De Ziggo Dome naast de Amsterdam ArenA is 'single purpose design, multi use'. Dat betekent dat de muziek- en evenementenzaal voor verschillende doeleinden bruikbaar is, terwijl het ontwerp helemaal is afgestemd op optimale akoestiek, comfort en beleving. De Ziggo Dome kan meer dan vijftienduizend bezoekers ontvangen. Muziekliefhebbers hebben er vanaf medio 2012 met de grootste concertzaal van Nederland een nieuw Mekka bij. Auteurs:ir. Ronald Wenting, ing. Hans van Vliet, ing. Theo van Wolfswinkel (ABT)
themaMaximale muziekbeleving2201222themaMaximalemuziekbelevingDeZiggoDomenaastdeAmsterdamArenAis`singlepurposedesign,multiuse'.Datbetekentdatdemuziek-enevenementenzaalvoorverschillendedoeleindenbruikbaaris,terwijlhetontwerphelemaalisafgestemdopopti-maleakoestiek,comfortenbeleving.DeZiggoDomekanmeerdanvijftien-duizendbezoekersontvangen.Muziekliefhebbershebbenervanafmedio2012metdegrootsteconcertzaalvanNederlandeennieuwMekkabij.1Nieuwe Ziggo Dome wordt grootste concertzaal van NederlandMaximale muziekbeleving 22012 23De naam doet een koepel verwachten, maar in werkelijkheid isde Ziggo Dome juist een strak vormgegeven zwarte, vierkantedoos. De zaal meet 90 x 90 m? en telt vier verdiepingen, goedvoor 30 m hoogte. Aan beide zijden van de zaal, in de langs-richting, grenzen, de zogenaamde `front of the house' en `backof the house', met faciliterende functies voor de bezoekers, hetpersoneel en de artiesten. Twee ringvormige tribunes biedenplaats aan 4030 en 4470 stoelen. In een VIP-deel met`memberseats' kunnen 800 mensen terecht. Samen met de vloervoor het podium biedt de zaal plaats aan 15 600 muziekliefheb-bers. De dome is aan de zijde van de Amsterdam ArenA vialoopbruggen verbonden met het voorgebouw. Hier vinden dehotelfaciliteiten, restaurants en banquetingmogelijkheden eenplek. Tevens is hier de hoofdentree gelegen. Onder het gehelecomplex ligt een eenlaagse ondergrondse parkeergarage metverschillende in- en uitgangen die in ??n gezamenlijkebouwput is gebouwd. Meer dan 120 000 `bewegende' LED-lampjes verlevendigen de buitenkant van het gebouw.Verfijnde akoestiekEr is bij het ontwerpen veel aandacht besteed aan het cre?renvan een verfijnde akoestiek in de zaal. De eisen van de akoes-tisch adviseur hadden hun weerslag op verschillende voorzie-ningen om de nagalmtijden tot een minimum te beperken vooreen zogenoemde `droge' akoestiek. Tevens zijn er strenge eisengesteld aan de geluidswerendheid van de constructie van hetdak en de gevels. Met het oog hierop viel de keuze op eendubbel dak van gasbetonplaten. Deze platen zijn op zowel deonder- als de bovenregel van de vakwerkspanten van de over-spanning akoestisch ontkoppeld aangebracht. Onderin dedakconstructie komt een zware vloer met 60 cm isolatie vanmineraalwol. Aan de bovenzijde van de dakconstructie komteen tweede gasbetonvloer, het eigenlijke dak.De betonnen gevel is een op zichzelf staande schil die in zijngeheel akoestisch is ontkoppeld van het gebouw. Deze opzetzorgt ervoor, dat het mogelijk is dat 365 dagen per jaar, 24 uurper dag haast onbeperkt geluid kan worden geproduceerdzonder overlast voor de buren.Betonnen onderbouwDe dome staat op een ??nlaagse ondergrondse parkeergarage.Deze is ontworpen als een ter plaatse gestorte betonnen kelder-bak die is gefundeerd op prefab betonnen funderingspalen. Hetgrid van de bovenbouw, stramienen van 6,0 x 6,0 m, is doorge-zet in de parkeergarage, waardoor dure overgangsconstructieskonden worden vermeden. Vanwege de routing in de parkeer-garage zijn de stabiliteitswanden uit de bovenbouw niet door-gezet. De buitenwanden van de kelderbak zorgen hier voor destabiliteit. Om kwetsbare dilataties te voorkomen is de kelder-bak ongedilateerd uitgevoerd.De beganegrondvloer is berekend op een hoge belasting. Omhet toneelpodium in de zaal te bevoorraden wordt de vloerbereden door vrachtwagens tot verkeersklasse 45. Ook is hetmogelijk om in de toekomst een tijdelijk zwembad op dezevloer in de zaal op te bouwen met een waterhoogte van maxi-maal 3,0 m. Vanwege deze hoge belasting is de vloer uitgevoerdals voorgespannen breedplaatvloer met voorgespannen vloers-troken.De bovenbouw bestaat uit een betonskelet van prefab kolom-men, prefab balken, en prefab en ter plaatse gestorte betonnenwanden. De wanden die in plattegrond breder zijn dan 3,0 mzijn ontworpen in ter plaatse gestort beton. Dit vanwege debeperking van de afmetingen als gevolg van transport. Deoverige wanden zijn uitgevoerd in prefab beton. Op het eerste-verdiepingsniveau ligt een betonnen plintstrook rondom hetgebouw die een belangrijke rol speelt bij het vluchten.ir. Ronald Wenting,ing. Hans van Vliet,ing. Theo van WolfswinkelABT1 De nieuwe poptempel`Ziggo Dome' inaanbouw, aan de voet van de AmsterdamArenAfoto: Harteloh fotografie2 Plattegrond2Maximale muziekbeleving2201224themaVanwege het aangekondige vervolgonderzoek naar de brand-werendheid van de kanaalplaten is zo lang mogelijk gewachtmet het nemen van maatregelen.Na het bekendmaken van de nieuwe onderzoeksresultaten doorde BFBN in de zomer van 2011 [1], zijn uiteindelijk de beno-digde maatregelen genomen. De druklaaghoogte van deomloopvloeren is voor een groot deel van het vloeroppervlaktegelijk of kleiner dan 50 mm. Voor deze situatie zijn geenaanvullende maatregelen noodzakelijk om de brandwerendheidte waarborgen. Voor de doorgaande kanaalplaatvloeren in deplint is, in verband met de hogere druklaaghoogte, een aanvul-lende berekening gemaakt. Aangetoond is dat bij het bezwijkenvan de onderschil van de kanaalplaten door zeilwerking via dedruklaagwapening het resterende vloerdeel blijft hangen. Voorde enkelvelds vloerplaten in the back en the front of the house,met een druklaaghoogte van 80 mm, kon dit niet wordenaangetoond aangezien de randkrachten een te grote impacthadden op de aansluitende constructiedelen. Hier zijn dekanaalplaten in de ruimten met hoge vuurbelasting met eenbrandwerende spuitpleister aan de onderzijde behandeld.Uiteindelijk is op deze manier het aantal m? brandwerendespuitpleister geminimaliseerd.StabiliteitsvoorzieningenDe windbelasting is bij dit project niet de enige horizontalebelasting die aan de fundering moet worden afgedragen. Ookde horizontale belastingen als gevolg van de dansende menigte,het verkeer rondom het gebouw en de gronddruk, als gevolgvan hoogteverschillen in het maaiveld rondom het gebouw,moeten worden opgevangen. Tegelijkertijd zorgen de gebouw-uitkragingen voor grote horizontaalkrachten in het gebouw.Om al deze horizontaalkrachten af te dragen zijn in hetontwerp een aantal stabiliteitsvoorzieningen ontworpen. DeBrandwerendheid kanaalplatenDe vloeren zijn ontworpen als kanaalplaatvloer met een druk-laag. De brandwerendheidseis van de kanaalplaten in de ZiggoDome bedraagt 60 minuten, met uitzondering van de kanaal-platen in the back of the house. De brandwerendheidseisbedraagt hier 90 minuten in verband met de logiesfunctie voorde artiesten.Net voor de start van de uitvoeringsfase van het project werdendoor BFBN maatregelen gelanceerd voor het waarborgen vande brandwerendheid van de kanaalplaatvloeren. Voor dekanaalplaatvloeren van de Ziggo Dome zouden deze maatrege-len betekenen dat alle platen aan de onderzijde moestenworden bespoten met brandwerende spuitpleister. Een stevigekostenpost en ook planningstechnisch moeilijk in te passen inde krappe planning, onder andere in verband met de opbouwvan de leidingen.34Maximale muziekbeleving 22012 253 Strak vormgegeven zwarte doosbron: Benthem Crouwel architekten4 Sfeerimpressie van de popzaalbron: Benthem Crouwel architekten5 Het betonskelet in aanbouwfoto: Harteloh fotografie6 Stabiliteitsprincipe van de tribunedoorsnedemet in rood de`outrigger'Belangrijk uitgangspunt hierbij was dat deze wijziging geeninvloed mocht hebben op de globale krachtswerking in hetgebouw. Immers, met het heiwerk was reeds een start gemaakt.Om het behoud van krachtswerking van de prefab-wanden aante tonen zijn verschillende rekenmodellen gemaakt, onderandere voor de stabiliteitswanden in langsrichting. Deze 12 mbrede betonnen stabiliteitswand is hierbij opgeknipt in verdie-pingshoge elementen met een breedte van 3,0 m. Het transportvan de elementen en de hijscapaciteit van de kraan bepaaldehet maximaal toelaatbare gewicht en daarmee de afmetingenvan de wanddelen. Door te werken met vertandingen tussen deelementen onderling, het onderling laten verspringen van deelementen en stekankers in de horizontale voegen, is er samen-hang tussen de elementen gecre?erd. Door de reactiekrachtenen het vervormingsgedrag van de monoliete wand te vergelij-ken met de `opgeknipte' geprefabriceerde wand, kon wordengeconcludeerd dat de globale krachtswerking in de stabiliteits-wand niet of nauwelijks is veranderd.In een aantal wanden zitten er op het eersteverdiepingsniveautrekbanden met grote trekkrachten. Dit als gevolg van ligger-werking, doordat de wand hier functioneert als een over-drachtsconstructie (van een wandstructuur naar kolomstruc-tuur). Door de prefab-wanden te koppelen zou het mogelijkzijn om deze trekkrachten op te nemen. Echter, de koppelingenzouden dusdanig zwaar worden, dat besloten is de wanddelenop dit niveau toch als ter plaatse gestorte betonnen wand uit tevoeren. Hierdoor kon de trekband en de onderlinge samen-hang eenvoudig in de wand worden gerealiseerd. Bijkomendvoordeel was dat de aannemer meer voorbereidingstijd kreegvoor de prefab-constructie.stabiliteit in dwarsrichting wordt gewaarborgd door degebouwbrede betonnen wanden aan beide uiteinden van dezaal (onder andere de toneelwand) samen met de 3 m bredebetonnen schijven van de noodtrappenhuizen achter de tribu-nespanten. Door deze schijven is ieder tribunespant op zichzelfstabiel, wat voordelen heeft voor de bouwfase. De stalen tribu-neliggers van de tweede ring vormen een stijve driehoek metdeze betonnen schijven en fungeren als een soort van outrigger.Ze zorgen hiermee voor aanvullende stijfheid in het vlak vande tribunespanten (fig. 6).In langsrichting wordt de stabiliteit verzorgd door acht 12 mlange betonnen stabiliteitswanden, die symmetrisch over deplattegrond zijn verdeeld.De verdiepingsvloeren fungeren als horizontale schijf die destabiliteitskrachten over de verschillende stabiliteitselementennaar rato van stijfheid verdeeld. Om dit te bepalen is een ruim-telijk rekenmodel gemaakt in een eindig-elementenpakket,zodat de routing van de krachten in de krachtsafdracht goedkan worden gevolgd.De stabiliteit van het stalen dak wordt ontleend aan de horizon-tale en verticale windverbanden in de stalen dakconstructie.`Opknippen'monoliete wandenNa het opstarten van de uitvoeringsfase kwam het verzoek vande hoofdaannemer de grote ter plaatse gestorte betonnen stabi-liteitswanden uit te voeren in prefab-beton. Dit heeft voordelenvoor de bouwsnelheid. In een studie is gekeken of de monolieteter plaatse gestorte betonnen wanden konden worden `opge-knipt' in kleinere geprefabriceerde elementen waarbij de onder-linge samenhang en samenwerking kon worden behouden.5 6themaMaximale muziekbeleving22012267 Bekistingsmallen van de tribune-elementen, de mallen worden verticaalgevuld met beton8 De stalen vakwerkliggers opgebouwd op de stempeltorens9 De zwevende hoeken kragen uit over het wegdekbron: Benthem Crouwel architektenliggers zijn gedimensioneerd op een eerste eigen frequentie van8 Hz, zodat genoeg weerstand kan worden geboden aan dedansende concertbezoekers. Aangezien de tribunespanten doorstalen windverbanden worden gestabiliseerd hoeven detribune-elementen niet voor schijfwerking te zorgen.Grote overspanning dakDe kolomvrije overspanning van de concertzaal is met 90 m erggroot. De overspanning is opgebouwd uit een 6 m hoge stalenvakwerkconstructie die zowel in lengte- als breedterichting over-spant. Hierdoor ontstaat een geheel kolomvrije ruimte. Door deeerder genoemde gasbetonelementen op zowel de onder- alsbovenregel van de vakwerkspanten is het dak erg zwaar geworden.Het totale gewicht van de constructie komt uit op 360 kg/m?.Daarnaast wordt aan de dakconstructie een relatief zwaar rigging-systeem opgehangen voor het bevestigen van licht- en geluidssys-temen en decorstukken. In verschillende opgelegde belastingscon-figuraties kan in totaal 100 ton aan het dak worden opgehangen.Hier biedt de overspanning in zowel de breedte- als lengterichtingvan de zaal zijn voordelen aangezien door herverdeling van dekrachten het ophanggewicht over de verschillende vakwerkenwordt verdeeld en zo een piekbelasting op de vakwerken wordtvermeden.In de uitvoering zijn de vakwerkliggers op vier stempeltorens,voorzien van vijzels, in het midden van de zaal opgebouwd. Opdeze manier kon met vooraf gemonteerde vakwerkdelen met eenlengte van 30 m worden gewerkt. Nadat alle staven waren aange-bracht, zijn de vijzels stapsgewijs gelijktijdig afgelaten, zodat hetdak uiteindelijk in zijn definitieve vorm zweefde. Daarna is begon-nen met het dichtleggen van de vloervelden met gasbetonplaten.In zijn totaliteit heeft het dak in het midden van de zaal een verti-cale vervorming van 260 mm ondergaan. Deze is gecompenseerdmet de vooraf aangebrachte zeeg van 300 mm.1250 projectspecifieke tribune-elementenDe tribunes bestaan uit twee U-vormige, deels boven elkaarliggende ringen die in de hoeken volledig rondlopen en directaansluiten op de toneelwand. De tribuneconstructie wordtgevormd door projectspecifieke betonnen prefab-tribune-elementen die zijn opgelegd op stalen tribuneliggers. De boven-ste rij tribuneliggers wordt gedragen door stalen V-kolommen.De betonnen tribune-elementen zijn ontworpen als enkelveldsligger met een hoogte gelijk aan een enkele optrede. Ter hoogtevan de optrede is in het element een akoestisch dempendmateriaal opgenomen om het geluid in de zaal te regelen. Intotaliteit zitten er 1250 tribune-elementen in het project. Voorde productie van de tribune-elementen zijn zeven stalenbekistingsmallen gemaakt (foto 7). De elementen zijn hierinverticaal gestort. Zowel de tribune-elementen als de tribune-7Maximale muziekbeleving 22012 27Gevel van eiermattenDe gevel van de Ziggo Dome is ontworpen als een op zichzelfstaande schil van betonnen prefab sandwichgevelelementen.De halfverdiepingshoge en stramienbrede gevelelementen zijnop elkaar gestapeld. Ze worden slechts horizontaal vastgehou-den ter plaatse van de kolommen om de horizontale belastingop het element af te dragen aan het gebouw. De opbouw van deelementen bestaat uit een 120 mm betonnen binnenblad meteen verdikking ter plaatse van de aansluiting aan de kolommen,90 mm isolatie en een 70 mm dikke betonnen buitenblad dat isopgehangen aan het binnenspouwblad. Om geluidsoverlastnaar de omgeving te voorkomen is de gevel volledig akoestischontkoppeld. Hiervoor zijn bij de stalen hoeklijnen voor debevestiging van de gevel aan het gebouw trillingsdempenderingen van polyurethaanschuim, van het zogenaamde merkRegufoam, aangebracht.Het betonnen buitenspouwblad is voorzien van een blok-jesstructuur. Hier is in de vormgeving een link gelegd met deeiermatten die worden gebruikt in geluidsstudio's ten behoevevan de akoestiek. De strakke blokjesstructuur is gerealiseerddoor deze in de mallen volledig uit te timmeren met korte latjes(foto 10). De vulling van de blokjes vormde een specifiekaandachtspunt tijdens het storten van de elementen.Door de toepassing van zelfverdichtend beton is een strak enbevredigend resultaat bereikt. De elementen zijn in het werkzwart geverfd om de verschijningsvorm van de zwarte doos terealiseren. Tussen de blokjes door loopt de LED-verlichting ineen fijnmazig grid.Constructie in uitvoeringABT bleef in de uitvoeringsfase betrokken als hoofdconstruc-teur en combineerde deze adviestaak met een kwaliteitsinspec-tie van constructieve hoofdonderdelen in de fabrieken en op deUitkragende gebouwhoekenTussen de Ziggo Dome en het voorgebouw is een brugdekontworpen voor het verkeer van en naar de BurgemeesterStramanweg. De bochten van het brugdek snijden de recht-hoekige contour van de Ziggo Dome. Om het wegdeel mogelijkte maken zijn de hoeken van de rechthoekig box over deonderste twee lagen van de dome afgesnoten. Hierdoor zwevende bovenliggende vloeren in de hoeken van het gebouw bovende weg (fig. 9). Deze zwevende hoeken worden afgevangendoor verdiepingshoge stalen vakwerken met een uitkraging vanongeveer 12 m. Beide vakwerken in de kopgevel evenwijdig aande weg maken horizontaal evenwicht met elkaar. De verdie-pingsbalken dienen hiervoor te worden doorgekoppeld, zodatde krachten kunnen worden doorgegeven om het evenwicht temaken. In de langsgevel zit de uitkraging slechts aan 1 zijde.Evenwicht van het vakwerk wordt hier gewaarborgd door destabiliteitskernen. Er is een aparte staalconstructie onder deverdiepingsvloer ontworpen om deze krachten in de kern in teleiden.89Maximale muziekbeleving2201228thema10 De buitengevel is voorzien van een blokjesreli?fDaarnaast vergde de esthetische kwaliteit van het beton denodige aandacht. Volgens het bestek is het beton uitgevoerdvolgens CUR-Aanbeveling 100. Aangezien vrijwel alle betonzwart is geschilderd, waren eisen aan kleurverschillen minderrelevant. De vlakheid en afwerking van de elementen speeldenwel een grote rol bij de beoordeling van het beton. Het bleekeen uitdaging te zijn om de stortzijden van de elementen eengelijk en gelijkmatig gerold of gespaand oppervlak mee tegeven.PlanningDe werkzaamheden voor het realiseren van de bouwput zijn inhet najaar van 2009 begonnen. Tijdens een bouwplaatsconcertin april 2010 is op de muzikale beats van de Nederlandse muzi-kant Roel van Velzen de eerste paal de grond in gegaan. Debouw van de dome is nagenoeg volgens planning verlopen. Eris een vertraging opgetreden door het faillissement van deoorspronkelijke hoofdaannemer van het project Midreth. Doorde snelle doorstart door Strukton is de vertraging beperkt totcirca 3 maanden. In november van het afgelopen jaar is destalen dakconstructie van de dome succesvol afgelaten. In hetvoorjaar van 2012 zal de Ziggo Dome naar verwachting zijndeuren openen en is Nederland een poptempel met optimalemuziekbeleving rijker. bouwplaats. Daardoor kon het bedrijf tijdens de realisatiefasemaximaal betrokken blijven bij de overdracht en zodoende deconstructieve uitgangspunten van het ontwerp bewaken.Zowel op de bouwplaats als in de prefab-beton- en staalfabriekwerden ter ondersteuning van de directievoering specialistischeinspecties uitgevoerd. Dit betrof vooral keuringen vanconstructieve onderdelen, maar vooral ook de montageme-thode en -volgorde op de bouw.Vanwege het uitgekiende ontwerp van de hoofddraag-constructie zijn hiervoor in het bestek belangrijke uitgangs-punten opgenomen. Het goed afstemmen van een ter plaatsegestorte betonconstructie met prefab-onderdelen en een staal-constructie met bijbehorende bouw- en maattoleranties is eenbelangrijk aandachtspunt. Dit betreft vooral de afstemming vanhet verschil in toleranties tussen prefab-beton en de staalcon-structie, wat onder andere tot uitdrukking kwam in hetaanbrengen van de tribune-elementen op de staalconstructie.Over de grote lengte van de zaal moest worden voorkomen datmaatafwijkingen werden `doorgestapeld'. Dit kon worden voor-komen door de elementen per laag en per stramien te stellen.Daarbij werd de bevestiging aan de staalconstructie achterafaangepast. Om prefab-beton en staal goed te kunnen combi-neren zouden de tolerantie-eisen aan prefab-beton moetenworden aangescherpt, wat overigens wel een extra inspanningvan de prefab-fabriek vraagt.De opbouw van de gevelelementen aan de staalconstructievan de uitkragende gebouwhoeken was lastig in verband metde toenemende vervorming bij het toevoegen van de belas-ting. Bij het stellen van de elementen is vrijwel geen reke-ning gehouden met het zakken van de elementen. Doordatde vervorming relatief beperkt was heeft dit tot goed resul-taat geleid. pRojecTgegeVens / beTRokken paRTijen:project Ziggo Dome, Amsterdambruto vloeroppervlak ca. 45 000 m?opdrachtgever en directievoering Blackbox Real Estate bv, Amsterdamarchitect Benthem Crouwel architektenhoofdconstructeur ABT constructiesbouwkundige planuitwerking ABT bouwkundeaanvullend constructief kwaliteitstoezicht ABT bouwmanagementuitwerking prefab-betonconstructie ingenieursstudio DCK / ingenieursbureau AKMconstructeur bouwput Van Rossum Raadgevende Ingenieurs Maarssen bvhoofdaannemer Struktononderaannemer prefab-betonconstructie Loveld (tribune-elementen, betonskelet,sandwichgevels) / VBI (kanaalplaatvloeren) / Spanstaal (beganegrondvloer)akoestisch adviseur Fiori Meta, Noordwijkbrandveiligheidsadviseur Caubergh Huygen ri bv RefeRenTies1 Beoordeling van kanaalplaten bij brand. Brief BFBN, Cement 2011/5.10
Reacties