs bij het gebruikenvan geschaafd plankhout blijven de nadenen de tekening van het hout nog te veelzichbaar op het betonoppervlak; nogdaargelaten dat door het schaven vande planken de kosten van de bekistinghoger worden.Covendien kunnen bij het toepassen vanbekistingplanken, vooral wanneer de be~tonspecie te weinig fijn zand bevat,cementmelk en mortel tussen de plank-naden naar buiten komen. Hierdoor wor-den dan op het betonvlak ruggetjes ge-vormd en ontstaan, als gevolg van hetwegvloeien van de mortel, in het beton-oppervlak zwakke plekken.Bij dergelijke ongelijke betonoppervlak-ken zal verdere afwerking met een kost-bare pleisterlaag veelal niet achterwegekunnen blijven.OPBRENGEN VAN DE BEPLEISTERINGIs afwerking met een bepleistering niette ontgaan, dan kan een voldoende aan-hechting tussen pleisterlaag en betonop-pervlak nog het best worden verkregen,wanneer de bepleistering wordt aange-bracht zo spoedig mogelijk na hetstorten van de betonspecie, wan-neer deze nog niet geheel is verhard.Tevoren wordt het betonoppervlak be-werkt met een staaldraadborstel om hetlaagje cementmelk, dat zich aan het op-pervlak bevindt, te verwijderen.Kan de bepleistering eerst worden opge-bracht, wanneer het beton reeds verhardis, dan mag het te bepleisteren oppervlakniet glad zijn en moet het tevoren goedschoon en nat worden gemaakt, zodat hetbeton geen water aan de pleisterlaag kanonttrekken. Losse en poreuze plekken,welke bij het toepassen van bekistingenvan planken in het beton kunnen voor-komen, moeten worden uitgehakt en her-steld.Hoofdzaak voor het verkrijgen van eengoede aanhechting is: beperken vande dikte van de bepleistering.Hoe dunner pleisterlagen op beton zijn,des te geringer wordt de kans, dat zijloslaten of andere gebreken vertonen.Het opbrengen van te dikke bepleisterin-boucharderen van een betonoppervlak*188Cement 3 (1951) Nr 11-12* Uit ,,Cement en Beton" No 2, Afwerken van beton en bepleisteren, door Drs. E. Roei of sen.gen is een nog te veel gemaakte techni-sche fout, welke bovendien onnodigekosten medebrengt.SAMENSTELLING VAN DE PLEISTER-MORTEL. Voor de dunne bepleistering,welke in ??n laag moet worden aange-bracht, ?s mei het oog op de volume-veranderingen tijdens de verharding vanbetonspecie en pleisterlaag, de bestesamenstelling die van de mortel, welkein de betonspecie wordt gebruikt. In depractijk wordt veel toegepast een mortel,naar maatdelen bestaande uit 1 portland-cement en 3 zand, of bij waterdicht werkvan 1 portlandcement en 2 zand.Niet genoeg kan worden gewaarschuwdtegen het gebruik van vette pleistermor-tels, welke aanleiding kunnen geven tothet ontstaan van scheurtjes tussen betonen bepleistering en tot het optreden vankrimpscheurtjes, welke eveneens gebre-ken ten gevolge kunnen hebben.Wit afpleisteren van betonoppervlakkenkan geschieden met behulp van witcement, of bij binnenwerk van een dervele marmercementen, dan wel van eengipskalkmortel, bestaande uit 1 deel gips,1 deel drooggebluste kalk of ? deel kalk-deeg en 1 deel zand, welke mortellaagna droging, wordt afgepleisterd met eenmortel van 1 deel gips op 1 deel kalk.Een gipsbepleistering hecht moeilijk aanbeton. In verband hiermede moet zij inzeer dunne lagen worden opgebracht.Worden cementbepleisteringen bij voor-keur aangebracht, wanneer de beton-specie nog niet geheel is verhard, zo magdit bij gipsbepleisteringen eerst geschie-den, wanneer het beton goed verhard endroog is en dan alleen op oppervlakken,welke niet zijn blootgesteld aan vocht.Gips dat in aanraking komt met vocht,waaronder in bepaalde omstandighedenook condensatiewater begrepen, kan wor-den opgelost of gaan verrotten.Kortheidshalve wordt niet nader ingegaanop decoratieve bepleisteringen en vocht-,geluid-, of warmte-isolerende bepleiste-ringen, welke onder verschillende bena-mingen in de handel zijn.AFWERKEN VAN BETON, SCHOONUIT DE KIST, ZONDER BEPLEISTERINGHet is een verblijdend verschijnsel en eenbewijs van vooruitgang van de beton-techniek, dat in de laatste jaren bij hetafwerken van betonoppervlakken er steedsmeer naar wordt gestreefd, het beton niette verbergen achter andere materialen,. doch het zichtbaar te laten en het, zonderbepleistering, op eenvoudige wijze af tewerken in overeenstemming met hetkarakter van het materiaal. Verschillendegrote betonwerken van de laatste tijd, zo-als b.v. het stationspostgebouw te 's-Gra-venhage, de nieuwe stations te Enschedeen te Hengelo, enz. bewijzen overtuigendde goede resultaten, welke aldus kunnenworden verkregen.Welke oplossing hiervoor ook wordt ge-kozen, zo is een dergelijke logische af-werking alleen mogelijk, wanneer de be-tonoppervlakken zonder gebreken envlak en schoon uit de kist komen-In dit verband wordt verwezen naar debelangrijke beschouwingen van architectIr. H. G. J. Schelling over het nieuwestation te Enschede in ,,Cement" 1951,No. 1-2.Het ontstaan van gebreken in betonop-pervlakken moet worden voorkomen doorCement 5 (1951) Nr 11-12een juiste samenstelling van de grondiggemengde en doelmatig verwerkte beton-specie, welke niet meer of minder watermag bevatten, dan nodig is. Een te drogebetonspecie kan grindnesten ten gevolgehebben, vooral wanneer een zware wa-pening aanwezig is, terwijl te v??l wateren te weinig fijn zand aanleiding kunnengeven tot ontmenging, waardoor gedeel-ten met te veel grof materiaal of met teveel zand kunnen ontstaan. Voorts moetworden gezorgd voor een afdoende ver-dichting van de betonspecie, zodat hieringeen lucht achterblijft en aan het beton-oppervlak geen kleine holten worden ge-vormd. Bij de nabehandeling moet te sneluitdrogen van het betonoppervlak wor-den voorkomen.Een voldoend vlak betonoppervlak kanniet worden verkregen met bekistingenvan houten planken; ook niet wanneerdeze worden geschaafd, aangezien denaden en de tekening van de plankendan toch nog op het betonoppervlakzichtbaar blijven.Voor het maken van een gladde bekisting,welke een vlak betonoppervlak geeft,komen ?n aanmerking: betpntriplex, board,e.d. Hierbij wordt dan tevens het aantalnaden in de bekisting beperkt en alduseen bezwaar van bekistingen van plan-ken, dat zij zoveel naden hebben, onder-vangen. Elke naad in de bekistingtoch geeft ter plaatse een veran-dering in de samenstelling van debetonspecie, welke ten nadele komtvan de hoedanigheid van het beton endie in het betonoppervlak zichtbaar is,evenals dit laatste met slecht of niet vol-doend verzorgde stortnaden het geval is.De weinige naden, welke als gevolg vande betrekkelijke grote afmetingen, bij hetgebruiken van betontriplex, board, e.d.ontstaan, kunnen waar dit nodig is, optal van wijzen zodanig worden bewerkt,dat elke nadelige invloed op de beton-specie wordt voorkomen. Dit kan o.m.geschieden met behulp van kleine latjesvan verschillende vorm, waardoor boven-dien een decoratieve vakverdeling in hetbetonoppervlak kan worden verkregen.Het toepassen van dergelijke gladde be-kistingsmaterialen had tot voor korte tijdhet bezwaar, dat hierdoor de kosten vande bekisting te hoog werden. Dit bezwaaris thans te ondervangen, wanneer alsondersteuning van het bekledingsmateriaalgebruik wordt gemaakt van de Rubora-schaarbekisting. De practijk heeft hier telande en in verschillende andere landenhet bewijs geleverd, dat met deze be-kistingsmethode niet alleen besparing opde kosten van de bekisting wordt ver-kregen, doch het tevens mogelijk wordt,vlakke en dichte betonoppervlakken tevervaardigen, welke met weinig kostenkunnen worden afgewerkt.Het is uiteraard niet mogelijk de verschil-lende methoden van afwerken in eenklein bestek uitvoerig te bespreken, zodatmoet worden volstaan met enkele korteopmerkingen.De meest eenvoudige oplossing is be-strijken van het vlakke en dichte beton-oppervlak met een cementsaus.Wanneer als afdekkingsmateriaal van deschaarbekisting sisalkraftpapier wordt ge-bezigd, worden op het betonoppervlakkleine wafelvormige ruitjes gevormd vanenkele millimeters dikte, welke decoratiefzeer goed voldoen. Zo nodig kan hetoppervlak nog met een cementsaus wor-den afgewerkt. Een dergelijke oplossing189pleistering met krimpscheuren *gescheurde bepleistering****afgebladderde pleisteringkomt vooral in aanmerking bij keldermu-ren, muren in fabrieksgebouwen, enz.In gevallen, waarin een bepleistering be-paald noodzakelijk is, of wel voor deco-ratieve doeleinden, voor isolatie, enz.wordt gewenst, heeft een vlak beton?oppervlak het voordeel, dat kan wordenvolstaan met een uiterst dunne be-pleistering, welke veel dunner is, danbij ongelijke bekistingplanken mogelijk is.Teneinde een goede aanhechting vandeze bepleistering aan het betonopper-vlak te verzekeren, kan het board met deruwe zijde naar boven op de schaarbe-kisting worden gelegd, zodat het vlakkebetonoppervlak niet glad wordt.Een andere oplossing voor het afwerkenis plaatselijk verwijderen van decementhuid door bewerken met eenbouchardeerhamer of door behandelingmet de zandstraal onder druk. Wat alduste bereiken is, wanneer hierbij de strakkelijnen van het betonwerk worden gehand-gezandstraald betonoppervlak, station Enschedevan het beton kan worden be?nvloed doorde kleur van het als toeslag gebruiktegrind of steenslag, spreekt van zelf.Door bestrijken van betonoppervlakkenmet metaalzouten volgens de methodevan Dr.-lng. L. A. Sanders worden methet cement verbindingen gevormd, welke .verschillende kleuren en in enkele ge-vallen een metaalglans geven. Dezewerkwijze is echter betrekkelijk kostbaar.Met deze korte opmerkingen, welke uiter-aard geen volledig beeld geven van devele mogelijkheden, welke voor het af-werken van vlakke betonoppervlakkentoepassing kunnen vinden, moet wordenvolstaan. In dit opzicht ligt een ruim ar-beidsveld open voor de architect, die ookin de afwerking een speciale, door waar-heid en eenvoud gekenmerkte beton-architectuur wil doorvoeren, welke inovereenstemming is met de aard van hetmateriaal en die tevens besparing geeftop de bouwkosten.met Keimverf bestreken betonnen wand van denieuwe fabriek van de Gruyter te 's-Hertogenboschvastgesteld door:De BetonvereeniglngDe Vereenlglng van Deutsche IngenieursDe Orde van Nederlandsche RaadgevendeIngenieursDe Bond van Nederlandsche ArchitectenDe Vereenlglng van Directeuren vanGemeentewerkenGeval A. De constructietekeningen wordende aannemer door de directie verstrekt.In afwijking van art. 1645 van het BurgerlijkWetboek en andere op dit punt geldendecontractuele of wettelijke bepalingen is dedirectie aansprakelijk voor de constructievesamenstelling en de aannemer voor de uit-voering van de gewapend-betonconstructies.Geval B. De constructietekeningen en bereke-ningen worden de aannemer tijdig door dedirectie verstrekt, opdat hij In de gelegenheidzij v??r het sluiten der aannemingsovereen-komst deze tekeningen en berekeningen tecontroleren. V??r het sluiten der aannemings-overeenkomst moet de aannemer zich met detekeningen en berekeningen der directie heb-ben verenigd of moet tussen aannemer endirectie overeenstemming zijn bereikt omtrenteventuele wijzigingen in de tekeningen en/ofberekeningen.Wanneer in het hier bedoelde geval de directieniet alle constructietekeningen tijdig gereedkan maken en de aannemer dus niet in staatIs de tekeningen en berekeningen v??r hetsluiten der aannemingsovereenkomst te contro-leren, moeten de te verwerken hoeveelhedenin het bestek verrekenbaar worden gesteld,zodat, wanneer na het sluiten der overeen-komst wijzigingen in de tekeningen en/of bere-keningen nodig zijn, het daaruit voortvloeiendemeer- of minder werk wordt verrekend.In afwijking van art. 1645 van het BurgerlijkWetboek en andere op dit punt geldendecontractuele of wettelijke bepalingen is al-leen de aannemer aansprakelijk zowel voorde constructieve samenstelling ais voor deuitvoeringvan de gewapend-betonconstructies.Geval De constructietekeningen en de be-rekeningen worden door de aannemer gemaakt.In afwijking van art. 1645 van het BurgerlijkWetboek en andere op dit punt geldendecontractuele of wettelijke bepalingen is al-leen de aannemer aansprakelijk zowel voorde constructieve samenstelling als voor deuitvoeringvan de gewapend-betonconstructies.De bedoeling dezer ,,Regelen" Is, dat in be-stekken duidelijk tot uitdrukking komt, welkevan de drie bepalingen is gekozen.Cement 3 (1951) Nr 11-12haafd en een tegenstelling tussen ruw englad beton tot uiting wordt gebracht,.wordt o.m. aangetoond door het nieuwestationsgebouw te Enschede.Worden bij binnenwerk aan het uiterlijkvan betonoppervlakken hogere aesthe-tische eisen gesteld, dan kan b.v. hetvlakke beton worden afgesaust met eenmortel van wit cement, zand, methyl-cellulose en een weinig kalk om de mor-tel weer strijkbaar te maken. Bij hetnieuwe stationspostgebouw te 's-Gra-venhage werden hiermede verrassenderesultaten verkregen. Ook kunnen gladdebetonoppervlakken worden bestreken meteen emulsieverf, beton-emaille, enz.Kleuren van beton door gebruik vangekleurd cement of door toevoegen vankleurstof aan de betonspecie is een moei-lijke en veel zorg vereisende bewerking,welke niet altijd het gewenste resultaatgeeft. Een uitvoerig artikel zou aan ditvraagstuk zijn te wijden. Dat de kleurRegelen volgens welke de verantwoordelijkheid voorgewapend-betoneonstraet?es in bestekken wordt bepaald190
Reacties