themaToekomst van de waterbouw720104themaToekomst vande waterbouwDe Nederlandse waterbouw heeft internationaal een uitstekende naam.Toch duurt onze strijd tegen het water nog altijd voort. Professor HanVrijling is direct en indirect betrokken (geweest) bij een belangrijk deelvan die strijd, ook in het buitenland. Zowel vanuit zijn functies bij diverseingenieursbureaus en Bouwdienst Rijkswaterstaat als vanuit zijnhuidige leerstoel Waterbouwkunde op de TU Delft. De redactie vanCement vroeg hem om zijn visie op de recente en toekomstige ontwik-kelingen in de waterbouw als inleiding op dit themanummer.Toekomst van de waterbouw 72010 51 Bij de zeewering in deMaasvlakte 2 worden oudebetonblokken hergebruiktfoto: Rein Geleijnse2 Plan voor open en geslo-ten RijnmondHet is Prinsjesdag als ik de pen oppak voor deze bijdrage aanhet themanummer Waterbouw. Door een demissionair kabinetbevat de troonrede niet veel nieuws. Daarom klinkt het berichtvan de Deltacommissaris misschien onverwacht luid door:Nederland moet zo lang mogelijk wachten met drastische endure maatregelen tegen overstromingen en ter vergroting vande hoeveelheid zoet water. Dat stelt Deltacommissaris WimKuijken in zijn eerste rapportage die gelijk met de Miljoenen-nota 2011 is gepubliceerd.Op zichzelf is dat verstandig. De Deltacommissie gaf in 2008haar aanbevelingen weliswaar een zekere urgentie, door hogeschattingen van 1,30 m zeespiegelrijzing in 2100. Maar dieurgentie zou door de feiten (de zeespiegel rijst tot nu toe metslechts 0,20 m in een eeuw) of door de hoge kosten misschientoch wel zijn gedempt. De Deltacommissaris gaat voortaan uitvan het KNMI-scenario van een stijging van 0,85 m in 2100.Ook geeft hij prioriteit aan het op peil brengen van debestaande waterkeringen boven nieuwe werken.Het spijtige is echter dat dit uitstel wellicht de dynamiek uit deonderzoeksplannen haalt. De diepgang van ontwerpstudiesmaar vooral de werken in uitvoering stimuleren de vooruit-gang. Alleen studie en onderzoek werken niet, omdat de dwangtot het maken van keuzen ontbreekt. Er lopen momenteel driealgemene programma's: veiligheidsnormering, zoetwatervoor-ziening en nieuwbouw/herstructurering. Dit naast zes gebieds-programma's: Kust, Wadden, ZW-Delta, Rivieren, Rijnmond enIJsselmeer.Open en gesloten RijnmondEen voorbeeld waar een ontwerpstudie op zijn plaats zou zijn isde oplossing die Ties Rijcken heeft voorgesteld in het Deltarap-port: Open en gesloten Rijnmond (fig. 2). Het idee is om geheelvolgens de oude Hollandse traditie het wilde water buiten onzewoonomgeving te houden. Door een aantal keringen en stuwen1prof.drs.ir. Han VrijlingTU Delft, fac. CiTG2Toekomst van de waterbouw720106gracht snel doen vergeten. De spoorzone Delft is ook eenproject waar het meervoudig ruimtegebruik volledig tot zijnrecht komt. Midden in Delft komt prachtige ruimte beschik-baar op de plaats waar nu het luidruchtige spoorviaduct de staddoorsnijdt. In Rijswijk is zo'n ruimte allang beschikbaar doorhet verplaatsen van het station naar een ondergrondse polder.Ook de aanpassing van het Nederlandse weggennet resulteertin een aantal interessante waterbouwkundige uitdagingen. Zozijn en worden diverse aquaducten gerealiseerd. De idealemanier om verkeer op het water en de weg ongehinderd telaten doorstromen.In Maastricht is de Combinatie Avenue2 gestart met een van demooiste projecten van dit decennium. Door het onder de grondbrengen van de A2 in een twee verdiepingen hoge tunnel komtruimte vrij voor parkaanleg en herontwikkeling van de wijkenlangs het trac? (fig. 5). Zo kan techniek bijdragen aan hetwelzijn van de mensen.De grote uitdaging aan de waterbouwers zal zijn om de diep-wandtechniek zo te beheersen dat het een vlekkeloos proceswordt. Dat houdt in een betrouwbare bouwmethode, eenkwaliteitsmeting en een adequate noodprocedure, zoals dedeming-cirkel uit de kwaliteitsleer eist. Op dit moment is hetvertrouwen in de techniek geschaad door (bijna) ongelukken.Daarbij moeten technici beseffen dat een fysiek klein malheurpolitiek een gigantisch struikelblok kan zijn.Maasvlakte2In het kader van Maasvlakte2 worden grote kademuren gereali-seerd. Niemand kijkt daar meer van op, helaas. In deze kade-muren zijn de traditionele stalen combiwanden vervangen doordiepwanden ten einde het corrosiegevaar te beperken. Innova-tief is het nieuwe ontwerp van de zeewering dat de aannemerheeft aangeboden. De blokken uit de oude golfbreker wordenhergebruikt (foto 1). Voor de plaatsing van die blokken heeftmen een gigantische kraan, de `Blockbuster', gebouwd.wordt het hoogwater in de rivieren waaraan Rotterdam enDordrecht liggen van zijn gevaarlijkste toppen ontdaan. Daar-door is verdere stedenbouw langs het water mogelijk. Een inte-grale studie naar de hydraulische, ecologische en stedenbouw-kundige aspecten is noodzakelijk. Misschien gaat het deelpro-gramma Rijnmond deze inleidende studie verder uitwerken.Enkele studenten van de TU Delft hebben al mooie ontwerpengemaakt voor de keringen. Anna Dijk tekende een Waterslot,een hotel met een stormvloedkering erin (fig. 4) en Floris vander Ziel combineerde een brug met een spinnakerkering (fig. 3).IJsselmeerDe andere gebiedsprogramma's bevatten niet veel waterbouw-kundige constructies, behalve het IJsselmeer. Daar wil mengezien de zeespiegelrijzing de waterspiegel met 1,50 m verho-gen. Dat is zeer ingrijpend voor alle pittoreske havens enmoderne marina's aan de oever (foto 6).Een andere oplossing zou meer in de lijn liggen van onze natio-nale ervaring en ook beter passen bij de nieuwe strategie van deDeltacommissaris: het aanbrengen van een nieuwe spuisluis.Hiermee kan het langzame proces van de zeespiegelrijzingworden opgevangen. Aan deze oplossing wordt nu gewerkt.Hierbij is pompen een eenvoudige en flexibele oplossing vooralals men de spuisluis geschikt maakt voor het inhangen vanschroefpompen. De capaciteit van het pompgemaal dat uitein-delijk nodig is om de gemiddelde afvoer van de IJssel naarbuiten te pompen valt binnen het bekende. Het gemaal bijIJmuiden is van vergelijkbare grootte.Bebouwde omgevingVoor grotere opgaven moeten we naar infrastructuurprojectenin dicht bebouwde omgeving. Hierbij kan meervoudig ruimte-gebruik tot mooie oplossingen leiden. De Grote Markstraat inDen Haag is een prachtig voorbeeld van de bijdrage die archi-tecten en ingenieurs aan de schoonheid van de stad kunnenleveren. Ook de Noord/Zuidlijn, waar de boormachines nu involle gang zijn, zal wanneer hij klaar is de ellende van de Vijzel-thema3 4Toekomst van de waterbouw 72010 73 Een gecombineerde brug met eenspinnakerkering4 Plan voor het Waterslot, een hotel meteen stormvloedkering erin5 Door het onder de grond brengen vande A2 bij Maastricht in een twee ver-diepingen hoge tunnel komt ruimtevrij voor parkaanleg en herontwikke-ling van de wijken langs het trac?6 Stijging van de waterspiegel is zeeringrijpend voor alle pittoreske havensaan het IJsselmeerblank heeft gezet. Op langere termijn zal ook het zwaartepuntvan het scheepvaartverkeer verschuiven van Antwerpen naarde zeehaven Zeebrugge. Dan zijn er weinig belemmeringenmeer om Antwerpen te beveiligen.Ir. K. Boorsma heeft in samenwerking met studenten CivieleTechniek van de TU Delft een ontwerp voor een dergelijkekering gemaakt.Bijzonder boeiend is de vraag wat voor oplossing men dan zalkiezen. Een stormvloedkering met een grote opening, zodat hetgetij op de Westerschelde gehandhaafd blijft, of een oplossing alsde Afsluitdijk bestaande uit een lange dam met een spuisluis eneen zoet Westerscheldebekken. Dat laatste is nu onbespreekbaar,maar als de staat krap bij kas zit is het goed voorstelbaar. Grote spectaculaire waterbouwkundige werken van de maatOosterschelde en Maeslantkering staan niet op het programma.Wel grote sluizen in IJmuiden en Terneuzen. Daar zijn vernieu-wingen op kleinere schaal mogelijk, bijvoorbeeld door deurenvan gewapend beton toe te passen. In diverse afstudeerwerkenis aangetoond dat daaraan een kostenvoordeel is verbonden nustrenge milieueisen het opnieuw coaten van staalconstructieszeer kostbaar maken. In sluis 124 in IJburg is deze techniek altoegepast.De enige grote waterbouwkundige constructie die ik op langeretermijn voorzie, is een stormvloedkering in de Westerschelde.De keuze van de Deltacommissie om de Westerschelde open tehouden zal veranderen nadat een forse stormvloed Antwerpen56